Trở về truyền thống: Cuộc chiến văn hóa của Tổng thống Trump

Từ khi bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai, Tổng thống Trump đã tiến hành các biện pháp mạnh mẽ, trực tiếp tấn công căn cứ của phe cực tả cấp tiến từ các điểm then chốt trong thể chế, thủ tục và quyền lực hệ thống, dùng lẽ thường để trị quốc, thúc đẩy nước Mỹ trở lại truyền thống, mở ra một cuộc hồi sinh niềm tin và giá trị truyền thống.

Dù là trong các cơ quan chính phủ, truyền thông, đại học hay bảo tàng, Tổng thống Trump luôn trong thế tấn công và đã đạt được tiến triển đáng kể trên nhiều mặt trận.

Ngày 4/3, trong bài phát biểu đầu tiên trước Quốc hội, Tổng thống Trump đặc biệt nhấn mạnh hành động của ông là một “cuộc cách mạng theo lẽ thường” (The revolution of common sense), loại bỏ các chương trình/giáo trình về lý thuyết chủng tộc phê phán trong trường học, và khẳng định nước Mỹ chỉ có hai giới tính — nam và nữ.

Ông Mike Gonzalez, nghiên cứu viên cao cấp của Heritage Foundation, nhận định nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Trump đang thực hiện sự chuyển giao quyền lực thực sự đầu tiên kể từ thời kỳ New Deal của Roosevelt năm 1933, và đây là một nỗ lực chuyển đổi quốc gia.

Dòng thời gian phục hưng truyền thống Mỹ của Chính phủ Trump

Một trong những mục tiêu chính của Chính phủ Trump và phong trào “Make America Great Again” (MAGA) là giành chiến thắng trong cuộc chiến văn hóa. Trong những tháng đầu nhậm chức, ông Trump liên tục ký các sắc lệnh hành pháp nhằm loại bỏ các yếu tố cực tả trong chính phủ liên bang, quân đội, đại học và doanh nghiệp.

Dưới đây là dòng thời gian các sự kiện chính:

