4 triệu chứng sớm của thận yếu và 8 mẹo dưỡng thận theo Trung y

Bạn thường xuyên cảm thấy kiệt sức, mất tập trung, hoặc phải đi tiểu nhiều lần? Những triệu chứng kéo dài này không chỉ đơn thuần là dấu hiệu của tuổi tác hay căng thẳng – mà có thể là tín hiệu cảnh báo cho thấy thận yếu và cần được chăm sóc.

• Nguy cơ suy thận do dùng thực phẩm chức năng sai cách

Trong Trung y, thận được xem là “gốc rễ của sinh khí bẩm sinh”. Ngoài vai trò thiết yếu trong việc thải độc và chuyển hóa, thận còn liên hệ mật thiết đến sinh sản, cảm xúc ổn định, năng lượng sống và tuổi thọ – theo chia sẻ của Giáo sư Jonathan Liu, chuyên gia Trung y tại một trường cao đẳng công lập ở Canada.

Ông Liu cho biết lối sống hiện đại với áp lực kéo dài, giấc ngủ bị gián đoạn và làm việc quá sức có thể làm suy giảm chức năng thận, dẫn đến các triệu chứng như mệt mỏi, mất ngủ và giảm khả năng tình dục.

Tình trạng này là “thận hư”, phản ánh sự kiệt quệ của cơ thể do phải chống chọi với stress kéo dài – tương tự như suy tuyến thượng thận trong y học phương Tây.

Vai trò của thận đối với sức khỏe thể chất và tinh thần

Thận được biết đến như một cơ quan chủ chốt trong cơ thể theo y học hiện đại, giữ nhiệm vụ điều chỉnh lượng nước, cân bằng điện giải, ổn định huyết áp và duy trì tỷ lệ canxi-phospho cần thiết. Thế nhưng, theo Trung y, thận không đơn thuần là một cơ quan giải phẫu mà bao hàm cả tuyến thượng thận, hệ nội tiết, hệ thần kinh và hệ sinh sản.

Theo Trung y, thận là gốc rễ của sự sống, kiểm soát ba yếu tố then chốt là tinh, khí và nước:

• Tinh: là nguồn năng lượng bẩm sinh, quyết định khả năng sinh sản và tiềm năng sống.
• Khí: là năng lượng sống lưu thông trong cơ thể, đặc biệt thận có vai trò tiếp nhận khí từ phổi.
• Nước: là yếu tố duy trì sự cân bằng dịch thể, đảm bảo cơ thể không bị tích nước hay mất nước.

Ngoài ra, thận còn nuôi dưỡng xương và tủy sống, tức là ảnh hưởng đến sức mạnh của xương và cả hoạt động trí não. Về mặt tinh thần, thận đại diện cho “ý chí”, liên quan đến sự quyết tâm, trí nhớ và khả năng giữ thăng bằng cảm xúc.

Thận: Nạn nhân chính của căng thẳng hằng ngày

Theo ông Liu, nhịp sống hối hả và áp lực tinh thần liên tục khiến nhiều người mắc chứng “thiếu khí thận” – một trạng thái thể hiện qua mệt mỏi tinh thần, suy giảm ham muốn, kém tập trung và hay cáu gắt.

Nghiên cứu cho thấy căng thẳng kéo dài sẽ kích hoạt trục hạ đồi – tuyến yên – tuyến thượng thận, dẫn đến việc tăng hormone cortisol – loại hormone gây căng thẳng. Khi thận yếu đi, cơ thể xử lý cortisol kém hiệu quả hơn, tạo thêm gánh nặng cho hệ thống. Chu kỳ “căng thẳng – tổn thương thận” này sẽ làm tăng nguy cơ tử vong và các biến chứng.

4 triệu chứng sớm cảnh báo thận yếu

Ở giai đoạn sớm, các bệnh lý về thận thường không có triệu chứng rõ ràng, nhưng cơ thể vẫn phát ra những tín hiệu cảnh báo mà bạn không nên bỏ qua. Theo chuyên gia Liu, bạn cần đi khám nếu gặp những biểu hiện sau:

1. Tiểu tiện bất thường

Thông thường, một người sẽ đi tiểu khoảng 4–6 lần mỗi ngày, với lượng nước tiểu dao động từ 1 đến 2,5 lít. Nếu bạn đột nhiên đi tiểu quá nhiều hoặc quá ít, hoặc có sự thay đổi rõ rệt về lượng nước tiểu, rất có thể thận đang gặp khó khăn trong việc giữ cân bằng nước và muối khoáng trong cơ thể.

Nước tiểu có nhiều bọt và bọt còn lưu lại trong thời gian dài, có thể là dấu hiệu cảnh báo có quá nhiều protein trong nước tiểu – một tình trạng có thể do bộ lọc của thận hoạt động kém, để mất những chất cần thiết như protein ra ngoài theo nước tiểu.

