Nên uống thuốc vào thời điểm nào?

Không phải lúc nào cũng cần quá khắt khe trong việc uống thuốc cùng hay sau bữa ăn, nhưng với một số loại thuốc, thời điểm uống lại là yếu tố quyết định thành công điều trị. Có những thuốc bắt buộc phải uống khi bụng đói, vì thức ăn có thể làm thay đổi đáng kể khả năng hấp thu, chuyển hoá hoặc tác dụng của thuốc.

Khi thức ăn làm thay đổi hiệu quả thuốc

Thức ăn ảnh hưởng đến môi trường sinh lý trong đường tiêu hoá: làm chậm quá trình làm rỗng dạ dày, thay đổi độ pH, tạo phức với hoạt chất, hoặc cạnh tranh cơ chế vận chuyển qua ruột.

Điều này có thể làm giảm sinh khả dụng của một số thuốc tới 60%, đặc biệt với các thuốc hấp thu kém qua đường uống hoặc có khoảng điều trị hẹp. Vì vậy, nhiều thuốc được khuyến cáo uống khi bụng rỗng — ít nhất 30–60 phút trước bữa ăn hoặc 2–3 giờ sau ăn.

Thuốc bao tan trong ruột

Các dạng viên bao tan trong ruột chỉ phát huy tác dụng khi đến ruột non. Nếu còn thức ăn trong dạ dày, thuốc sẽ bị “kẹt” lại lâu hơn, làm chậm hiệu quả. Ví dụ, aspirin bao tan trong ruột có thể bị trì hoãn hấp thu từ 2,7 lên đến 8,9 giờ khi uống cùng thức ăn. Tương tự, prednisolone bao tan trong ruột có thể bị trễ hấp thu đến 12 giờ.

Thuốc hormone tuyến giáp

Thuốc hormone tuyến giáp này phải uống khi đói, trong tư thế ngồi hoặc đứng thẳng, ít nhất 30 phút trước bữa sáng. Nếu uống cùng thức ăn, hấp thu có thể giảm tới 60%.

Thuốc điều trị loãng xương

Các thuốc điều trị loãng xương bisphosphonates có sinh khả dụng đường uống rất thấp. Chúng phải được uống buổi sáng sớm, khi đói, với một ly nước đầy, cách bữa sáng ít nhất 30 phút và phải giữ tư thế đứng. Ngay cả lượng nhỏ canxi trong thức ăn cũng có thể tạo phức không tan, gần như chặn hoàn toàn hấp thu thuốc — làm giảm hiệu quả bảo vệ xương.

Kháng sinh bị ảnh hưởng bởi thức ăn

Một số kháng sinh như tetracycline, doxycycline, ciprofloxacin sẽ tạo phức với canxi, magie, nhôm hoặc sắt, khiến thuốc không hấp thu được. Ví dụ, bữa ăn nhiều chất béo làm giảm hấp thu ciprofloxacin tới 38%, còn doxycycline làm giảm nồng độ kháng sinh trong huyết tương 20–24%. Do đó, cần uống xa bữa ăn và tránh sữa, khoáng chất hoặc thực phẩm giàu canxi như trứng, tôm, cua,…

Các thuốc khác nên uống lúc đói

• Sắt uống: thức ăn chứa phytate, canxi, polyphenol làm giảm hấp thu. Tuy nhiên, uống khi đói dễ gây kích ứng dạ dày nên đôi khi cần linh hoạt.
• Thuốc dạ dày ức chế bơm proton: đạt hiệu quả tối đa khi dùng trước bữa ăn đầu tiên trong ngày.
• Khoáng chất như kẽm, đồng: cạnh tranh hấp thu khi uống cùng nhau.

Uống thuốc sai thời điểm – giảm hiệu quả điều trị

Việc tuân thủ thời điểm uống thuốc là một yếu tố dược lý quan trọng, không chỉ là khuyến nghị. Với các thuốc như levothyroxine, bisphosphonate, kháng sinh nhóm tetracycline/quinolone, chỉ cần uống sai thời điểm là hiệu quả điều trị giảm rõ rệt hoặc mất hoàn toàn.

Thanh Long t/h