• Ngày 20/1: Ngày nhậm chức, Tổng thống Trump ký Sắc lệnh Hành pháp số 14148, hủy bỏ các sáng kiến Đa dạng, Công bằng và Hòa nhập (DEI) của chính quyền Biden, cũng như các sắc lệnh liên quan đến biên giới mở và cực đoan khí hậu, gọi DEI là “dự án phân biệt đối xử bất hợp pháp và phi đạo đức” và “lãng phí nguồn lực công”.
• Ngày 20/1: Ký Sắc lệnh số 14151, chấm dứt các chương trình DEI cực đoan và lãng phí trong chính phủ, đóng tất cả các văn phòng và vị trí DEI, DEIA và “công bằng môi trường”, tất cả kế hoạch hành động “công bằng”, tài trợ hoặc hợp đồng liên quan đến công bằng, và tất cả các yêu cầu hiệu suất DEI/DEIA đối với nhân viên, nhà thầu hoặc người nhận hỗ trợ.
• Các cơ quan Chính phủ Mỹ được lệnh tiến hành điều tra các tổ chức liên quan DEI, bao gồm bệnh viện, trường đại học, nhà thầu liên bang và công ty truyền thông. Các công ty nước ngoài ký hợp đồng với chính phủ Mỹ cũng bị áp lực phải tuân thủ.
• Ngày 20/1, Sắc lệnh 14172: Khôi phục các tên gọi tôn vinh thành tựu vĩ đại của Mỹ, đặt tên đỉnh cao nhất Bắc Mỹ theo Tổng thống McKinley, đổi tên Vùng Vịnh Mexico thành “Vịnh Mỹ”.
• Ngày 21/1, Sắc lệnh 14173: Chấm dứt phân biệt đối xử bất hợp pháp, khôi phục tuyển dụng theo năng lực.
• Ngày 24/1, Sắc lệnh 14182: Thực thi Đề xuất Hyde, cấm chính phủ liên bang tài trợ cho phá thai lựa chọn.
• Ngày 28/1, Sắc lệnh 14187: Bảo vệ trẻ em khỏi tác hại hóa học và phẫu thuật.
• Ngày 29/1, Sắc lệnh 14188: Chống chủ nghĩa bài Do Thái trong trường học.
• Ngày 29/1, Sắc lệnh 14190: Chấm dứt việc nhồi nhét tư tưởng cực đoan vào giáo dục K-12, ngăn trẻ em tiếp nhận các ý thức hệ phản Mỹ, phá hoại, có hại và sai lệch; bao gồm việc chấm dứt buộc trẻ nhận vai nạn nhân hoặc áp bức, nghi ngờ giới tính của bản thân và coi cha mẹ, xã hội là kẻ thù.
• Ngày 29/1, Sắc lệnh 14189: Kỷ niệm 250 năm lập quốc, xây dựng Vườn Quốc gia Anh hùng Mỹ, bảo vệ các tượng đài.
• Ngày 29/1, Sắc lệnh 14191: Mở rộng tự do và cơ hội giáo dục gia đình, khuyến khích cha mẹ lựa chọn và hướng dẫn giáo dục con cái.
• Từ tháng Một, Chính phủ Trump gửi thư tới nhiều đại học hàng đầu Mỹ, yêu cầu chống chủ nghĩa bài Do Thái trong khuôn viên, hủy bỏ DEI, cảnh báo cắt giảm ngân sách nếu không tuân thủ.
• Ngày 4/2, Sắc lệnh 14199: Rút và ngừng tài trợ một số tổ chức Liên Hợp Quốc, xem xét lại hỗ trợ tất cả tổ chức quốc tế, đặc biệt là Hội đồng Nhân quyền, UNESCO, Cơ quan cứu trợ gần Đông.
• Ngày 5/2, Sắc lệnh 14201: Ngăn nam giới tham gia thể thao nữ.
• Ngày 6/2, Sắc lệnh 14202: Xóa bỏ định kiến chống Kitô giáo.
• Ngày 7/2, Sắc lệnh 14205: Thành lập Văn phòng Đức tin tại Nhà Trắng.
• Ngày 9/2, ông Trump sa thải nhiều thành viên hội đồng Kennedy Center, tự nhận chức chủ tịch, chấm dứt các hoạt động trình diễn biến trang.
• Ngày 10/2, Sắc lệnh 14207: Hủy Học viện Hành chính Liên bang.
• Ngày 19/2, Sắc lệnh 14217: Bắt đầu tinh giản cơ quan liên bang.
• Ngày 1/3, Sắc lệnh 14224: Chỉ định tiếng Anh là ngôn ngữ chính thức Mỹ.
• Ngày 10/3, gửi thư cảnh báo 60 đại học (bao gồm nhiều trường Ivy League) vi phạm Chương VI Luật Dân quyền, có thể bị hành pháp.
• Ngày 14/3, Sắc lệnh 14236: Hủy thêm 78 sắc lệnh và bản ghi nhớ gây hại.
• Ngày 14/3, Sắc lệnh 14238: Tiếp tục rút các cơ quan liên bang, bao gồm USAGM, Woodrow Wilson International Center, Hiệp hội Bảo tàng & Thư viện; Ủy ban vô gia cư liên ngành; Quỹ tài chính phát triển cộng đồng; 7 cơ quan phát triển doanh nghiệp thiểu số.
