Nghiên cứu mới: Đại dịch béo phì có liên quan đến các yếu tố bất ngờ

Một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Nature Metabolism năm 2023 cho thấy, tỷ lệ trao đổi chất cơ bản (BMR) của người Mỹ và người châu Âu đã không ngừng giảm trong 30 năm qua, điều đó có thể góp phần khiến căn bệnh béo phì ngày càng gia tăng ở hai khu vực này.

BMR  là lượng calo cơ thể đốt cháy khi nghỉ ngơi. BMR không bao gồm lượng calo mà cơ thể đốt cháy khi hoạt động thể chất. Điều này rất quan trọng bởi có đến khoảng 60-70% lượng calo đốt cháy mỗi ngày xảy ra khi một người không làm gì cả.

BMR đóng vai trò quan trọng trong điều hòa năng lượng của cơ thể, đặc biệt đối với những người làm công việc ít vận động. Tỷ lệ này ảnh hưởng trực tiếp đến tốc độ đốt cháy calo của một người và cuối cùng ảnh hưởng đến việc người đó duy trì ổn định/tăng/giảm cân.

Theo nghiên cứu, phân tích dữ liệu của gần 4.800 người trưởng thành ở châu Âu và Mỹ từ hiện tại đến cuối những năm 1980 cho thấy BMR đã giảm đáng kể kể từ những năm 1990, khoảng 7,7% ở nam giới và 5,6% ở nữ giới. Nhưng nghiên cứu cũng chỉ ra rằng một bộ dữ liệu lớn hơn về đo BMR từ 163 nghiên cứu liên quan gần 10.000 người trưởng thành, cho thấy xu hướng giảm BMR ở cả nam và nữ đã diễn ra từ 100 năm trước.

Một trong những tác giả chính của nghiên cứu là John Speakman thuộc Viện Công nghệ Tiên tiến Thâm Quyến – Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc, đã tweet: “Kết luận đáng ngạc nhiên là, so với người từ 30 – 40 năm trước thì chúng ta hiện tiêu tốn ít năng lượng hơn khi nghỉ ngơi! Vấn đề này đủ để lý giải xu thế béo phì ngày càng thịnh hành trong thời hiện đại.”

Quan điểm phổ biến cho rằng, xu thế thay đổi cân nặng này có liên quan đến sự mất cân bằng giữa năng lượng (calo) hấp thu từ thực phẩm và năng lượng tiêu hao (lượng calo đốt cháy) cần thiết để duy trì sự sống và thực hiện hoạt động thể chất. Người ta thường chấp nhận rằng đại dịch béo phì chủ yếu do mức độ hoạt động thể chất giảm và lượng thức ăn ăn vào tăng lên. Nhưng nghiên cứu cho thấy, dù mức độ hoạt động thể chất tăng lên ở cả nam và nữ, nhưng tổng năng lượng tiêu hao lại giảm đáng kể, đồng thời mức BMR cũng giảm tương ứng.

Tại sao trong nhiều thập niên BMR không ngừng giảm?

Thực phẩm có thể là một yếu tố quan trọng giải thích sự suy giảm. “Chế độ ăn uống đã thay đổi đáng kể trong 100 năm qua”, Speakman nói.

Các tác giả nghiên cứu lưu ý rằng, trong thế kỷ 20 đã xảy ra nhiều thay đổi trong chế độ ăn uống của mọi người, bao gồm chủng loại và lượng hấp thu đối với carbohydrate, chất xơ và chất béo. Ví dụ, vào năm 1910 thì mỡ động vật chiếm hơn 90% lượng chất béo tiêu thụ, nhưng ngày nay chúng chỉ chiếm chưa đến 15%.

Các nhà nghiên cứu đã thực hiện các thí nghiệm trên chuột để khám phá những tác động có thể có của những thay đổi chế độ ăn uống này, qua đó có thể theo dõi và kiểm soát tốt hơn trong chế độ ăn uống.

Kết quả cho thấy vấn đề hấp thu lượng chất béo bão hòa có thể là yếu tố thiết yếu trong việc giảm BMR. Chất béo bão hòa phổ biến trong pho mát, bơ và thịt các loại thường được coi là không tốt cho sức khỏe; trong khi chất béo không bão hòa chủ yếu thấy trong thực phẩm thực vật như các loại hạt, bơ và dầu ô liu, được coi là tốt cho sức khỏe.

Phát hiện này có thể gợi ý rằng, trong thế kỷ qua, chất béo trong chế độ ăn uống của con người chuyển từ dạng thu từ động vật sang thu từ thực vật có thể dẫn đến giảm BMR, qua đó ảnh hưởng đến tốc độ trao đổi chất và làm tăng khả năng béo phì.

