U phì đại tiền liệt tuyến: Đừng xem nhẹ

U phì đại tiền liệt tuyến, hay còn được gọi là tăng sản lành tính tuyến tiền liệt (Benign Prostatic Hyperplasia – BPH), là một trong những bệnh lý phổ biến nhất ở nam giới lớn tuổi. Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới, có đến 50% nam giới từ 51 đến 60 tuổi mắc BPH và con số này tăng lên đến 90% ở độ tuổi trên 80. Dù không phải là ung thư và không có khả năng di căn, bệnh vẫn gây ra nhiều bất tiện trong sinh hoạt và tiềm ẩn nguy cơ biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời.

Tuyến tiền liệt là một tuyến nhỏ, có kích thước bằng quả óc chó, nằm ngay dưới bàng quang và bao quanh niệu đạo – ống dẫn nước tiểu ra ngoài. Khi tuyến này phát triển to lên bất thường, nó sẽ chèn ép vào niệu đạo, làm cản trở quá trình tiểu tiện. Sự phì đại này thường tiến triển từ từ theo thời gian và hiếm khi gây ra triệu chứng ngay từ đầu. Vì vậy, nhiều người thường chủ quan và chỉ đến khám khi các triệu chứng đã rõ rệt hoặc có biến chứng.

Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ

Nguyên nhân chính xác gây u phì đại tiền liệt tuyến vẫn chưa được xác định hoàn toàn, nhưng các nhà khoa học cho rằng nó liên quan đến sự mất cân bằng nội tiết tố nam theo tuổi. Cụ thể, khi nam giới già đi, tỷ lệ giữa hormone testosterone và estrogen thay đổi, làm kích thích sự tăng sinh của các tế bào tuyến tiền liệt. Bên cạnh đó, hormone DHT (dihydrotestosterone) – một dẫn xuất của testosterone – cũng được cho là đóng vai trò trong việc làm tuyến tiền liệt phát triển.

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh bao gồm:

• Tuổi tác: Là yếu tố nguy cơ quan trọng nhất. Càng lớn tuổi, nguy cơ mắc bệnh càng cao. Bệnh thường gặp ở nam giới trên 50 tuổi.
• Tiền sử gia đình: Có người thân ruột thịt mắc bệnh làm nguy cơ tăng rõ rệt.
• Thừa cân, béo phì: Làm tăng phản ứng viêm và nội tiết tố bất thường.
• Chế độ ăn uống không lành mạnh: Ăn nhiều chất béo động vật, ít rau xanh và trái cây.
• Ít vận động: Lối sống tĩnh tại làm giảm tuần hoàn vùng chậu, ảnh hưởng đến tuyến tiền liệt.
• Bệnh lý mãn tính: Bệnh tiểu đường type 2, hội chứng chuyển hóa có liên quan đến sự phát triển của BPH.

Triệu chứng u phì đại tiền liệt tuyến

Triệu chứng của u phì đại tiền liệt tuyến thường chia thành hai nhóm chính: triệu chứng tắc nghẽn và triệu chứng kích thích.

• Triệu chứng tắc nghẽn bao gồm: tiểu khó, dòng tiểu yếu, tiểu ngắt quãng, tiểu nhỏ giọt, cảm giác tiểu không hết, cần rặn khi đi tiểu.
• Triệu chứng kích thích thường là: tiểu nhiều lần, đặc biệt là về đêm (tiểu đêm), mót tiểu gấp, cảm giác buồn tiểu liên tục.

Các triệu chứng này ảnh hưởng lớn đến chất lượng giấc ngủ, tâm trạng và sinh hoạt hàng ngày của người bệnh. Đặc biệt, tiểu đêm nhiều lần có thể gây mệt mỏi kéo dài, làm giảm khả năng làm việc và dễ dẫn đến trầm cảm ở người cao tuổi. Ngoài ra, việc tiểu không hết gây ứ đọng nước tiểu làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu và hình thành sỏi bàng quang.

Biến chứng nếu không điều trị kịp thời

U phì đại tiền liệt tuyến nếu kéo dài và không được kiểm soát có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng.

Một trong những biến chứng thường gặp là nhiễm trùng đường tiết niệu, do nước tiểu ứ đọng tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn phát triển. Người bệnh có thể bị đau buốt khi tiểu, nước tiểu đục, thậm chí có máu.

Bí tiểu cấp tính là tình trạng người bệnh không thể tiểu được dù bàng quang đầy nước – đây là một cấp cứu tiết niệu cần can thiệp ngay lập tức bằng ống thông tiểu. Nếu tình trạng này tái diễn, có thể gây giãn bàng quang và tổn thương cơ bàng quang.