• Ngày 20/3, Sắc lệnh 14242: Đề xuất đóng Bộ Giáo dục, trao quyền cho bang, cha mẹ và cộng đồng địa phương.
• Ngày 27/3, Sắc lệnh 14252: Giữ an ninh và vẻ đẹp cho Washington D.C.
• Ngày 27/3, Sắc lệnh 14253: Tái cấu trúc lịch sử Mỹ chân thực và lý trí, loại bỏ các ý thức hệ “không đúng, chia rẽ hoặc phản Mỹ” khỏi Smithsonian và các công viên, tượng đài liên bang.
• Từ ngày 14/4, Chính phủ Trump áp dụng hàng loạt biện pháp đối với Harvard: đóng băng tài trợ liên bang, hủy trạng thái miễn thuế, cấm nhận sinh viên quốc tế, với lý do campus khuyến khích bạo lực, bài Do Thái và hợp tác với Trung Quốc.
• Ngày 23/4, Sắc lệnh 14279: Cải tổ hệ thống công nhận giáo dục đại học, ngăn việc áp dụng DEI và lạm dụng tiêu chuẩn, can thiệp quyền bang và địa phương.
• Ngày 23/4, Sắc lệnh 14280: Khôi phục kỷ luật học đường theo lẽ thường.
• Ngày 23/4, Sắc lệnh 14281: Khôi phục hệ thống cơ hội bình đẳng và tuyển dụng theo năng lực, loại bỏ sự thiên vị dựa trên chủng tộc hoặc giới tính, bảo vệ giấc mơ Mỹ: tuyển dụng theo năng lực và cơ hội bình đẳng.
• Ngày 1/5, Sắc lệnh 14291: Thành lập Ủy ban Tự do Tôn giáo, bảo vệ truyền thống tự do tôn giáo Mỹ, do các cuộc tấn công vào nơi thờ phượng, cấm dịch vụ ngân hàng, cản trở cha mẹ gửi con đi học trường tôn giáo, đe dọa cắt tài trợ hoặc ưu đãi thuế cho tổ chức tôn giáo.
• Ngày 23/5, Sắc lệnh 14303: Khôi phục tiêu chuẩn vàng trong khoa học, loại bỏ DEI khỏi tất cả các hoạt động khoa học.
• Tháng 6, Hạ viện Mỹ rút 1,1 tỷ USD ngân sách dành cho Công ty Phát thanh Công cộng (CBP), một bước ngoặt lớn. CBP phân phối tiền thuế cho NPR, PBS và các kênh phát thanh-truyền hình công cộng.
• Ngay từ khi nhậm chức, Chính phủ Trump xem xét USAID, từ 1/7, chính thức dừng hỗ trợ nước ngoài do cơ quan này bị coi là tuyên truyền quan điểm phản Mỹ, thúc đẩy DEI toàn cầu.
• Ngày 23/7, Sắc lệnh 14319: Ngăn sự xuất hiện AI “thức tỉnh” trong chính phủ liên bang.
• Ngày 25/8, Sắc lệnh 14341: Xử lý việc đốt cờ Mỹ.
• Ngày 28/8, Sắc lệnh 14344: Mong muốn công trình công cộng Mỹ lấy cảm hứng từ kiến trúc cổ điển Hy Lạp và La Mã, phục hồi vẻ đẹp liên bang.
• Ngày 10/9, anh Charlie Kirk, nhà sáng lập tổ chức thanh niên bảo thủ Turning Point USA, bị ám sát. Kirk từ 18 tuổi đã thúc đẩy tư tưởng bảo thủ Mỹ trong trường học, giúp nhiều thanh niên và người trưởng thành trở lại với Chúa, gia đình và lẽ thường. Dưới ảnh hưởng của ông, tỷ lệ ủng hộ ông Trump trong nhóm tuổi 18–29 tăng mạnh.
• Sau vụ ám sát, ông Trump ra lệnh treo cờ rủ toàn quốc và trao Huân chương Tự do Tổng thống cho anh Kirk, khơi dậy phong trào bảo thủ dân gian.
• Ngày 30/9, Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth thông báo quân đội Mỹ đã loại bỏ các ý thức hệ độc hại, bao gồm công lý xã hội, chính trị đúng đắn và các yếu tố “thức tỉnh”: không còn tháng nhận diện, DEI, không cho nam mặc váy, không tôn sùng biến đổi khí hậu, không gây chia rẽ hay ảo tưởng giới tính. Trước đó, ông đã sa thải hoặc gạt sang một bên hơn 20 tướng “thức tỉnh”.
• Ngày 4/12, Chính phủ Trump công bố Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ, khẳng định nước Mỹ đang tái tạo văn hóa ưu tiên năng lực, loại bỏ DEI và các hành vi phân biệt chống cạnh tranh, làm hại thể chế và cản trở phát triển.

