Adam Dorr – 2045: Năm xóa sổ lao động con người

“Trong vòng hai mươi năm, hầu hết tất cả các công việc của con người sẽ bị xóa sổ bởi robot và trí tuệ nhân tạo”. Tương lai của công việc, như chúng ta đã biết trong vài thế kỷ qua, đã được định sẵn để… kết thúc. Và nó sẽ không phải là một cuộc khủng hoảng kinh tế hay một cuộc chiến tranh mà là một sự chuyển đổi công nghệ chưa từng có về phạm vi và tốc độ.

Đây là lời cảnh báo của học giả và nhà tương lai học Adam Dorr được đưa ra trên The Guardian.

Dorr chỉ đạo nghiên cứu tại RethinkX, một tổ chức nghiên cứu của Mỹ chuyên nghiên cứu về sự gián đoạn công nghệ lớn. Theo phân tích của ông, chúng ta đang ở buổi bình minh của một sự gia tốc gợi nhớ đến những gì đã xảy ra trong quá khứ với sự ra đời của điện hoặc nhiếp ảnh kỹ thuật số, nhưng lần này đối tượng của sự thay đổi không phải là một lĩnh vực hay một công cụ, mà là chúng ta, công việc của chúng ta, mọi hoạt động được thực hiện ngày nay bởi một người; từ hậu cần (logistic) đến kế toán, từ dịch vụ khách hàng đến phân tích dữ liệu. Theo chuyên gia, tất cả các tác vụ này có thể sớm được sao chép bởi một hệ thống tự động, với chi phí thấp hơn và hiệu quả tốt hơn.

Dorr giải thích, mô hình này nổi tiếng trong lịch sử đổi mới: một công nghệ mới sẽ len lỏi từ từ, chinh phục một phần nhỏ thị trường, sau đó chiếm lĩnh và áp đảo. Nó từng xảy ra với ô tô so với xe ngựa, với đèn LED so với đèn sợi đốt. Ngày nay quỹ đạo liên quan đến bộ não con người, so với phần mềm có khả năng học hỏi, phân tích, tổng hợp, quyết định.

Theo ước tính của ông, tác động sẽ có thể nhìn thấy trước năm 2045. Một số lĩnh vực sẽ bị choáng ngợp trong vòng vài năm. Những lãnh vực khác sẽ trải qua một giai đoạn hợp tác giữa người và máy nhưng hướng đi rất rõ ràng: công việc của con người sẽ ngày càng bị ra bên lề, cho đến khi nó trở thành một ngoại lệ.

Tuy nhiên, Dorr không giới hạn trong việc vẽ một kịch bản như ác mộng. Tầm nhìn của ông, dù đáng lo ngại, có chứa một yếu tố hy vọng. Nếu sự chuyển đổi này được chi phối bằng trí thông minh và tầm nhìn xa, nó có thể mở ra một kỷ nguyên mới của sự dồi dào và tự do. Nhưng để đạt được điều đó, chúng ta cần một sự thay đổi sâu sắc trong các mô hình kinh tế và xã hội: xem xét giá trị có nghĩa là gì, suy nghĩ lại về sự phân phối của cải, thử nghiệm các hình thức tham gia và sở hữu mới.

“Những cỗ máy biết tư duy đã tồn tại và khả năng của chúng đang mở rộng từng ngày, không có dấu hiệu kết thúc. Chúng ta không có nhiều thời gian để chuẩn bị. Chúng ta biết đó sẽ là một thời điểm hỗn loạn.”

Ở một số lãnh vực, sẽ có một thời gian xen kẽ mà con người có thể làm việc hiệu quả cùng với robot, giống như họ đã làm trong những ngày mà các kiện tướng cờ vua hợp tác với các chương trình cờ vua, nhưng Dorr nói, sớm hay muộn, con người sẽ chỉ là một cản trở.

Những công việc có giá trị phụ thuộc vào đầu vào của con người (huấn luyện viên thể thao, chính trị gia, chuyên gia tình dục, nhà đạo đức) sẽ tồn tại, nhưng họ cũng sẽ phải đối mặt với sự cạnh tranh từ máy móc. “Nó sẽ vẫn là một thị trường ngách cho công việc của con người trong một số lĩnh vực. Vấn đề là không có đủ việc làm kiểu này để sử dụng 4 tỷ người”.

Các tổ chức và thực tiễn đáng kính có thể không còn phù hợp với mục đích, vì vậy các công ty cần khẩn trương chuẩn bị bằng cách đưa ra một bộ nguyên tắc hướng dẫn và đánh giá lại các khái niệm như giá trị, giá cả và phân phối, Dorr nói. “Tôi không có câu trả lời. Chúng ta thậm chí không biết liệu chúng ta có câu hỏi đúng hay không. Chúng ta phải thử nghiệm ngay bây giờ và thử các cấu trúc sở hữu mới, cấu trúc các bên liên quan mới.”

Ông đã viết một cuốn sách, “Brighter: Optimism, Progress and the Future of Environmentalism” (Sáng hơn: Lạc quan, Tiến bộ và Tương lai của Chủ nghĩa Môi trường), một bài thánh ca về năng lượng sạch và hy vọng. Ông thừa nhận sự nguy hiểm của các xáo trộn kinh tế, phản ứng dữ dội của chủ nghĩa dân túy và thông tin sai lệch, nhưng nói rằng chúng không phải là không thể tránh khỏi. Lợi ích về năng suất và sự phong phú sẽ rất lớn, và việc phân phối (ví dụ: mô phỏng phần mềm nguồn mở – (open source) có thể là công bằng. “Đây có thể là một trong những điều phi thường nhất từng xảy ra với nhân loại.”

Các nhà tương lai học trong quá khứ đã dự đoán các thời đại của sự nhàn rỗi và họ đã sai lầm nghiêm trọng, nhưng Dorr lập luận rằng lần này nó sẽ thực sự xảy ra và một phần nhỏ của xã hội không cần phải làm việc trong quá khứ, chẳng hạn như các quý tộc sẽ cung cấp các hướng dẫn về cách lấp đầy thời gian.

Chúng ta có thể nghĩ đến những ví dụ về những đứa trẻ con nhà giàu hư hỏng, những kẻ có vẻ như sống không mục đích và có lẽ cũng không hạnh phúc, trong khi những người khác được sống một cuộc sống có ý nghĩa. Tôi tin rằng chúng ta sẽ tìm thấy ý nghĩa trong mối quan hệ với bạn bè và gia đình và trong mối quan hệ với cộng đồng của chúng ta.

Nếu chúng ta có thể nắm bắt được nó, cuộc cách mạng này sẽ không phải là một mối đe dọa. Đó sẽ là một cơ hội.

Nhà văn Trương Văn Dân dịch từ bản tiếng Ý

Bạn nào quan tâm xin mời đọc lại chương 64: Khoa học, gã không lồ mù trong tiểu thuyết “Trò chuyện với thiên thần”.

• Xem thêm: Giấc mơ… phát minh ra bệnh

Cuốn “Trò chuyện với thiên thần” đã được NXB Tổng Hợp xuất bản năm 2020, có thể được tìm đọc tại các nhà sách và nhà sách trực tuyến ở Việt Nam