Cấy ghép nội tạng – Ranh giới mong manh giữa ánh sáng và bóng tối

Cấy ghép nội tạng đã từng được ví như ngọn hải đăng soi đường giữa đêm đen tuyệt vọng của suy tạng, mang đến cơ hội tái sinh quý giá. Tuy nhiên, phía sau ánh sáng hồi sinh ấy vẫn ẩn chứa những góc khuất, những rủi ro đạo đức như bóng tối chực chờ nuốt chửng niềm hy vọng…

Chết não, làn ranh mong manh của sự sống

Chết não, được định nghĩa là sự chấm dứt vĩnh viễn mọi hoạt động của não bộ, bao gồm cả thân não điều khiển các chức năng sống nền tảng, là tiêu chuẩn y học và pháp lý để xác định một người đã qua đời, mở ra khả năng hiến tặng nội tạng. Thế nhưng, lằn ranh giữa sự sống và cái chết đôi khi lại mong manh đến đáng sợ.

Những trường hợp chẩn đoán sai chết não vẫn là vết sạn khó phai trong bức tranh cấy ghép. Câu chuyện về Jahi McMath, người được tuyên bố chết não nhưng sau đó vẫn có những dấu hiệu phát triển thể chất, là một ví dụ điển hình. Những sai sót này, thường xuất phát từ việc không tuân thủ nghiêm ngặt các quy trình, gieo rắc nỗi hoài nghi sâu sắc về tính chính xác của chẩn đoán, làm dấy lên lo ngại về việc tước đoạt sự sống của những người có thể chưa thực sự lìa trần.

Hiện tượng Lazarus, với những cử động tự phát kỳ lạ ở bệnh nhân chết não, càng làm phức tạp thêm nhận thức này. Một nghiên cứu tại Hàn Quốc cho thấy 75% những người được coi là chết não đã xuất hiện những phản xạ ở cả tay và chân.

Dù giới khoa học nói rằng đây là phản xạ của tủy sống không liên quan đến ý thức, nhưng những cử động như giơ tay hay ngồi dậy vẫn gây ra cú sốc tâm lý lớn cho gia đình và nhân viên y tế, khơi dậy hy vọng mong manh và những nghi ngờ về sự thật của cái chết não.

Tất cả những điều này đặt ra một câu hỏi lớn về sự cẩn trọng và độ tin cậy của quy trình chẩn đoán trong bối cảnh cấy ghép nội tạng.

Bóng ma buôn bán nội tạng

Buôn bán nội tạng bất hợp pháp là một tội ác xuyên quốc gia, một thị trường đen khát máu được xây dựng trên sự tuyệt vọng của người bệnh và sự túng quẫn của những người nghèo khổ. Những vụ việc đau lòng liên tục được phanh phui, phơi bày một thực tế tàn nhẫn:

• Trung Quốc: Những cáo buộc về việc thu hoạch nội tạng từ tù nhân, đặc biệt là các học viên Pháp Luân Công, vẫn là một vết nhơ khó gột rửa. Việc các bác sĩ bị kết án vì hành vi này càng củng cố thêm những lo ngại sâu sắc.
• Ai Cập: Những người di cư khốn khổ bị ép buộc bán đi một phần cơ thể để có tiền trang trải cho hành trình đầy rủi ro đến châu Âu.
• Anh: Một chính trị gia Nigeria đã phải trả giá cho hành vi buôn bán thận của một người đàn ông tại Lagos.

Theo ước tính, thị trường chợ đen nội tạng thu về lợi nhuận khổng lồ, hàng tỷ đô la mỗi năm, với hàng chục ngàn ca cấy ghép bất hợp pháp diễn ra. Thận và gan trở thành những món hàng bị săn lùng nhiều nhất do nhu cầu cao và tính khả thi trong cấy ghép.

Những hoạt động phi nhân tính này không chỉ chà đạp lên quyền con người mà còn bào mòn niềm tin vào hệ thống cấy ghép nội tạng hợp pháp, vốn dựa trên nguyên tắc “người hiến tạng phải chết”. Sự tồn tại của thị trường đen đặt ra một nguy cơ tiềm ẩn rằng việc thúc đẩy cấy ghép có thể vô tình tiếp tay cho tội ác.

Nội tạng mang theo ký ức

Một hiện tượng kỳ lạ và đầy gợi mở là những câu chuyện về người nhận tạng dường như thừa hưởng một phần tính cách hoặc sở thích của người hiến. Có người bỗng nhiên yêu thích một thể loại nhạc mà trước đây họ chưa từng nghe, hoặc thay đổi thói quen ăn uống một cách khó hiểu.

Những ghi nhận khoa học đã hé lộ những trường hợp phi thường: một phụ nữ nhận tim từ một người đàn ông lại có niềm đam mê với bóng đá và bia, những điều xa lạ với cô trước đây; một người nhận gan cảm thấy thôi thúc vẽ tranh, để rồi phát hiện ra người hiến là một họa sĩ tài năng.

Những câu chuyện này làm dấy lên giả thuyết về “bộ nhớ tế bào”, một ý tưởng cho rằng các cơ quan nội tạng có thể lưu giữ một phần ký ức hoặc đặc điểm tâm lý của người đã khuất. Một số nhà khoa học suy đoán rằng sự thay đổi này có thể liên quan đến cách nội tạng ảnh hưởng đến hệ thần kinh hoặc các hormone trong cơ thể người nhận.