Tài liệu nhấn mạnh: “Phải duy trì sức mạnh mềm vô song của Mỹ”, “tin tưởng vào sự vĩ đại và cao quý bẩm sinh của quốc gia”, “xây dựng một nước Mỹ vừa trân trọng vinh quang lịch sử và chiến công anh hùng, vừa hướng tới một thời đại vàng mới”, “đòi hỏi nhiều gia đình truyền thống nuôi dưỡng trẻ em khỏe mạnh hơn”.

DEI bùng nổ

DEI (Đa dạng, Công bằng và Hòa nhập) xuất hiện đồng thời với phong trào bình quyền vào thập niên 50–60 của thế kỷ trước.

Tháng 9/1965, Tổng thống Lyndon Johnson ký Sắc lệnh Hành pháp số 11246, yêu cầu các nhà thầu có từ 51 nhân viên trở lên và hợp đồng từ 50.000 USD trở lên, nếu phân tích lực lượng lao động cho thấy đại diện của thiểu số và phụ nữ tại nơi làm việc không đủ, thì phải thực hiện kế hoạch hành động bình quyền để tăng sự tham gia của họ.

Sắc lệnh này đã bị Tổng thống Trump bãi bỏ vào ngày 21/1/2025.

Kể từ khi ông Obama nhậm chức, số lượng tuyển dụng các vị trí mang tên “đa dạng” hoặc “hòa nhập” tăng gấp nhiều lần. Mặc dù nhiều nghiên cứu cho thấy các chính sách “đa dạng” và “hòa nhập” chống phân biệt đối xử hầu như không hiệu quả, thậm chí thường phản tác dụng. Một số học giả chỉ ra rằng các biện pháp này không nhằm giảm phân biệt mà để né tránh kiện tụng.

Trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, khi phong trào MeToo và Black Lives Matter (BLM) bùng nổ, ngành DEI tăng trưởng như vũ bão.

Sự bùng nổ này được thể hiện qua:

• Số lượng lớn các chuyên gia tư vấn đa dạng và “giám đốc đa dạng” mức lương cao;

• Các khóa học trực tuyến và chương trình cấp bằng tại các trường danh tiếng;

• Sự xuất hiện của các tổ chức chuyên môn, hội nghị, nghiên cứu, nhóm công tác và khảo sát môi trường.

Thuật ngữ DEI xuất hiện liên tục trên blog, sách, trại huấn luyện, thậm chí Thomson Reuters đã tạo ra “Chỉ số Đa dạng & Hòa nhập” để đánh giá hơn 5.000 công ty niêm yết toàn cầu.

• Tháng 3/2018, trang tìm việc Indeed báo cáo, trong 2 năm trước đó, số lượng thông tin tuyển dụng chuyên gia DEI tăng 35%;

• Một khảo sát năm 2019 cho thấy chi tiêu DEI trong học thuật tăng 27% so với năm học trước;

• Khảo sát 234 công ty thuộc S&P 500 năm 2019 cho thấy 63% chuyên gia DEI được bổ nhiệm hoặc thăng chức trong 3 năm gần đây.

Trong mùa hè đầu năm 2020, sau cái chết của người Mỹ gốc Phi George Floyd, các phần tử cực tả kích động bạo loạn ở nhiều thành phố: đốt phá, cướp cửa hàng, đánh người, khói đen bao trùm. Slogan “Black Lives Matter” xuất hiện khắp nơi, tượng các nhân vật lịch sử bị lật đổ, trường học và đường phố bị đổi tên, lịch sử bị viết lại.

Chỉ trong vòng 4 năm, DEI đã trở thành tín điều quốc gia, khiến nước Mỹ thay đổi diện mạo:

• Giáo viên nhồi nhét trẻ em với quan niệm “có thể bạn sinh nhầm cơ thể”;

• Thủ thư và hội đồng trường bảo vệ sách khiêu dâm;

• Đại học trở thành nơi nuôi dưỡng tư tưởng cực đoan;

• Khi tuyển dụng, yếu tố chủng tộc lại vượt thành tích cá nhân;

• “Mỹ tồn tại phân biệt chủng tộc hệ thống” trở thành giáo điều bắt buộc tin theo.

Hiện nay, dưới áp lực của Chính phủ Trump, các cơ quan chính phủ đã loại bỏ yếu tố DEI; nhiều tập đoàn lớn như Google, Boeing, Disney, Walmart, Meta, Amazon, McDonald’s, Ford… đã giảm hoặc chấm dứt chương trình DEI.

Các trường đại học cũng đã bãi bỏ hoặc bắt đầu bãi bỏ DEI, nhiều trường đã hành động trước khi sắc lệnh hành pháp được ban hành vào cuối tháng 1, một số thậm chí từ mùa xuân 2024.

Tại sao chính phủ Trump loại bỏ DEI?