Nhưng nghiên cứu cho biết cần thiết có các nghiên cứu sâu hơn ở người.

Ngoài ra, các khía cạnh khác của chế độ ăn uống, chẳng hạn như lượng chất xơ, cũng có thể ảnh hưởng đến tốc độ trao đổi chất, và khiến BMR những năm gần đây đã giảm đi. Trên thực tế, một thử nghiệm đối chiếu ngẫu nhiên thực hiện năm 2017 đã xem xét 81 người trưởng thành và phát hiện ra rằng lượng chất xơ nạp vào ảnh hưởng đến BMR. Tuy nhiên, cơ chế chính xác về vấn đề này vẫn đang được nghiên cứu.

Các nguyên nhân khác có thể làm giảm BMR

Tiến sĩ Christopher Palmer, trợ lý giáo sư tâm thần học tại Trường Y Harvard, đã tweet: “Đầu tiên và quan trọng nhất là chúng ta cần tập trung vào nguồn cung cấp thực phẩm, nhưng chúng ta cũng cần tập trung vào các chất độc môi trường như nhựa, thuốc trừ sâu, các hóa chất khác… trong môi trường đang đầu độc ty thể của chúng ta”. Tiến sĩ Christopher Palmer chuyên nghiên cứu về mối liên hệ giữa trao đổi chất và sức khỏe tâm thần, nhưng không tham gia vào nghiên cứu nêu trên.

Ty thể là những cơ quan nhỏ trong tế bào đóng vai trò trung tâm trong quá trình chuyển hóa năng lượng bằng cách chuyển đổi năng lượng từ thức ăn thành dạng mà cơ thể có thể sử dụng.

Tiến sĩ Anders Rehfeld, một nhà nghiên cứu người Đan Mạch về sinh lý tinh trùng người, cũng có chung mối lo ngại, vì ông nhận thấy số lượng tinh trùng giảm sút trong 40 năm qua. Ông viết trên Twitter: “Sự thay đổi nhanh chóng, lan rộng như vậy chứng tỏ rõ ràng ảnh hưởng của các nguyên nhân môi trường”.

Cùng quan điểm, Tiến sĩ Shanna Swan, một trong những chuyên gia hàng đầu thế giới về dịch tễ học môi trường và sinh sản, đồng thời là một trong những tác giả của nghiên cứu về tinh trùng, nói với Epoch Times rằng việc tiếp xúc với môi trường hóa chất và lối sống không lành mạnh là hai nguyên nhân chính dẫn đến sự suy giảm tinh trùng.

Làm thế nào để tăng BMR

Nói với Epoch Times, Tiến sĩ Konstantinos Spaniolas – Giám đốc Trung tâm Giảm cân và Giảm cân chuyển hóa tại Đại học Stony Brook, cho biết rằng việc tìm ra nguyên nhân xảy ra này có thể giúp chúng ta tìm được những cách mới để chống lại bệnh béo phì. Ông cho biết thêm, tăng cường hoạt động thể chất là một cách để cải thiện tình trạng trao đổi chất, đồng thời thuốc và phẫu thuật cũng cần thiết để điều trị bệnh béo phì.

Một số bác sĩ chuyên về liệu pháp tự nhiên cho rằng việc bình phục quá trình trao đổi chất nên diễn ra trước khi giảm cân. Một bài báo khoa học năm 2005 gợi ý rằng một chế độ ăn uống cân bằng gồm toàn thực phẩm – nhằm giảm hoặc ngăn ngừa tình trạng kháng insulin, cải thiện tính nhạy insulin và tăng cơ bắp – có thể thúc đẩy quá trình trao đổi chất [tức tăng BMR].

Ngoài ra, cải thiện quá trình trao đổi chất có thể liên quan đến việc ngủ đủ giấc, kiểm soát căng thẳng và bổ sung dinh dưỡng.

Tính giới hạn của nghiên cứu

Các tác giả nghiên cứu thừa nhận rằng một trong những hạn chế chính của nghiên cứu là thiết kế cắt ngang (cross-sectional design), thiết kế này không cho phép thiết lập mối quan hệ nhân quả giữa những thay đổi về tốc độ trao đổi chất và thay đổi về tỷ lệ béo phì. Ngoài ra, mặc dù mức BMR đã được điều chỉnh theo độ tuổi và thành phần cơ thể, nhưng các yếu tố khác có thể cần được xem xét. Vấn đề nữa là những người tham gia nghiên cứu có thể không mang tính đại diện.