Dù cơ chế chính xác vẫn còn là một ẩn số, những hiện tượng này cho thấy cấy ghép không chỉ đơn thuần là một cuộc phẫu thuật thể chất mà còn mang theo những yếu tố tâm lý và tinh thần sâu sắc.

Nếu nội tạng thực sự có khả năng ảnh hưởng đến tính cách, liệu cấy ghép có làm thay đổi bản sắc của người nhận? Liệu họ có cảm thấy mình đang sống một cuộc đời “vay mượn”? Những câu hỏi mang tính triết học này đòi hỏi sự nghiên cứu sâu hơn từ cả giới y học và đạo đức học, khẳng định tầm quan trọng của việc cấy ghép không chỉ là cứu sống mà còn là tôn trọng sự toàn vẹn của mỗi cá nhân.

Hướng đến một tương lai cấy ghép nội tạng nhân văn

Để gạt bỏ những bóng tối và bảo vệ sự thiêng liêng của sự sống, chúng ta cần những hành động thiết thực và đồng bộ:

Sống khỏe mạnh an toàn

Phòng bệnh hơn chữa bệnh. Một lối sống lành mạnh và an toàn chính là cách tốt nhất để ngăn ngừa suy tạng, giảm thiểu nhu cầu cấy ghép và tránh xa những rủi ro tiềm ẩn:

• Dinh dưỡng khoa học: Ưu tiên rau xanh, trái cây, hạn chế đường, muối và chất béo để bảo vệ các cơ quan quan trọng như thận và gan.
• Vận động thường xuyên: Chỉ cần 30 phút hoạt động thể chất mỗi ngày, như đi bộ hoặc chạy bộ, cũng đủ để giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch và tiểu đường.
• An toàn là trên hết: Luôn đội mũ bảo hiểm khi tham gia giao thông bằng xe máy, thắt dây an toàn khi đi ô tô để tránh những chấn thương đáng tiếc.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Các xét nghiệm máu và siêu âm định kỳ giúp phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường của cơ thể.
• Nói không với chất kích thích: Tránh xa rượu bia và thuốc lá để bảo vệ lá gan và lá phổi khỏe mạnh.

Thực tế đã chứng minh, một lối sống lành mạnh có thể giảm đáng kể nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, mở ra một tương lai khỏe mạnh hơn mà không cần đến sự can thiệp của cấy ghép.

Hành lang pháp lý

Hành lang pháp lý quốc tế đang ngày càng siết chặt vòng vây đối với tội ác mổ cướp nội tạng. Công ước của Hội đồng Châu Âu về Chống Buôn bán Nội tạng đã đặt ra những chế tài nghiêm khắc cho hành vi này, hình sự hóa mọi hoạt động lấy, cấy ghép nội tạng bất hợp pháp và kêu gọi sự hợp tác toàn cầu để truy tố những kẻ phạm tội.

Ngay cả Nghị định thư của Liên hợp quốc về Chống Buôn bán người cũng xem việc ‘lấy bỏ nội tạng’ là một hình thức bóc lột tàn nhẫn, cho thấy sự lên án mạnh mẽ của cộng đồng quốc tế.

Dù không mang tính ràng buộc pháp lý, Tuyên bố Istanbul đã gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh về đạo đức, vạch rõ ranh giới giữa cứu người và tội ác.

Các quốc gia cũng đang nỗ lực xây dựng luật pháp riêng, như Đạo luật về Mô người của Anh, để bảo vệ người dân và trừng phạt thích đáng những kẻ buôn bán sự sống trên thân xác người khác. Những nỗ lực pháp lý này là lời cảnh báo đanh thép, không kẻ nào có thể dung thứ cho hành vi tước đoạt mạng sống và buôn bán nội tạng phi nhân tính.

Đạo đức cấy ghép

Tôn trọng quyền tự chủ và sự đồng ý tự nguyện của người hiến tạng là nền tảng đạo đức không thể lay chuyển. Mọi quy trình hiến tặng và cấy ghép cần được thực hiện một cách minh bạch, đảm bảo rằng người hiến hoặc gia đình họ đưa ra quyết định hoàn toàn tự nguyện, không chịu bất kỳ áp lực tài chính hay xã hội nào.

Bên cạnh đó, việc chẩn đoán chết não phải tuân thủ nghiêm ngặt các hướng dẫn quốc tế, sử dụng các xét nghiệm hỗ trợ như điện não đồ (EEG) để giảm thiểu tối đa nguy cơ sai sót.

Cấy ghép nội tạng là một món quà vô giá của sự sống, một minh chứng cho lòng nhân ái và sự tiến bộ của y học. Tuy nhiên, những góc khuất đen tối như buôn bán nội tạng và chẩn đoán sai chết não vẫn là những lời cảnh tỉnh đanh thép, nhắc nhở chúng ta phải luôn đề cao cảnh giác.

Bằng việc xây dựng một lối sống khỏe mạnh và an toàn, cùng với sự hỗ trợ của các đạo luật nghiêm minh và sự tỉnh táo của cả cộng đồng, chúng ta có thể hướng tới một tương lai nơi cấy ghép nội tạng không chỉ cứu sống những con người đang tuyệt vọng mà còn là biểu tượng của lòng trắc ẩn và công lý, nơi sự sống được trân trọng và bảo vệ một cách toàn vẹn nhất.