Hoa Kỳ đang dẫn đầu việc xây dựng lại chuỗi cung ứng đất hiếm

Đối mặt với việc chính quyền Trung Quốc vũ khí hóa xuất khẩu đất hiếm, Hoa Kỳ và các đồng minh đang nỗ lực thiết lập một chuỗi cung ứng đất hiếm không phụ thuộc vào Bắc Kinh. Ngành công nghiệp đất hiếm toàn cầu nhận định, mặc dù việc tái cấu trúc chuỗi cung ứng gặp nhiều thách thức, nhưng các quốc gia phương Tây không muốn trở lại tình trạng Bắc Kinh độc quyền nguồn cung.

Các chuyên gia nhận định thị trường đất hiếm vẫn đang ở giai đoạn đầu nhưng thay đổi nhanh chóng, đặc biệt khi nhiều công ty trong ngành nỗ lực giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc, được thúc đẩy bởi các chính sách của chính phủ Hoa Kỳ.

Thế độc quyền của Bắc Kinh đang bị lung lay

Thế độc quyền của Trung Quốc đang lung lay, và các công ty Mỹ đang bắt kịp nhanh chóng. Một ví dụ tiêu biểu là Noveon Magnetics, tọa lạc gần Austin, Texas, trở thành biểu tượng cho sự hồi sinh của ngành công nghiệp đất hiếm Hoa Kỳ. Sau một thập kỷ phát triển, Noveon bắt đầu bán thương mại nam châm đất hiếm từ năm 2023. Kể từ khi Trung Quốc công bố lệnh hạn chế xuất khẩu đất hiếm vào tháng 4/2025, Noveon liên tục nhận các cuộc gọi từ khách hàng. Dù sản lượng dự kiến của Noveon chỉ 2.000 tấn mỗi năm, thấp hơn nhiều so với nhu cầu thị trường, công ty đã ký hợp đồng với các tập đoàn lớn như General Motors và ABB, cho thấy các công ty phương Tây đang tích cực tìm nguồn cung thay thế cho Trung Quốc.

Trung Quốc hiện sản xuất hơn 90% nam châm đất hiếm toàn cầu, kiểm soát hơn một nửa trữ lượng và phần lớn công suất tinh chế. Trung Quốc gần đây nhiều lần mở rộng kiểm soát xuất khẩu, yêu cầu giấy phép đối với các sản phẩm chứa nguyên tố đất hiếm cụ thể. Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cho biết Trung Quốc có thể hoãn thực hiện các biện pháp kiểm soát để đổi lấy thỏa thuận thương mại. Sau cuộc gặp Trump-Tập ngày 30/10, Trump tuyên bố “rào cản” kiểm soát đất hiếm đã biến mất, đồng thời các quan chức Mỹ xác nhận Trung Quốc sẽ không thực hiện các biện pháp này.

Sự can thiệp và hỗ trợ của chính phủ

Chính phủ Mỹ đã tăng cường đầu tư và hỗ trợ chính sách cho ngành công nghiệp đất hiếm, đồng thời thúc đẩy hợp tác với các đồng minh. Bộ Quốc phòng Mỹ đầu tư 400 triệu USD vào MP Materials, một nhà sản xuất đất hiếm, và bổ sung khoản vay 150 triệu USD để cam kết mua toàn bộ nam châm đất hiếm sản xuất bởi MP Materials, đồng thời đặt giá sàn 10 năm cho neodymium và ilmenium nhằm ngăn Trung Quốc bán phá giá. MP Materials cũng đang xây dựng một nhà máy nam châm đất hiếm ở Fort Worth, Texas.

Tháng này, Mỹ và Úc đồng ý đầu tư chung vào các dự án khai thác và chế biến, đồng thời thiết lập giá sàn để hạn chế cạnh tranh khốc liệt. Noveon cũng ký thỏa thuận với Lynas Rare Earths của Úc để cung cấp nguyên tố đất hiếm nhẹ và nặng cho sản xuất nam châm phục vụ quốc phòng và dân dụng của Mỹ.

