ĐBQH: Cảnh báo ‘Việt Á’ trong ngành giáo dục – Lỗ hổng từ đấu thầu, chọn sách

“Hầu hết các ý kiến phê bình góp ý không được các nhà xuất bản và Bộ [Giáo dục và Đào tạo] trả lời. Một số trường hợp được trả lời thì không đúng thực tế”, đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy (đoàn Đà Nẵng) khẳng định khi nói về những bất cập trong ngành giáo dục, xoay quanh vấn đề sách giáo khoa.

• ĐBQH: ‘Để UBND chọn SGK, NXB chỉ cần vận động 63 tỉnh thành’
• Việc lựa chọn SGK tại 6 tỉnh sai sót từ chọn môn học đến chi trả thù lao

Trong phiên thảo luận ở hội trường về đánh giá bổ sung kết quả thực hiện kế hoạch phát triển KT-XH và ngân sách Nhà nước năm 2022 và đầu năm 2023, sáng 1/6, đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy – Đoàn Đà Nẵng tiếp tục tập trung vào các vấn đề về sách giáo khoa, đóng góp rất nhiều ý kiến phản biện cho Chương trình giáo dục phổ thông 2018.

“Làm một việc được cả nước đặt kỳ vọng rất lớn là đổi mới giáo dục mà hai yếu tố quan trọng nhất là người và tiền đều không chủ động được thì khó có thể làm tốt”, bà Thúy chia sẻ hai bất cập lớn mà Bộ Giáo dục phải đối diện.

Tuy nhiên, theo bà Thúy, những khó khăn, vướng mắc, sai phạm “không phải không có cách giải quyết”, nếu Bộ này kiểm tra, thanh tra sâu sát và kịp thời trao đổi với lãnh đạo địa phương, báo cáo Thủ tướng Chính phủ có biện pháp xử lý.

Về vướng mắc bắt nguồn từ chính điều hành của Bộ, đại biểu Thúy chỉ ra những sai phạm ở Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, là doanh nghiệp trực thuộc Bộ, bị xử lý hình sự có phần trách nhiệm của cơ quan chủ quản, tức Bộ Giáo dục và Đào tạo, bổ nhiệm nhân sự lãnh đạo không đúng và thiếu kiểm tra, thanh tra sâu sát.

Về sai sót trong một số cuốn sách giáo khoa và khả năng thiếu sách giáo khoa trong năm học sắp tới, bà Thúy nói nhận định thái độ của Bộ và các nhà xuất bản trong việc tiếp thu ý kiến phê bình mới là điều khiến cử tri lo lắng, dư luận không đồng tình.

“Hiện nay, hầu hết các ý kiến phê bình, góp ý không được các nhà xuất bản và Bộ trả lời. Một số trường hợp được trả lời thì không đúng thực tế”, bà Thúy nói.

Đưa ra dẫn chứng, bà Thúy cho hay trong văn bản trả lời chất vấn của bà, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn khẳng định Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã thu hồi để sửa chữa 110.000 cuốn, đồng thời hủy và in lại 38.000 cuốn sách Khoa học tự nhiên lớp 6 của bộ Kết nối tri thức với cuộc sống. Nhưng theo phản ánh của giáo viên nhiều trường thì sách chưa được thay bằng sách mới.

“Muốn biết thông tin nào đúng, thông tin nào sai, chỉ cần kiểm tra hồ sơ thẩm định sách là rõ. Nếu sách được sửa chữa thì việc sửa chữa diễn ra vào thời gian nào, quyết định thành lập Hội đồng thẩm định và biên bản của Hội đồng thẩm định, quyết định phê duyệt của Bộ trưởng có hay không,…?”, đại biểu Thúy chỉ ra.

Dẫn chứng thứ hai, bà Thúy nêu khi trả lời chất vấn bằng văn bản, Bộ trưởng tái khẳng định ý kiến của đại diện Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam trong buổi làm việc với Phó thủ tướng vào chiều ngày 10/5/2023, là tính đến ngày 30/4/2023, tỷ lệ in sách giáo khoa của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 cho các khối lớp 4, 8, 11 đạt 79%.

