Ngải cứu – Vị thuốc quý từ thiên nhiên

Ngải cứu, hay còn gọi là Ngải diệp, là một loại cây thuốc quen thuộc trong y học cổ truyền Việt Nam và nhiều nước trên thế giới. Với tên khoa học Artemisia vulgaris L., thuộc họ Cúc (Asteraceae), ngải cứu không chỉ là một loại cây mọc hoang phổ biến mà còn được trồng rộng rãi để làm thuốc và hỗ trợ sức khỏe. Hãy cùng tìm hiểu về đặc điểm, công dụng và cách sử dụng ngải cứu để tận dụng tối đa lợi ích từ loại thảo dược này.

Đặc điểm của cây

Ngải cứu là một loại cây thảo sống lâu năm, cao khoảng 50-60 cm, thân mọc thẳng đứng. Lá cây mọc so le, có hình dạng xẻ sâu, mặt trên màu xanh đậm, mặt dưới phủ lông tơ mịn màu trắng. Hoa của cây nhỏ, mọc thành cụm, tạo thành chùm hoa dài rủ xuống, thường có màu đỏ nhạt hoặc trắng tro.

Ngải cứu thường mọc hoang ở nhiều nơi, từ vùng đồng bằng đến miền núi, và cũng được nhiều gia đình người Việt trồng quanh nhà. Cây có thể được thu hái quanh năm, nhưng thời điểm lý tưởng nhất để thu hoạch là tháng 6 hàng năm (khoảng tháng 5 theo âm lịch). Lúc này, cây đã trải qua hai lần thu hoạch, lá bắt đầu khô và ngả vàng, rễ phát triển to, phù hợp để thu hái nhằm đảm bảo dược tính cao nhất.

Khi thu hái, cây có thể được dùng tươi, phơi khô hoàn toàn, hoặc chế biến bằng cách sao với muối, giấm, hoặc chiên sâu để tăng cường dược tính. Lưu ý, để tránh nấm mốc, ngải cứu tươi cần được phơi khô kỹ lưỡng và bảo quản ở nơi khô ráo. Nếu bị mốc, dược tính của cây sẽ giảm, thậm chí có thể gây độc.

Thành phần hóa học và tác dụng dược lý

Theo các nghiên cứu khoa học ngải cứu chứa nhiều hoạt chất quý như flavonoid, coumarin và tinh dầu, trong đó cineole và α-thujone là hai thành phần chính mang lại tác dụng dược lý. Ngoài ra, cây còn chứa một lượng nhỏ adenine và choline.

Theo y học cổ truyền, ngải cứu có tính hàn, vị cay, giúp ôn khí huyết, trừ hàn thấp, điều hòa kinh nguyệt, an thai, kháng khuẩn, kháng nấm và hỗ trợ giảm đau. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng α-thujone có tác dụng hướng thần, nếu dùng quá nhiều có thể gây kích thích hoặc ảnh hưởng đến thần kinh, do đó cần sử dụng đúng liều lượng.

Công dụng của ngải cứu trong chăm sóc sức khỏe

Ngải cứu được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền và hiện đại nhờ các công dụng nổi bật sau:

Hỗ trợ điều hòa kinh nguyệt: Ngải cứu là “người bạn” của phụ nữ trong việc điều trị các vấn đề kinh nguyệt như đau bụng kinh, kinh nguyệt không đều, máu ra nhiều hoặc kéo dài. Một bài thuốc phổ biến là dùng 10g lá khô, sắc với 200ml nước còn 100ml, chia làm 2 lần uống trong ngày (sáng và chiều). Có thể tăng liều lên 20g lá khô sắc với 400ml nước, chia làm 2 lần uống. Sau 1-2 ngày, tình trạng đau bụng kinh hoặc máu ra nhiều thường cải thiện rõ rệt.

Giảm đau, kháng viêm: Ngải cứu có tác dụng giảm đau nhức cơ thể, đau khớp, đau do lạnh hoặc viêm nhẹ nhờ tính ấm và khả năng kháng viêm tự nhiên. Dưới đây là một số cách sử dụng:

