4 cách đơn giản để giảm lạm dụng kháng sinh ở trẻ em

Kháng sinh là một trong những thành tựu của y học hiện đại. Thế nhưng, tình trạng lạm dụng kháng sinh, đặc biệt ở trẻ em, đang khiến thế giới đối mặt với một hiểm họa ngày càng nghiêm trọng: kháng kháng sinh. Hệ lụy không chỉ là điều trị khó khăn hơn mà còn làm tăng chi phí y tế, kéo dài thời gian nằm viện và nguy cơ tử vong. Vậy, làm thế nào để giảm thiểu tình trạng này? 

Tại các quốc gia đang phát triển, nơi điều kiện vệ sinh còn hạn chế và việc kê đơn không theo hướng dẫn còn phổ biến, nhu cầu về các giải pháp phòng bệnh thay vì chữa bệnh càng trở nên cấp thiết. Một nghiên cứu quy mô lớn từ Bangladesh đã đưa ra lời giải đầy thuyết phục: các biện pháp đơn giản như cải thiện vệ sinh và dinh dưỡng có thể giúp giảm đáng kể nhu cầu sử dụng kháng sinh ở trẻ em.

Thông tin nổi bật từ nghiên cứu tại Bangladesh

Nghiên cứu được thực hiện tại bốn huyện ở Bangladesh, với sự tham gia của 1.409 trẻ em trong một phân tích chuyên sâu. Các can thiệp được thử nghiệm bao gồm:

• WASH: cải thiện nguồn nước, vệ sinh môi trường và thực hành rửa tay
• Dinh dưỡng: cung cấp bổ sung vi chất và hướng dẫn chế độ ăn phù hợp

Kết quả cho thấy, các biện pháp này giúp giảm tỷ lệ sử dụng kháng sinh ở trẻ em đến 5,5%, chủ yếu bằng cách giảm tỷ lệ mắc bệnh tiêu chảy, nhiễm trùng hô hấp cấp tính (ARI) và virus đường ruột.

WASH là gì?

Nghiên cứu mang tên WASH Benefits Bangladesh là một trong những thử nghiệm can thiệp cộng đồng lớn nhất tại Nam Á. Trong đó, WASH là từ viết tắt của ba yếu tố nền tảng trong y tế công cộng:

• Water (Nước sạch): đảm bảo nguồn nước uống an toàn, được lọc hoặc khử trùng đúng cách.
• Sanitation (Vệ sinh môi trường): cải thiện điều kiện vệ sinh như nhà tiêu hợp vệ sinh, xử lý phân thải và chất thải sinh hoạt an toàn.
• Hygiene (Vệ sinh cá nhân): rửa tay bằng xà phòng vào những thời điểm then chốt, giữ gìn vệ sinh ăn uống và chăm sóc trẻ em.

WASH không chỉ là một chương trình hành động, mà còn là chiến lược toàn diện phòng ngừa bệnh truyền nhiễm, được WHO và UNICEF khuyến nghị áp dụng trên toàn cầu, đặc biệt tại các khu vực có thu nhập thấp.

Vì sao biện pháp đơn giản lại hiệu quả?

4 lợi ích nổi bật từ WASH bao gồm:

1. Giảm tỷ lệ tiêu chảy và nhiễm khuẩn đường ruột

Việc xử lý phân an toàn và sử dụng nguồn nước sạch giúp cắt đứt con đường lây truyền mầm bệnh gây tiêu chảy. Nước bẩn và thực phẩm nhiễm khuẩn là nguyên nhân phổ biến khiến trẻ em bị tiêu chảy – bệnh thường bị hiểu nhầm là do vi khuẩn và bị kê kháng sinh sai chỉ định.

2. Giảm nhiễm trùng hô hấp nhờ vệ sinh tay và tăng miễn dịch

Rửa tay đúng cách giúp giảm từ 20–30% các trường hợp viêm đường hô hấp.

Dinh dưỡng đầy đủ, đặc biệt là vitamin A và kẽm, tăng cường miễn dịch niêm mạc, giúp cơ thể tự chống lại các virus đường hô hấp.

3. Giảm sốt và triệu chứng “gây hiểu lầm”

Sốt là một trong những triệu chứng khiến phụ huynh lo lắng và bác sĩ dễ kê kháng sinh để “đề phòng”. Việc giảm nhiễm khuẩn đồng nghĩa với ít sốt hơn, giảm tình trạng kê sai thuốc.

4. Giảm tiếp xúc với hệ thống y tế khi không cần thiết

Khi ít bị bệnh, trẻ sẽ ít phải đi khám, do đó giảm cơ hội bị kê đơn không phù hợp tại tuyến cơ sở, nơi thiếu xét nghiệm hỗ trợ.

Lời khuyên dành cho các bậc cha mẹ

Kháng sinh không phải lúc nào cũng cần thiết – đặc biệt với trẻ nhỏ. Thay vì đợi con bị bệnh rồi mới tìm thuốc, cha mẹ hoàn toàn có thể phòng bệnh cho con ngay từ trong gia đình bằng những việc rất đơn giản:

1. Rửa tay đúng cách – việc nhỏ nhưng hiệu quả lớn

• Tập cho trẻ rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh và khi chơi ngoài trời về.
• Người lớn trong nhà cũng cần rửa tay sạch sẽ khi chuẩn bị đồ ăn cho trẻ hoặc chăm sóc trẻ bị ốm.
• Nếu không có nước máy, nên đun nước giếng hoặc dùng nước đã qua lọc để rửa tay.

2. Dùng nước sạch và ăn uống hợp vệ sinh

• Luôn đun sôi nước trước khi cho trẻ uống.
• Không cho trẻ ăn đồ sống, tái, hoặc để ngoài trời quá lâu.
• Che đậy kỹ thức ăn, tránh ruồi bọ bám vào – nhiều bệnh tiêu chảy bắt nguồn từ thực phẩm bẩn.

3. Tăng cường dinh dưỡng cho trẻ

• Cho trẻ ăn đa dạng thực phẩm: rau củ, thịt cá, trứng, sữa, trái cây.
• Không nên chỉ cho ăn cháo trắng hay các thực phẩm chế biến sẵn vì trẻ sẽ dễ bị thiếu chất và dễ ốm hơn.
• Nếu có điều kiện, bổ sung thêm vi chất như kẽm, vitamin A theo hướng dẫn của trạm y tế.

4. Không tự ý mua kháng sinh cho trẻ

• Trẻ bị sốt, ho, tiêu chảy chưa chắc cần dùng kháng sinh – nhiều khi chỉ cần nghỉ ngơi và ăn uống đủ.
• Không nên “xin đơn thuốc” từ người quen hoặc mua thuốc giống lần trước.
• Khi con ốm, nên đưa đến trạm y tế để được khám và tư vấn đúng cách.
• Chăm trẻ khỏe mạnh mỗi ngày – chính là giúp con tránh phải dùng kháng sinh về sau.

Cha mẹ là “bác sĩ đầu tiên” của con. Hãy bắt đầu từ những việc nhỏ mỗi ngày: rửa tay, ăn sạch, ở sạch, và không lạm dụng thuốc – đó là cách tốt nhất để giữ gìn sức khỏe cho trẻ và cả gia đình.