Trung Nam Hải: Vai trò của Tập Cận Bình mờ dần, Jack Ma tái xuất?

Trong những ngày gần đây, chính trường Trung Quốc xuất hiện những dấu hiệu khác lạ mà ít người từng thấy trong nhiều năm qua. Vai trò của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình dường như đang thay đổi — ông chỉ xuất hiện trong các sự kiện mang tính nghi lễ, còn các bài phát biểu quan trọng được trao cho người khác. Song song với đó là tin đồn về sự trở lại mạnh mẽ của doanh nhân Jack Ma (Mã Vân), người sáng lập Alibaba, dấu hiệu mà nhiều bình luận gia cho là phần của một chuyển biến chiến lược tại Trung Nam Hải.

Tập Cận Bình “lùi vào hậu cảnh” trong lễ kỷ niệm

Vào ngày 17/9, Bắc Kinh tổ chức một cuộc họp tổng kết kỷ niệm 80 năm chiến thắng Kháng chiến chống Nhật Bản xâm lược. Theo tường thuật của Tân Hoa Xã, tại cuộc họp này, Tập Cận Bình chỉ bắt tay và chụp ảnh với các đại biểu, trong khi Thái Kỳ — Ủy viên Thường vụ Bộ Chính trị, Trưởng Ban Chỉ đạo hoạt động kỷ niệm — mới là người phát biểu chính tại hội trường tổng kết. Sau phần bắt tay, chụp ảnh, Tập rời khỏi hội trường; Thái Kỳ được quay hình đang phát biểu quan trọng ở một hội trường khác.

Truyền thông trong nước như CCTV không phát hình ảnh nào cho thấy Tập Cận Bình phát biểu trước công chúng tại buổi lễ — mặc dù bản tin quốc tế và báo chí phân tích cho rằng nội dung phát biểu quan trọng của Tập được truyền đạt trong một cuộc họp kín của Ủy ban Thường vụ Bộ Chính trị. Nhà bình luận Lý Mộc Dương đặt ra ba câu hỏi: tại sao Tập đến địa điểm nhưng chỉ bắt tay, chụp ảnh mà không thuyết trình; ai thực sự đọc bài phát biểu quan trọng được cho là của Tập; và cuộc họp Ủy ban Thường vụ Bộ Chính trị mà Tân Hoa Xã nói ông chủ trì diễn ra khi nào — vì không có hồ sơ công khai nào cập nhật gần đây.

Ông Lý Mộc Dương kết luận rằng các hoạt động như vậy đang trở thành nghi lễ — Tập Cận Bình có thể xuất hiện chụp ảnh, nhưng phát biểu thì được ủy nhiệm cho người khác. Việc liệu bài phát biểu truyền đạt có thực sự là của Tập hay không trở thành một vấn đề gây tranh cãi trong các phân tích chính trị.

Jack Ma: trở lại trong bóng tối, nhưng rõ dấu hiệu

Trong khi vai trò công khai của Tập Cận Bình có phần bị “dịu đi”, Jack Ma — người từng bị chính quyền siết chặt sau vụ IPO của Ant Group tháng 11/ 2020 — được cho là đang có sự trở lại đáng kể. Các nguồn tin Bloomberg và Reuters mới nhất cho biết Jack Ma gần đây đã lặng lẽ xuất hiện trở lại trong hoạt động của Alibaba, đặc biệt trong các công việc liên quan AI và điện toán đám mây.

Theo Bloomberg, mặc dù Jack Ma chưa chính thức đảm nhận chức vụ lãnh đạo mới nào sau năm 2019, sự tham gia của ông trong các quyết định nội bộ, các phản hồi trực tiếp với các giám đốc điều hành cấp cao, và việc ông quan tâm sát sao đến tiến độ phát triển AI là rõ ràng hơn nhiều so với trước.

Trước đó, vào tháng 2/2025, ông jack Ma được nhìn thấy tại một Symposium với các doanh nhân hàng đầu Trung Quốc. Tại sự kiện đó, Tập Cận Bình chủ trì, có phát biểu cổ vũ sự đổi mới từ khu vực tư nhân, khuyến khích các doanh nghiệp công nghệ “phát huy tài năng” bất chấp áp lực từ bên ngoài, kể cả cạnh tranh công nghệ với Hoa Kỳ. Jack Ma xuất hiện ngồi hàng đầu, bắt tay với Tập, tuy không được truyền thông nhà nước dẫn lời phát biểu — nhưng chính sự có mặt và hình ảnh được công khai rõ ràng được nhiều nhà phân tích xem là “tín hiệu phục hồi” (rehabilitation) của Jack Ma.