• Dùng lá ngải cứu đắp ngoài: Lấy một nắm lá tươi (khoảng 50g), rửa sạch, giã nát, thêm một ít muối hạt, sau đó đắp lên vùng đau nhức (như khớp, cơ bắp). Để khoảng 20-30 phút, sau đó rửa sạch. Lặp lại 1-2 lần/ngày trong 3-5 ngày để giảm đau.
• Dùng mồi ngải cứu đốt (cứu ngải): Lấy lá khô, vò thành tơi (lông của lá), sau đó vê thành mồi ngải nhỏ (kích thước bằng hạt đậu). Đặt mồi ngải lên huyệt đạo hoặc vùng đau (như huyệt ở vai gáy, lưng), đốt cháy và để nhiệt tỏa ra làm ấm vùng đau. Thực hiện 5-10 phút mỗi lần, 1-2 lần/ngày. Lưu ý: Cần cẩn thận để tránh bỏng da, và nên tham khảo ý kiến chuyên gia châm cứu nếu bạn chưa quen với phương pháp này.
• Ngâm chân với nước ngải cứu: Dùng 50g lá ngải cứu tươi hoặc khô, đun sôi với 1 lít nước trong 10 phút, để nguội bớt (khoảng 40-45°C), sau đó ngâm chân trong 15-20 phút. Phương pháp này giúp giảm đau nhức chân, đặc biệt hiệu quả với người lớn tuổi hoặc người làm việc nặng nhọc.

Hỗ trợ tiêu hóa và giảm đau bụng: Ngải cứu giúp cải thiện tình trạng đau bụng do lạnh, đầy hơi, khó tiêu hoặc đau bụng không rõ nguyên nhân, có thể sử dụng bằng các cách sau:

• Uống nước sắc ngải cứu: Lấy 10-15g lá ngải cứu khô (hoặc 20-30g lá tươi), rửa sạch, thêm vào 300ml sau đó đun sôi, cho nhỏ lửa và để nước cạn dần đến khi còn 100ml, chia làm 2 lần uống trong ngày, sau bữa ăn. Uống liên tục 2-3 ngày để giảm đau bụng, đầy hơi.
• Kết hợp ngải cứu với gừng: Dùng 15g lá ngải cứu tươi và 5 lát gừng tươi, đun sôi với 500ml nước trong 15 phút, để nguội bớt, chia làm 2 lần uống trong ngày. Bài thuốc này đặc biệt hiệu quả với đau bụng do lạnh hoặc khó tiêu.
• Ăn canh ngải cứu: Nấu canh ngải cứu với thịt heo hoặc trứng gà (dùng khoảng 30-50g lá ngải cứu tươi, rửa sạch, nấu với 100g thịt heo hoặc 1 quả trứng), ăn nóng trong bữa cơm. Món canh này không chỉ giúp giảm đau bụng mà còn hỗ trợ tiêu hóa và làm ấm cơ thể.

Cách sử dụng hiệu quả

Ngải cứu có thể được dùng dưới nhiều dạng khác nhau, tùy theo mục đích sử dụng:

• Dạng tươi: Lá tươi thường được dùng để nấu canh, làm bánh hoặc giã đắp ngoài da để giảm đau.
• Dạng khô: Lá phơi khô được dùng để sắc nước uống hoặc làm mồi ngải cứu đốt. Khi phơi khô, cần đảm bảo lá được phơi kỹ để tránh nấm mốc, vì nếu bị mốc, dược tính của ngải cứu sẽ giảm, thậm chí có thể gây độc.
• Dạng chế biến: Ngải cứu có thể được sao với muối, giấm hoặc chiên sâu để tăng cường dược tính, thường dùng trong các bài thuốc điều kinh hoặc an thai.
• Dạng bột hoặc cao: Ngải cứu khô có thể được nghiền thành bột (liều dùng 5-10g/ngày) hoặc nấu thành cao đặc (liều dùng 1-4g/ngày).

Lưu ý khi sử dụng

Mặc dù ngải cứu có nhiều lợi ích, nhưng cần sử dụng đúng cách để tránh tác dụng phụ:

• Không nên dùng quá nhiều trong thời gian dài, đặc biệt với người có cơ địa nhạy cảm, vì α-thujone có thể gây kích ứng thần kinh.
• Phụ nữ mang thai nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng, đặc biệt trong 3 tháng đầu thai kỳ, để tránh nguy cơ ảnh hưởng đến thai nhi.
• Khi bảo quản ngải cứu, cần phơi khô kỹ và giữ ở nơi khô ráo để tránh nấm mốc.

Ngải cứu không chỉ là một loại cây thuốc quý trong y học cổ truyền mà còn là một nguyên liệu tự nhiên hỗ trợ sức khỏe, đặc biệt cho phụ nữ. Từ việc điều hòa kinh nguyệt đến giảm đau và kháng viêm, cây thuốc này đã chứng minh giá trị của mình qua hàng thế kỷ. Tuy nhiên, để sử dụng hiệu quả và an toàn, bạn nên tuân theo liều lượng và cách dùng phù hợp, đồng thời tham khảo ý kiến chuyên gia y tế khi cần thiết.

Thanh Long t/h