Suy thận mạn tính là biến chứng nặng nề hơn, xảy ra khi tình trạng ứ nước kéo dài ảnh hưởng đến chức năng lọc của thận. Ngoài ra, bệnh cũng có thể gây sỏi bàng quang, viêm bàng quang mạn tính, hoặc tiểu không kiểm soát.

Tuy nhiên, cần khẳng định rõ rằng u phì đại tiền liệt tuyến là bệnh lành tính và không gây ung thư. Dù các triệu chứng có thể giống với ung thư tuyến tiền liệt (như tiểu khó, tiểu đêm, dòng tiểu yếu…), nhưng bản chất hai bệnh hoàn toàn khác nhau. Việc chẩn đoán và theo dõi định kỳ sẽ giúp phân biệt rõ và loại trừ nguy cơ ung thư nếu có.

Các phương pháp chẩn đoán

Để chẩn đoán chính xác u phì đại tiền liệt tuyến, bác sĩ thường tiến hành các bước như:

• Khám trực tràng bằng tay: Giúp đánh giá kích thước, mật độ và độ mềm mại của tuyến.
• Siêu âm qua ngả bụng hoặc trực tràng: Cho hình ảnh rõ nét về kích thước tuyến tiền liệt, lượng nước tiểu tồn đọng và phát hiện sỏi nếu có.
• Xét nghiệm PSA (Prostate-Specific Antigen): Loại trừ ung thư tiền liệt tuyến.
• Đo lưu lượng dòng tiểu (uroflowmetry): Xác định độ cản trở dòng chảy nước tiểu.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI) hoặc nội soi bàng quang có thể được chỉ định trong những trường hợp đặc biệt, nhất là khi nghi ngờ biến chứng hoặc có dấu hiệu ung thư.

Hướng điều trị hiệu quả

Việc điều trị u phì đại tiền liệt tuyến phụ thuộc vào mức độ nặng nhẹ của triệu chứng và ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày. Trong nhiều trường hợp, không cần can thiệp ngay lập tức mà có thể áp dụng chiến lược theo dõi chủ động (watchful waiting) – đặc biệt với những người có tuyến tiền liệt phì đại nhẹ, triệu chứng ít và không gây ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt.

Theo dõi bệnh nghĩa là người bệnh vẫn sống chung với tình trạng phì đại nhưng được theo dõi sát sao bởi bác sĩ. Họ sẽ được kiểm tra định kỳ 6–12 tháng một lần, đánh giá sự tiến triển của triệu chứng và các chỉ số liên quan (như PSA, siêu âm, nước tiểu tồn lưu…). Trong thời gian này, người bệnh được khuyến khích điều chỉnh lối sống, ăn uống và luyện tập để hạn chế tiến triển bệnh. Phương pháp này giúp tránh được những can thiệp không cần thiết trong giai đoạn đầu, nhưng vẫn đảm bảo an toàn.

Khi bệnh chuyển nặng hơn hoặc các triệu chứng bắt đầu ảnh hưởng rõ rệt, bác sĩ sẽ cân nhắc chuyển sang điều trị bằng thuốc hoặc phẫu thuật.

Điều trị nội khoa:

• Alpha-blockers (ví dụ: tamsulosin, alfuzosin): Giúp giãn cơ trơn cổ bàng quang và tuyến tiền liệt, giảm tắc nghẽn dòng tiểu.
• 5-alpha-reductase inhibitors (ví dụ: finasteride, dutasteride): Làm chậm sự phát triển và giúp thu nhỏ tuyến tiền liệt theo thời gian.
• Trong một số trường hợp, hai nhóm thuốc này có thể được kết hợp để tăng hiệu quả.

Điều trị ngoại khoa: Được chỉ định khi điều trị bằng thuốc không còn hiệu quả, hoặc khi có biến chứng như bí tiểu, nhiễm trùng tái diễn, sỏi bàng quang…

• Phổ biến nhất là phẫu thuật cắt bỏ tuyến tiền liệt qua đường niệu đạo (TURP) – một phương pháp ít xâm lấn, hiệu quả cao.
• Ngoài ra còn có các kỹ thuật mới như laser bốc hơi, phẫu thuật nội soi hoặc cấy stent niệu đạo trong một số trường hợp đặc biệt.

Các biện pháp bổ trợ: Tập thể dục sàn chậu, huấn luyện kiểm soát tiểu tiện, sử dụng các chiết xuất thảo dược (như saw palmetto, hạt bí đỏ…) dưới sự giám sát y tế có thể được cân nhắc cho bệnh nhẹ.

Ths.BS Nguyễn Thanh Hà