Làng Ngo: Nơi xuất sinh nhiều Trạng nguyên, võ tướng

Làng Ngo (tên chữ là Bình Ngô) có đến 2 người đỗ Trạng nguyên, là một trong số ít làng có nhiều Trạng nguyên trong lịch sử khoa bảng.

Làng Ngo có tên cổ là làng Long Ngô Động (nay là xã An Bình, huyện Thuận Thành, Bắc Ninh), gồm có 6 thôn là Ngo Đường, Ngo Giữa, Ngo Nội, Ngo Mụa, Ngo Kếp và Ngo Khoai. Xưa kia nơi đây thuận lợi cho nông nghiệp nên dân chúng tập trung về.

Thời vua Lê Thánh Tông làng có tên là xã Bình Ngô thuộc huyện Gia Bình, phủ Thuận An, trấn Kinh Bắc. Làng có di tích quan trọng là đình và nghè Ngo. Sách “Bắc Ninh địa dư chí” của đốc học Đỗ Trọng Vĩ cuối thế kỉ 19 viết về nghè Ngo như sau:

“Đền thờ thần Lạc Long Quân thuộc xã Bình Ngô huyện Gia Bình là đền thờ 100 con của Lạc Long Quân. Đất Bắc có đến hơn 100 nơi, đây là một trong những nơi đó. Qua các triều vua nghiệm thấy linh ứng”.

Về khoa bảng, làng Ngo có 6 người đỗ đại khoa, trong đó có 2 Trạng nguyên.

Trạng nguyên Nguyễn Quang Bật

Nguyễn Quang Bật sinh năm 1464 ở làng Ngo trong một gia đình nghèo khó, phải bán nước ở cầu Khoai kiếm sống. Nhưng Quang Bật rất ham học, ngoài những lúc phải làm lụng thì dành thời gian học chữ Thánh Hiền.

Khoa thi năm 1484 thời vua Lê Thánh Tông, Nguyễn Quang Bật 20 tuổi đã tham dự, vượt qua các kỳ thi Hương, thi Hội. Vào đến thi Đình, bài Văn sách của Nguyễn Quang Bật được chấm đỗ cao nhất, lấy Trạng nguyên.

Thi đỗ, ông được bổ nhiệm làm Hàn lâm Hiệu lý, đồng thời là một thành viên trong nhóm Tao Đàn nhị thập bát tú do vua Lê Thánh Tông làm Nguyên súy. Năm 1495, ông cùng các thành viên Tao Đàn làm sách “Quỳnh uyển cửu ca” (chín ca khúc trong vườn Quỳnh).

Đến thời vua Lê Hiến Tông, ông được thăng lên làm Đô Ngự sử đài.

Năm 1504, vua Lê Hiến Tông mất. Trước khi mất Vua giao trọng trách cho Nguyễn Quang Bật và thượng thư Lễ bộ Đàm Văn Lễ phò giúp đưa Thái tử Lê Thuần lên ngôi.

Bấy giờ bà Kính phi là mẹ nuôi Hoàng tử Lê Tuấn đem vàng và lụa đút lót cho Nguyễn Quang Bật và Đàm Văn Lễ để đưa Lê Tuấn lên ngôi. Nhưng Nguyễn Quang Bật cương quyết không nhận, làm theo di chiếu của Vua đưa Thái tử Lê Thuần lên ngôi. Việc này khiến bà Kính phi cùng Lê Tuấn tức tối.

Lê Thuần lên ngôi, hiệu là Lê Túc Tông. Tiếc rằng chỉ sau 6 tháng thì Lê Túc Tông qua đời, vì không có con nên anh là Lê Tuấn lên ngôi, hiệu là Lê Uy Mục. Lên ngôi chẳng bao lâu Lê Uy Mục trả thù, chuyển Đô ngự sử đài Nguyễn Quang Bật và Đàm Văn Lễ vào Quảng Nam, nhưng giữa đường Vua cho người đuổi theo ép phải tự sát.

