Chứng thấp và cách khắc phục theo y học cổ truyền

Bạn có bao giờ thức dậy với cảm giác nặng người, sưng phù, uể oải hoặc đơn giản là “không ổn” mặc dù các xét nghiệm y khoa đều bình thường? Trong Trung y, tập hợp các triệu chứng này được gọi là thấp. Khái niệm này nói đến sự tích tụ độ ẩm dư thừa và chất thải chuyển hóa bên trong, làm chậm tuần hoàn, tiêu hóa và dòng năng lượng. 

Thấp nghe có vẻ trừu tượng, nhưng trong Trung y, nó tương ứng với các vấn đề tuần hoàn bạch huyết kém, chuyển hóa chậm, ứ nước và viêm mạn tính trong y học hiện đại. Quá trình này diễn ra từ từ, khiến cơ thể trở nên nặng nề cả về mặt thể chất lẫn năng lượng.

Dưới đây là chia sẻ của chuyên gia Trung y kiêm nhà trị liệu phục hồi bằng tinh dầu Lại Duệ Hân về một số loại tinh dầu trong chương trình “She Health” của NTD. Khi kết hợp với xoa bóp huyệt nhẹ nhàng, liệu pháp này có thể giúp cơ thể bài trừ thấp khí bên trong và phục hồi sinh lực.

Hiểu về “thấp” dưới góc nhìn Đông y

Trong Trung y, thấp được xem là một yếu tố bệnh lý, tương tự như viêm hoặc sung huyết trong y học phương Tây. Thấp có thể xuất phát từ hai nguồn:

• Thấp ngoại sinh: Sống trong môi trường ẩm ướt hoặc thường xuyên tiếp xúc với thời tiết mưa nhiều.
• Thấp nội sinh: Do chức năng tiêu hóa yếu, chuyển hóa kém, ăn nhiều đường hoặc thức ăn nhiều dầu mỡ, căng thẳng kéo dài, ít vận động và ra mồ hôi không đủ.

Trung y xem tỳ và vị là “động cơ tiêu hóa” của cơ thể. Khi hai cơ quan này bị quá tải, chúng không thể chuyển hóa nước và chất dinh dưỡng một cách hiệu quả, dẫn đến tích tụ thấp. Kết quả là dẫn đến cảm giác nặng nề bên trong, giống như một vùng đầm lầy làm mọi thứ trở nên trì trệ.

9 dấu hiệu thường gặp của thấp khí quá mức

• Phù nề: Khi ấn vào da, vùng da trở nên trắng và lâu đàn hồi lại. Cảm giác giày dép chật hơn vào buổi chiều là dấu hiệu phù chi dưới.
• Phân dính hoặc lỏng
• Ngứa da: Ví dụ như nổi mề đay hoặc phát ban.
• Mụn nước: Chàm tổ đỉa (dyshidrosis) thường xuất hiện ở tay và chân, kèm ngứa.
• Mùi cơ thể nặng: Mồ hôi dính và có mùi hôi rõ.
• Khí hư bất thường: Khí hư sinh lý trước rụng trứng thường trong như lòng trắng trứng. Khi thấp khí quá mức làm tăng nguy cơ nhiễm trùng, khí hư bệnh lý có thể màu trắng, vàng hoặc xanh, mùi nặng hơn hoặc vón cục.
• Nước tiểu vàng
• Rêu lưỡi dày hơn
• Dễ mệt mỏi

4 loại tinh dầu giúp loại bỏ thấp khí

Đối với những người có triệu chứng thấp khí, bà Lai khuyến nghị sử dụng tinh dầu để hỗ trợ loại bỏ thấp:

1. Tinh dầu bách xù:

Được dùng như một chất lợi tiểu trong thực hành Trung y. Có đặc tính chống viêm, hạ đường huyết và hạ lipid máu; các nghiên cứu trên động vật cho thấy tinh dầu bách xù giúp cải thiện rối loạn chuyển hóa.

2. Tinh dầu bách:

Tinh dầu Bách giúp tăng cường tuần hoàn, kích thích lưu thông dịch ứ trệ, do đó rất hữu ích khi thấp gây sưng hoặc cảm giác nặng nề.

3. Tinh dầu bưởi:

Tinh dầu bưởi giúp tăng tuần hoàn máu và giảm phù. Nghiên cứu trên động vật cho thấy hít tinh dầu bưởi có thể thúc đẩy quá trình phân giải mỡ.

4. Tinh dầu gia vị:

Tinh dầu tiêu đen, gừng và quế có tác dụng làm ấm dạ dày và ruột, từ đó làm giảm thấp khí nội sinh.

Cách pha dầu massage

Trộn 10 ml dầu nền với 5 giọt mỗi loại tinh dầu kể trên để tạo hỗn hợp massage có nồng độ 10%.

Lưu ý: Với người mới sử dụng lần đầu, hãy bắt đầu với 2 giọt tinh dầu mỗi loại (tương đương nồng độ khoảng 4%). Nếu không có phản ứng da, có thể tăng dần lên 10%.

Cách sử dụng

Một chai hỗn hợp tinh dầu 10ml thường đủ dùng trong 1–2 tuần.