2. Mệt mỏi và suy nhược toàn thân

Nếu bạn thường xuyên cảm thấy mệt dù không làm gì nặng, nguyên nhân có thể liên quan đến thận. Khi thận hoạt động kém, nó tiết ra ít erythropoietin – hormone cần thiết để tạo hồng cầu. Điều này có thể khiến cơ thể rơi vào tình trạng thiếu máu, dẫn đến cảm giác uể oải, yếu sức. Một số người còn có thể bị nhợt nhạt ở môi, lưỡi hoặc mí mắt.

3. Sưng phù

Ở trẻ em, nếu thấy sưng quanh mắt hoặc mặt sau một trận cảm cúm, viêm họng hay nghẹt mũi, rất có thể là thận đang gặp vấn đề.

Ở người lớn tuổi, tình trạng sưng ở chân thường do thận giảm khả năng đào thải nước, khiến dịch bị ứ lại trong các mô, gây phù.

4. Cảm giác buồn nôn và nôn

Khi thận hoạt động kém, cơ thể sẽ không thể loại bỏ hết độc tố ra ngoài. Những chất này tích tụ lại và có thể gây kích ứng dạ dày, khiến hệ tiêu hóa bị ảnh hưởng. Buồn nôn và nôn thường là biểu hiện rõ ràng của tình trạng thận suy từ trung bình đến nặng – và bạn nên đi khám sớm nếu gặp tình trạng này.

Chăm sóc thận bắt đầu từ thói quen hằng ngày

Việc bảo vệ thận là một chiến lược dài hạn và hoàn toàn khả thi trong lối sống thường nhật. Chuyên gia Liu đưa ra tám lời khuyên thực tiễn như sau:

1. Chăm sóc bàn chân

Theo Trung y, thận có “đường kinh” khởi đầu từ gan bàn chân. Một huyệt quan trọng là Dũng Tuyền, nằm ở chỗ hõm phía trước lòng bàn chân. Việc ngâm chân với nước ấm và xoa bóp huyệt này mỗi ngày (50–100 lần, hoặc đến 200 lần nếu bạn có thời gian) có thể giúp bổ thận, tăng cường lưu thông khí huyết, hỗ trợ thải độc và ngủ ngon hơn. Giữ cho đôi chân luôn ấm áp và khô ráo cũng là điều rất quan trọng, nhất là khi thời tiết lạnh hay ẩm.

2. Giữ cho việc đi tiêu đều đặn

Khi bị táo bón, độc tố trong ruột có thể thấm ngược vào máu, gây hại cho thận – cơ quan nhận máu nhiều chỉ sau tim. Bạn có thể ngăn ngừa táo bón bằng cách xoa bụng thường xuyên và ăn nhiều rau, trái cây có chất xơ.

3. Uống đủ nước

Không uống đủ nước khiến thận không lọc được hết độc tố, trong khi uống quá nhiều lại có thể gây phù hoặc thậm chí ngộ độc nước. Nhiều người làm văn phòng thường uống quá ít nước. Hãy cố gắng uống khoảng 6–8 ly nước mỗi ngày.

4. Đừng nhịn tiểu

Nhịn tiểu lâu có thể khiến nước tiểu trào ngược lên, khiến thận tiếp xúc lâu dài với độc tố – điều này rất có hại.

5. Ăn thực phẩm có lợi cho thận

Tránh tiêu thụ các loại thực phẩm có chứa kim loại nặng. Ăn quả óc chó giúp hỗ trợ kinh thận và giảm bài tiết albumin niệu. Hẹ cũng có tác dụng bảo vệ chức năng thận. Theo Trung y, các loại thực phẩm màu đen như mè đen, nấm mèo đen, gạo đen và đậu đen có lợi cho thận. Chẳng hạn, mè đen có đặc tính chống oxy hóa, chống viêm và giúp bảo vệ thận, trong khi nấm mèo đen có thể hỗ trợ thải độc kim loại nặng như chì, từ đó giúp bảo vệ thận.

6. Ngủ đủ và ngủ chất lượng

Giấc ngủ ngon giúp phục hồi hệ thần kinh, hỗ trợ quá trình giải độc của thận, và duy trì hoạt động tiết hormone. Ngược lại, thức khuya có thể gây tổn hại đến chức năng thận.

7. Duy trì đời sống tình dục lành mạnh

Tránh các hành vi tình dục không an toàn hoặc thiếu vệ sinh. Cần kiểm soát tần suất quan hệ hợp lý, vì hoạt động tình dục quá mức có thể làm hao tổn hại thận tinh. Trung y đặc biệt coi trọng việc tiết dục hợp lý để bảo tồn năng lượng và duy trì sinh lực.

8. Cẩn trọng khi dùng thuốc

Một số loại thuốc kháng sinh, thuốc giảm đau, hoặc dược liệu Trung y có thể gây độc cho thận, vì vậy cần tránh tự ý sử dụng. Hãy luôn dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa và không tự kê đơn hoặc sắc thảo dược tại nhà.