Trong khi đó, trên thực tế, ngày 5/5/2023 nhà xuất bản này mới có công văn mời thầu in sách giáo khoa lớp 4, lớp 8 và lớp 11 để nhập các kho sách ở Hà Nội, TP.HCM, Cần Thơ và Đà Nẵng. Thời gian mở thầu là 9h ngày 21/5/2023. “Như vậy, có phải là số lượng 79% sách giáo khoa mà Nhà xuất bản báo cáo với Phó thủ tướng đã được in trước khi đấu thầu?” – bà Thúy đặt câu hỏi.

Nguy cơ “vụ Việt Á” trong ngành giáo dục

Đại biểu đoàn Đà Nẵng đặc biệt nhấn mạnh tình trạng thiếu minh bạch, khách quan, thiếu tôn trọng ý kiến của giáo viên, của nhà trường và phụ huynh học sinh trong việc chọn sách giáo khoa.

Bà Thúy cho hay Thông tư  25/TT – BGDĐT ngày 26/8/2020 của Bộ tuy có đề ra quy trình chọn sách từ cấp cơ sở cơ sở trở lên nhưng lại trao quyền bỏ phiếu quyết định chọn sách của mỗi môn học cho một hội đồng 15 người. Cũng không hề có quy định là khi một cuốn sách giáo khoa được các cơ sở giáo dục lựa chọn với tỷ lệ như thế nào thì hội đồng có trách nhiệm chọn cuốn sách ấy.

“Tôi được nhiều giáo viên và cán bộ quản lí cơ sở giáo dục phản ánh là trong việc chọn sách giáo khoa, ý kiến của giáo viên và nhà trường không được tôn trọng. Thậm chí, nhiều tổ chuyên môn, nhiều trường còn phải làm lại biên bản chọn sách cho phù hợp với ý kiến cấp trên”, bà Thúy nói, cho biết bà có địa chỉ cụ thể của những giáo viên và cán bộ quản lý này.

Đưa ra dẫn chứng, bà Thúy cho hay theo thông tin báo chí nêu, theo báo cáo tài chính của Công ty Phương Nam, một trong những công ty con của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, thì chỉ chưa đầy 2 năm, công ty này đã chi gần 100 tỷ để “phát triển thị trường và tập huấn”.

“Không rõ Bộ Giáo dục và Đào tạo đã thanh tra nội dung chi này chưa?”, bà Thúy đặt câu hỏi.

“Nếu không kiên quyết phát hiện, xử lý những hiện tượng “chạy chọt” “đi đêm” trong việc này thì sẽ có ngày hối không kịp, lại có những vụ như Việt Á hay các vụ án hình sự về đấu thầu, trang thiết bị trong chính ngành giáo dục”, bà Thúy cảnh báo.

Hậu quả không chỉ là các án hình sự trong ngành giáo dục, mà theo bà Thúy, điều đáng lo ngại nhất là việc lựa chọn sách thiếu minh bạch, khách quan, không những không hình thành sự cạnh tranh lành mạnh giữa các tổ chức, cá nhân biên soạn xuất bản, phát hành sách mà còn có khả năng dần dần làm sai lệch chủ trương xã hội hóa, thậm chí xóa bỏ việc xã hội hóa trong lĩnh vực này, trở lại tình trạng độc quyền như cũ.

Từ những phân tích trên, bà Thúy kiến nghị Chính phủ chỉ đạo tổ chức thanh tra, kiểm tra, phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm; yêu cầu Bộ Giáo dục và Đào tạo rà soát, sửa đổi ngay quy định bất hợp lý của Thông tư 25 về chọn sách giáo khoa.

Bà Thúy cũng kiến nghị Quốc hội và Chính phủ xem xét việc sửa đổi luật Giáo dục để tiếp tục thực hiện chủ trương “đa dạng hóa tài liệu học tập” đã được nêu trong Nghị quyết 29 của Trung ương và “xã hội hoá việc biên soạn sách giáo khoa” đã được quy định trong Nghị quyết 88/2014/QH13 ngày 28/11/2014 của Quốc hội.