Với người mới dùng, nên thoa dầu ở lòng bàn chân trước vì da dày hơn. Nếu không có phản ứng bất lợi, có thể chuyển sang lưng và các vùng khác. Nếu lòng bàn chân không bị kích ứng nhưng các vùng khác có, điều đó cho thấy nồng độ tinh dầu quá cao và cần pha loãng thêm bằng dầu nền.

Tần suất sử dụng: 2–3 lần mỗi ngày. Với triệu chứng nặng, có thể dùng thường xuyên hơn.

Theo bà Lai, công thức này có thể giảm phù nề, đặc biệt hiệu quả với những bệnh nhân bị phù nặng do giãn tĩnh mạch.

Tác động vào các huyệt quan trọng để trừ thấp nhanh hơn

Việc kết hợp tinh dầu với xoa bóp huyệt sẽ giúp tăng hiệu quả. Bà Lai khuyên tập trung vào bốn huyệt chính trên kinh Vị, Tỳ và Bàng quang. Đây là các kinh mạch được xem là “đường dẫn năng lượng” của cơ thể, tương tự như hệ cân mạc hoặc mạng lưới thần kinh trong giải phẫu học hiện đại.

1. Túc tam lý (Zusanli – ST36):

Huyệt Túc tam lý nằm dưới xương bánh chè về phía ngoài khoảng 3 thốn (bề ngang 4 ngón tay). Đây là huyệt quan trọng trên kinh Vị, giúp điều hòa chức năng chuyển hóa của cơ thể.

2. Phong long (Fenglong – ST40):

Huyệt Phong long nằm trên đường nối bờ ngoài xương bánh chè và mắt cá ngoài, cách bờ trước xương chày 1 thốn (bề ngang ngón tay cái), tại vị trí cơ dày nhất. Phong Long là huyệt chủ yếu giúp bài xuất chất thải chuyển hóa.

3. Tam âm giao (Sanyinjiao – SP6):

Huyệt Tam âm giao nằm cách đỉnh mắt cá trong khoảng 3 thốn, ở chỗ lõm bờ trong xương chày. Huyệt này thuộc kinh Tỳ, đóng vai trò quan trọng cho tiêu hóa và sức khỏe phụ khoa.

4. Thừa sơn (Chengshan – BL57):

Huyệt Thừa sơn nằm ở vị trí lõm giữa hai cơ sinh đôi ở mặt sau cẳng chân. Huyệt này thuộc kinh Bàng quang, giúp điều hòa tiểu tiện và hỗ trợ đào thải dịch dư thừa.

Bà Lai cho biết khi thoa tinh dầu, chỉ cần xoa nhẹ dầu lên da, không cần massage mạnh, cũng có thể mang lại hiệu quả. Tuy nhiên, nếu muốn giảm căng cứng, có thể kết hợp thêm một số kỹ thuật xoa bóp để thư giãn.

Bà nhấn mạnh rằng các động tác nên nhẹ nhàng. “Một người bạn của tôi có con bốn tuổi. Có thể người mẹ đã ấn quá mạnh khi thoa tinh dầu, khiến lưng bé bị đỏ. Tôi bảo cô ấy làm nhẹ hơn, và sau đó bé đã ổn”. 

Một phương pháp khác bà Lai khuyên dùng là thoa dầu massage vào bàn chân rồi ngâm chân trong nước nóng. Bàn chân có nhiều huyệt đạo, việc kết hợp tinh dầu với nước nóng giúp thúc đẩy lưu thông năng lượng toàn thân.

Sinh hoạt và ăn uống hằng ngày để tránh tích tụ thấp

Ngoài massage để loại bỏ thấp, bà Lai khuyên nên phòng ngừa thấp khí bằng lối sống và chế độ ăn:

• Tránh các thực phẩm gây hại cho dạ dày, bao gồm đồ uống lạnh và thực phẩm nhiều đường, nhiều chất béo.
• Tập thể dục đều đặn để thúc đẩy tuần hoàn và chuyển hóa; ra mồ hôi cũng là một cách giúp giải độc.
• Tránh thức khuya để các cơ quan nội tạng có đủ thời gian nghỉ ngơi.
• Sử dụng máy hút ẩm nếu sống trong môi trường ẩm ướt.
• Uống đủ nước lọc. Không nên dùng cà phê hoặc trà thay cho nước. Người có thấp khí nhiều chỉ nên uống tối đa một tách trà hoặc cà phê mỗi ngày.

Thấp có thể không phải là khái niệm quen thuộc trong Tây y, nhưng những triệu chứng của nó, bao gồm sưng phù, mệt mỏi, tiêu hóa chậm và chuyển hóa kém lại rất quen thuộc với nhiều người. Trung y đưa ra một cách tiếp cận thực tế và dễ áp dụng, kết hợp tinh dầu, kích thích huyệt nhẹ nhàng và thói quen sinh hoạt có ý thức.

Bằng cách hỗ trợ khả năng tự nhiên của cơ thể trong việc lưu chuyển dịch và loại bỏ chất thải, bạn có thể cảm thấy nhẹ nhõm hơn, minh mẫn hơn và tràn đầy năng lượng hơn.

Dù bạn chỉ gặp tình trạng trì trệ nhẹ hay phù mạn tính, những phương pháp đơn giản này giúp bạn kết nối lại với nhịp điệu của cơ thể và khôi phục sự cân bằng từ bên trong.