Món ăn dưỡng thận

Theo triết lý Đông y, thuốc và thực phẩm có chung nguồn gốc, nhấn mạnh vai trò trị liệu của chế độ ăn trong việc bổ dưỡng và phòng bệnh. Ông Liu giới thiệu hai công thức món ăn nhẹ có tính chất ôn hòa nhưng hiệu quả cao, giúp nuôi dưỡng và tăng cường chức năng thận.

Bánh bổ thận – ích não

Món bánh này giúp bổ thận, làm tinh thần tỉnh táo hơn và hỗ trợ giấc ngủ sâu hơn.

Nguyên liệu:

• 30g nhân quả óc chó
• 20g hạt trắc bách (hạt của cây trắc bách diệp)
• 20g hạt sen
• 15g kỷ tử
• 10g mè đen
• 200g bột bắp
• 200g bột hoài sơn
• Một ít đường nâu

Cách thực hiện: Xay nhuyễn các loại hạt và hạt dinh dưỡng, sau đó trộn đều với đường nâu, bột bắp và bột hoài sơn. Hấp hỗn hợp cho đến khi bánh mềm, dùng làm món ăn bổ dưỡng cho thận và não.

Canh đỗ trọng nấu thận cừu

Các nghiên cứu cho thấy đỗ trọng – một loại dược liệu truyền thống chiết xuất từ vỏ và lá cây bản địa Trung Quốc – có tác dụng phòng ngừa biến chứng thận do tiểu đường. Trong khi đó, thận cừu được biết đến với công dụng bổ thận.

Cách chế biến:

Lấy một cặp thận cừu và 15g đỗ trọng, thêm lượng nước vừa đủ, đun nhỏ lửa trong 1 giờ. Ăn hai lần mỗi ngày. Có thể nêm thêm một chút muối, rượu nấu ăn, hoặc gia vị khác tùy khẩu vị.

Nhóm thực phẩm không tốt cho thận

Ông Liu cho biết, các nhóm thực phẩm sau có thể gây tổn hại chức năng thận và nên hạn chế tối đa:

1. Thực phẩm chứa nhiều muối

Việc tiêu thụ quá nhiều muối làm tăng nguy cơ tăng huyết áp, một yếu tố hàng đầu gây tổn thương thận. Chế độ ăn nên ưu tiên nhạt, ít muối, đồng thời giảm bớt các thực phẩm muối chua hoặc chế biến sẵn.

2. Thực phẩm nhiều đường

Tiêu thụ quá mức đường tinh luyện có thể làm giảm độ nhạy insulin và khả năng dung nạp glucose, từ đó làm tăng nguy cơ tiểu đường và kéo theo tổn thương thận. Chế độ ăn nhiều đường còn góp phần gây tăng cân, béo phì – hai yếu tố nguy cơ chính của bệnh thận mạn tính. Do đó, nên ưu tiên vị ngọt từ thực phẩm tự nhiên, nguyên vẹn và hạn chế đường tinh luyện.

3. Thực phẩm chứa nhiều oxalat

Oxalat trong chế độ ăn có thể làm tăng đáng kể nguy cơ hình thành sỏi thận. Một số loại rau như rau bina, rau dền, rau muống và măng chứa hàm lượng oxalat cao, chỉ nên ăn với lượng vừa phải. Nếu ăn, tốt nhất nên nấu chín để làm giảm hàm lượng oxalat.

4. Khế

Khế là loại trái cây chứa oxalat cao và còn có một loại độc tố thần kinh. Người có chức năng thận suy giảm tuyệt đối không nên ăn khế. Ngay cả những người có thận khỏe cũng nên ăn vừa phải, vì nguy cơ ngộ độc cấp tính hoặc tổn thương thận lâu dài vẫn có thể xảy ra.

5. Rượu bia

Lạm dụng rượu bia lâu dài làm tăng stress oxy hóa và thúc đẩy viêm, gây hại cho thận, gan và tim. Ngoài ra, rượu cũng làm tăng acid uric trong máu – yếu tố nguy cơ chính gây tổn thương thận.

6. Lẩu

Lẩu là món ăn quen thuộc gồm nồi nước dùng đun sôi ngay tại bàn, ăn kèm thịt, rau và đậu phụ. Tuy nhiên, nước lẩu và các nguyên liệu thường chứa nhiều gia vị, phụ gia. Việc đun sôi lâu khiến purin tích tụ nhiều trong nước, dẫn đến tăng acid uric – một yếu tố gây hại cho thận.

Bảo vệ thận là hành trình cả đời

Theo Trung y, ngâm chân, ăn uống điều độ, cân bằng cảm xúc và kiềm chế ham muốn quá mức là những yếu tố giúp thận luôn khỏe mạnh. Đây không chỉ là cách chữa bệnh mà là lối sống phòng ngừa toàn diện. Chuyên gia Liu nhấn mạnh: bảo vệ thận đòi hỏi sự nỗ lực cả đời, đặc biệt trong xã hội nhiều căng thẳng hiện nay. Nhưng đây là việc hoàn toàn khả thi nếu bạn kiên trì.