Sự khác nhau giữa công chức chính trị do Tổng thống bổ nhiệm và công chức sự nghiệp lâu dài?

Dưới nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Donald Trump, một cuộc cải tổ quy sâu rộng cơ cấu bộ máy công quyền liên bang đang diễn ra, đã dẫn đến những đợt sa thải quy mô lớn và những thay đổi chính sách nhằm phù hợp với chương trình nghị sự xóa bỏ tình trạng quan liêu của ông Trump. Khi những thay đổi này diễn ra, sự khác biệt giữa các công chức chính trị (political appointees) và các công chức sự nghiệp (career employees) trở nên rõ ràng hơn.

Các công chức chính trị là những người được Tổng thống đích thân lựa chọn, phục vụ theo ý chí của ông, bao gồm cả các bộ trưởng và các quan chức cấp cao khác. Họ có trách nhiệm thực thi chương trình nghị sự của chính quyền đương nhiệm.

Trái lại, các công chức sự nghiệp nắm giữ các vị trí thường trực trong bộ máy hành chính với sự bảo đảm của chế độ công vụ, thực hiện các chính sách do các công chức chính trị được Tổng thống bổ nhiệm đặt ra.

“Chúng ta đã chuyển từ hệ thống chiến lợi phẩm, tức là chính quyền đương nhiệm được quyền tuyển dụng toàn bộ nhân sự trong chính phủ, để hướng tới một hệ thống công vụ chuyên nghiệp vào những năm 1880”, cựu bộ trưởng trong chính quyền Bush, ông Tevi Troy, giải thích trong một cuộc phỏng vấn với Fox News.

• Hệ thống chiến lợi phẩm (Spoils System) xuất phát từ câu nói “To the victor belong the spoils“, cho phép tổng thống mới sa thải toàn bộ công chức cũ và bổ nhiệm người trung thành, dẫn đến vấn nạn tham nhũng và bộ máy nhà nước kém hiệu quả do người được bổ nhiệm thiếu năng lực và chỉ đơn thuần là người thân cận với chính trị gia.
• Hệ thống công vụ chuyên nghiệp (Career Civil Service) được thiết lập qua Đạo luật Pendleton năm 1883 được Tổng thống Chester A. Arthur ký ban hành, yêu cầu tuyển dụng công chức liên bang dựa trên năng lực thay vì quan hệ chính trị. Công chức sự nghiệp giữ nguyên vị trí dù chính quyền thay đổi, nhưng điều này cũng dẫn đến một số công chức sự nghiệp lâu năm có thiên hướng chính trị cá nhân cản trở chương trình nghị sự của tổng thống.

“Và ý tưởng khi đó là quý vị thiết lập một bộ máy chính quyền thường trực hoặc một cơ quan hành chính lâu dài, đảm nhiệm việc thực thi công việc của chính phủ liên bang, từ việc chi trả phúc lợi đến thực hiện điều tra dân số, hay bất kể chính phủ làm gì thì đều do bộ máy chính phủ chuyên nghiệp này quản lý. [Những công chức sự nghiệp này] được hưởng chế độ bảo vệ công chức, họ không được phép đặt ra chính sách mà chỉ thi hành các chính sách do chính quyền tổng thống ban hành”, ông Troy, cũng là một nhà sử học về các tổng thống và là học giả cấp cao tại Viện Ronald Reagan, cho biết. 

Ông Troy nói rằng hiện có khoảng 2 triệu người trong lực lượng lao động liên bang, và “tại một thời điểm nào đó, sẽ có một ranh giới rõ ràng”.

Ông Troy mô tả ranh giới này là “giữa những người đặt ra chính sách” và những người “thực thi nhiệm vụ mà chính phủ liên bang cho là cần phải làm”.

“Và vấn đề tranh cãi [hiện nay xoay quanh việc] chính quyền Trump cho rằng ở các cấp cao nhất, có một số công chức sự nghiệp đang cố gắng thiết lập chính sách thay vì chỉ [đơn thuần] thực thi chính sách, và đó là điểm bất đồng”, ông Troy nói.

Hôm thứ Ba (4/3), Tổng thống Trump đã ký sắc lệnh hành pháp yêu cầu các bộ ngành tiến hành “cắt giảm nhân sự quy mô lớn”. Theo đó, Bộ Hiệu quả Chính phủ (DOGE), do tỷ phú công nghệ Elon Musk lãnh đạo, đã đóng vai trò chủ chốt trong việc thực hiện các đợt sa thải hàng loạt tại nhiều cơ quan liên bang, bao gồm Cục Hàng Không Liên Bang, Bộ Giáo Dục, Bộ Cựu Chiến Binh và Bộ Năng Lượng, cùng nhiều cơ quan khác.

“Mặc dù các công chức sự nghiệp được hưởng các biện pháp bảo vệ việc làm đáng kể, nhưng điều đó không có nghĩa là tổng thống – người đứng đầu nhánh hành pháp – không thể cắt giảm biên chế, miễn là không nhắm vào cá nhân nào vì lý do chính trị”, bà Rachel Greszler, nhà nghiên cứu cao cấp tại Viện Kinh Tế Roe thuộc Quỹ Di Sản, nói với Fox News Digital. 

“Tổng thống Clinton từng ban hành sắc lệnh hành pháp vào năm 1993, yêu cầu các cơ quan liên bang cắt giảm 100.000 vị trí công chức liên bang. Trong khi sắc lệnh ban đầu này chỉ đề ra mục tiêu cắt giảm 4% lực lượng lao động, nhưng cuối cùng mức cắt giảm 10% đã được thực hiện“, bà Greszler nói thêm. 

Vào tuần cuối tháng Ba, ông Trump cũng chỉ thị các cơ quan liên bang sa thải phần lớn nhân viên đang trong giai đoạn thử thách, những người chưa đủ điều kiện để được hưởng chế độ bảo vệ công chức.

Một phát ngôn viên của Văn Phòng Quản Lý Nhân Sự nói với Fox News rằng: “Giai đoạn thử thách là sự tiếp nối của quá trình xét tuyển, chứ không phải là một đặc quyền để được vào biên chế chính thức. Các cơ quan liên bang đang chủ động thực hiện các biện pháp độc lập dựa trên lệnh đóng băng tuyển dụng gần đây đồng thời hỗ trợ những nỗ lực rộng lớn hơn của tổng thống nhằm tái cơ cấu và tinh giản chính quyền liên bang, để phục vụ nhân dân Hoa Kỳ tốt hơn với tiêu chuẩn cao nhất có thể”.

Đây không phải là lần đầu tiên một vị tổng thống Hoa Kỳ tìm cách thu nhỏ quy mô chính phủ liên bang. Tổng thống Ronald Reagan cũng có mục tiêu tương tự, đặc biệt là cắt giảm nhân sự tại các cơ quan quản lý như Cơ Quan Bảo Vệ Môi Trường và Bộ Năng Lượng. Tổng thống Bill Clinton cũng từng đặt mục tiêu giảm bớt quy mô chính phủ liên bang, và trong bài diễn văn Liên Bang năm 1996, ông Clinton từng đưa ra tuyên bố nổi tiếng rằng “kỷ nguyên của chính quyền khổng lồ đã kết thúc“.

Thiên Vân, theo Fox News