Chính phủ Trump loại bỏ DEI vì nó đi ngược tinh thần lập quốc Mỹ và giấc mơ Mỹ.

Giấc mơ Mỹ tin rằng trên mảnh đất này, mỗi người có thể thành công nhờ lao động chăm chỉ, dũng khí, sáng tạo và quyết tâm, chứ không dựa vào tầng lớp xã hội hay chủng tộc.

Giấc mơ Mỹ bắt nguồn từ Tuyên ngôn Độc lập, nhấn mạnh “mọi người sinh ra đều bình đẳng”, có quyền “sống, tự do và mưu cầu hạnh phúc”, xóa bỏ yếu tố chủng tộc và dân tộc vốn từng là cốt lõi của bản sắc.

Các nhà lập quốc xây dựng một hệ thống bao trùm nhất: quyền cá nhân thiêng liêng bất khả xâm phạm, dựa trên luật tự nhiên, tin rằng mỗi người đều được tạo theo hình ảnh của Chúa.

Ở Mỹ, tự do được tôn trọng: không có chế độ chuyên quyền, đặc quyền, thuế cao, tín ngưỡng hay đạo đức bắt buộc; người dân tự do sinh sống, di chuyển; trung thành và hướng thiện được coi trọng. Không phân biệt giàu nghèo hay học vấn, tất cả bình đẳng, ai cũng có thể theo đuổi thành tựu mong muốn.

Lịch sử cho thấy sự phát triển kinh tế nhanh chóng và mở rộng công nghiệp của Mỹ không chỉ nhờ tài nguyên tự nhiên phong phú, mà còn vì mọi người đều có cơ hội làm giàu nhờ nỗ lực bản thân.

Ngược lại, DEI đi ngược lại giá trị này. Những thành tựu vĩ đại của Mỹ trong tự do, quyền cá nhân và hạnh phúc bị diễn giải lại là mang tính phân biệt chủng tộc, phân biệt giới tính, áp bức hoặc có lỗi nghiêm trọng.

DEI làm chia rẽ xã hội Mỹ, tăng cảm giác xấu hổ dân tộc, phủ nhận tiến bộ và lý tưởng đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người trên thế giới.

Theo Mike Gonzalez, nghiên cứu viên cao cấp Heritage Foundation, DEI nguy hiểm vì mục tiêu thực sự là tái tạo người Mỹ theo một niềm tin mới:

• Phủ nhận lịch sử và văn hóa bản thân;

• Ghét bỏ xã hội hiện tại;

• Chấp nhận trật tự mới, dựa trên quyền tập thể thay vì cá nhân, hành động tập thể thay vì chủ động cá nhân, kế hoạch trung ương thay vì thị trường.

Gonzalez gọi DEI bằng một từ: Chủ nghĩa Marx mới.

Phong trào này cho rằng Mỹ có khuyết điểm cơ bản và chỉ có cách phá hủy và xây dựng lại mới giải quyết được. Năm 2020, lợi dụng sự kiện Floyd, phong trào này tấn công trật tự hiến pháp Mỹ, thuyết phục lãnh đạo các tổ chức hàng đầu tin vào “phân biệt chủng tộc và áp bức hệ thống” cần cải tổ triệt để, tạo nên hiện trạng xã hội Mỹ.

Marx mới: hình thức hiện đại

• Không mặc áo nông dân hay tạp dề vô sản, mà là áo khoác thầy giáo, quần kaki, hoặc trang phục thoải mái của tổ chức cộng đồng;

• Không theo đuổi “sức mạnh vật chất”, mà coi văn hóa và chủng tộc là nguồn cảm hứng;

• Không truy sát giai cấp tư sản, mà thông qua giáo dục lại con cái tư sản, đào tạo “chống phân biệt chủng tộc” cho người lớn, phá hủy môi trường văn hóa của họ để giành quyền lực.

Khi học thuật Mỹ dẫn dắt các tổ chức văn hóa tiếp nhận Marx mới, xưởng sản xuất nhường chỗ cho phòng giáo viên và workshop cộng đồng, trở thành các căn cứ mới của phong trào. Các vấn đề về chủng tộc, giới tính, nhận dạng giới, biến đổi khí hậu thay thế ý thức giai cấp, trở thành công cụ thay đổi.