Sự can thiệp của chính phủ đang giảm rủi ro đầu tư và khuyến khích nhà đầu tư tham gia ngành. Nick Myers, CEO Phoenix Tailings, nhấn mạnh việc chính phủ Mỹ đầu tư vốn giúp giảm đáng kể rủi ro toàn ngành. Theo công ty tư vấn Adamas Intelligence, nếu các nhà máy sản xuất nam châm tại Mỹ hoàn thành đúng tiến độ, năng lực sản xuất trong nước có thể đáp ứng nhu cầu đến năm 2028. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo phát triển mỏ mới và xây dựng nhà máy lọc dầu mất nhiều năm, trong khi công nghệ sản xuất nam châm phức tạp, và Trung Quốc vẫn chiếm ưu thế lâu dài.

Xây dựng lại chuỗi công nghiệp

Việc xây dựng lại chuỗi công nghiệp là khó khăn nhưng cấp thiết. Chính quyền Trung Quốc từ lâu đã hỗ trợ ngành đất hiếm bằng chiến lược nhà nước, bao gồm đầu tư trực tiếp, cho vay lãi suất thấp, hỗ trợ hành chính và trợ cấp, tạo nên ngành công nghiệp tích hợp cao và hiệu quả về chi phí. Ryan Castilloux, nhà sáng lập Adamas, cho rằng phương Tây cần thích ứng chiến lược mới thay vì chỉ dựa vào thị trường.

Vào tháng 9/2025, ngành công nghiệp đất hiếm hội tụ tại hội nghị Rare Earth, Magnet and Motor Conference ở Toronto, thể hiện thiện chí hợp tác quốc tế. Sự kiện giới thiệu nhiều dự án từ Châu Phi, Úc và Bắc Mỹ, cho thấy xu hướng đa dạng hóa nguồn cung đất hiếm toàn cầu. Ngoài khai thác mới, một số công ty lựa chọn tái chế nguyên tố đất hiếm, như Cyclic Materials, nhận đầu tư từ Amazon và Microsoft, dự kiến khánh thành nhà máy tại Canada để chiết xuất vật liệu từ thiết bị điện tử đã qua sử dụng.

Áp lực từ Trung Quốc thúc đẩy sự hợp tác toàn cầu

Áp lực từ Trung Quốc đã thúc đẩy hợp tác toàn cầu. Adamas dự báo nhu cầu nam châm đất hiếm toàn cầu tăng trưởng 9% mỗi năm trong thập kỷ tới. Đến 2033, nhu cầu tại Mỹ sẽ tăng gấp 5 lần, còn tại châu Âu sẽ tăng hơn gấp đôi. Sự vũ khí hóa đất hiếm của Trung Quốc, dù gây thiếu hụt nguồn cung ngắn hạn, nhưng đã thúc đẩy hợp tác quốc tế và dịch chuyển năng lực sản xuất ra nước ngoài.

Các công ty khác như USA Rare Earth, Vulcan Elements, Vacuumschmelze GmbH của Đức và JS Link của Hàn Quốc cũng đang xây dựng nhà máy sản xuất nam châm mới. Các nhà phân tích nhận định ngay cả khi Mỹ và Trung Quốc đạt thỏa thuận thương mại, Mỹ và các đồng minh không từ bỏ mục tiêu thiết lập chuỗi cung ứng đất hiếm độc lập, nhằm giảm rủi ro địa chính trị và đảm bảo an ninh công nghiệp trong dài hạn.

Nhìn chung, ngành công nghiệp đất hiếm toàn cầu đang chuyển từ phụ thuộc vào Trung Quốc sang đa dạng hóa nguồn cung, với sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ và các liên minh quốc tế, dù còn nhiều thách thức về thời gian, kỹ thuật và vốn đầu tư. Việc xây dựng chuỗi cung ứng đất hiếm độc lập trở thành ưu tiên chiến lược quốc gia của Mỹ và các đồng minh, phản ánh tầm quan trọng của ngành này trong cả lĩnh vực công nghệ và quốc phòng.

Tổng kết, sự kết hợp giữa dự án khai thác mới, nhà máy tinh chế, tái chế, đầu tư chính phủ và hợp tác quốc tế đang tạo ra một bước ngoặt trong ngành đất hiếm, làm suy giảm dần sự thống trị lâu năm của Trung Quốc, đồng thời đảm bảo an ninh nguồn cung cho các quốc gia phương Tây trong tương lai gần.