Việc Jack Ma được “phục hồi chức năng” công khai đồng điệu với các dấu hiệu cho thấy Tập Cận Bình có thể đang thực hiện một chiến lược điều chỉnh quyền lực — giữ vai trò chủ chốt nhưng điều hành ít phô trương hơn. Một số nhà phân tích cho rằng Trung Nam Hải đang muốn giảm bớt nguy cơ từ những chỉ trích nội bộ, từ sự mệt mỏi của các doanh nghiệp sau nhiều năm siết chặt quản lý, và từ những áp lực kinh tế trong nước như tiêu dùng yếu, bất ổn trong thị trường bất động sản, thất nghiệp thanh niên cao.

Jack Ma, với kinh nghiệm và tầm ảnh hưởng, có thể được xem như một biểu tượng để thúc đẩy lại tinh thần đổi mới, giúp liên kết khu vực công – tư với các mục tiêu lớn mà chính quyền đặt ra: AI, đám mây, tự lực công nghệ. Alibaba dưới sự dẫn dắt từ Ma và Ban Giám đốc hiện thời đang được cho là chuyển dịch từ thương mại thuần túy sang việc tập trung mạnh hơn vào AI, cơ sở hạ tầng đám mây và các ngành chiến lược, phù hợp với chiến lược quốc gia.

Tuy nhiên, sự trở lại của Jack Ma vẫn chưa hoàn toàn chính thức: ông chưa tái đảm nhận vai trò chủ chốt như trước; truyền thông nhà nước vẫn khá cẩn trọng trong cách giới thiệu tên và vai trò của ông. Việc Alibaba ủng hộ mạnh mẽ AI có thể là cách Jack Ma hoạt động “ngầm”, trong khuôn khổ được chấp thuận để không gây đụng chạm quyền lực trung ương.

Những câu hỏi mở

• Nếu Tập Cận Bình thực sự muốn “lùi lại phía sau” trong một số nghi lễ hoặc diễn văn công khai, ai là người thực sự đang được “chuẩn bị” để nói hộ — Thái Kỳ hay các thành viên Thường vụ khác?

• Việc Jack Ma trở lại được chính quyền Bắc Kinh cho phép đến mức nào? Liệu đó chỉ là một tín hiệu tạm thời để trấn an doanh nghiệp và thị trường trong thời điểm kinh tế khó khăn, hay là phần của kế hoạch lâu dài hơn?

• Bao lâu nữa để các dấu hiệu như bài phát biểu, việc xuất hiện công khai, việc góp ý chính sách trở thành hành vi thường xuyên của Jack Ma?

Những hiện tượng gần đây cho thấy Trung Quốc có thể đang trải qua một bước chuyển âm thầm trong cấu trúc quyền lực: Tập Cận Bình vẫn là trung tâm, nhưng vai trò công khai, phát biểu lễ nghi có lẽ bị hạn chế hơn, được thực hiện qua hình ảnh hơn là qua lời nói trực tiếp. Trong khi đó, Jack Ma — sau một thời gian dài bị đẩy lùi vào bóng tối — dường như đang được phục hồi ở mức độ nhất định, nhất là trong lĩnh vực AI và công nghệ cao. Việc này vừa giúp Đảng Cộng sản Trung Quốc đạt mục tiêu kinh tế cải thiện và thu hút nhà đầu tư, vừa là cách để chế độ thể hiện tính ổn định, sẵn sàng thích ứng trong bối cảnh thách thức quốc tế ngày càng lớn.

Dù vậy, tất cả đều còn đang trong giai đoạn thử nghiệm: sự trở lại của Jack Ma không phải là quyền lực đầy đủ, và vai trò giảm thiểu của Tập trong những nghi lễ công cộng chưa đảm bảo rằng quyền lực thực tế đã thay đổi. Nhưng rõ ràng là Trung Nam Hải đang phát ra tín hiệu mới — và giới phân tích trong và ngoài nước đang theo dõi chặt chẽ từng bước đi.