Trạng nguyên Nguyễn Lượng Thái

Nguyễn Lượng Thái sinh năm 1525 ở làng Ngo, sau đó gia đình phải dời đến xã Trạm Lộ (nay là thôn Thuận An, xã Trạm Lộ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh).

Nguyễn Lượng Thái học hành tấn tới. Đến khoa thi năm 1553 đời vua Mạc Phúc Nguyên, ông vượt qua các kỳ thi Hương và thi Hội, vào đến thi Đình ông đỗ đầu tức Trạng nguyên.

Nguyễn Lượng Thái làm quan chính trực công minh, được thăng dần lên Thị lang bộ Lễ kiêm Đông các Đại học sĩ, được phong tước Định Nam hầu. Ông được các quan kính trọng, nhà Vua thường triệu ông vào Triều để tham vấn việc nước.

Phổ quận công Vương Châu

Không chỉ nổi tiếng là nơi sinh ra 2 Trạng, làng Ngo cũng là nơi xuất sinh 2 võ quan đầu triều, trong đó phải kể đến Phổ quận công Vương Châu.

Trong cuộc chiến Nam – Bắc triều, Vương Châu theo quân Nam triều của nhà Lê và lập công lớn, được phong làm Hoa Dương hầu.

Tháng chạp năm 1592, chúa Trịnh Tùng chia quân làm 5 đạo tiến đánh nhà Mạc, tiến rất nhanh đến Thăng Long. Vua Mạc Mậu Hợp đưa toàn bộ binh mã xuống phía nam đánh chặn. Quân hai bên gặp nhau ở xã Phấn Thượng (nay là xã Ngọc Tảo, Hà Nội) phía nam Kinh thành Thăng Long.

Hoa Dương hầu Vương Châu được lĩnh ấn chỉ huy quân tiên phong tấn công quân Mạc. Quân tiên phong nhà Mạc dưới sự chỉ huy của Khuông quận công và Tân quận công cũng tiến đến. Cuối cùng Vương Châu chém được Khuông quận công, bắt được Tân quận công. Quận Mạc tháo chạy, vua Mạc Mậu Hợp phải xuống thuyền bỏ chạy một mạch vào Thăng Long. Sau trận chiến này quân Mạc không thể ngăn nổi quân Lê -Trịnh tiến vào Thăng Long, Bắc triều chấm dứt, nhà Lê trưng hưng từ đây.

Sau chiến thắng nhà Lê phong cho Vương Châu làm Kiệt tiết tuyên lực công thần, Thượng tướng quân Kim Ngô Phó tướng tả đô đốc, Thiếu bảo, Phổ quận công. Triều đình ban cho ông 500 mẫu ruộng tốt, lại cho cai quản vùng đất từ thượng Bồ Đề đến hạ Lục Đầu Giang (phủ Thuận An cũ). Dân chúng vùng này gọi ông là “cụ già khai quốc”.

Phổ quận công Vương Châu chăm lo ban phúc cho dân chúng trong vùng mình cai quản. Ông cấp 300 mẫu ruộng cho 5 huyện quản hạt, riêng làng Ngo quê nhà được ông cấp 100 mẫu ruộng và cho miễn các khoản thuế khóa.

Là người kính ngưỡng Phật Pháp, ông quyên góp tiền xây dựng chùa chiền.

Năm 1622 thì Vương Châu mất, vua Lê Thần Tông phong là Sùng đại vương, cho dân làng Ngo thờ làm Hậu Thần.

Phổ quận công Vương Châu có 9 người con trai đều là tướng tài và đều được phong tước Hầu.

Tục thờ Phổ quận công Vương Châu liên tục được duy trì đến ngày nay. Vào ngày giỗ ông mùng 3 tháng 9, các làng nơi ông cai quản khi xưa đều có người đưa lễ vật đến tham gia giỗ ông.

Trải qua thời gian, nhà thờ ông vẫn còn nguyên vẹn. Bên trong có đôi câu đối ca ngợi “Cụ già khai quốc” như sau:

Bách chiến tảo vân mai, nhật nguyệt hữu minh, công ích hiển
Thiên thu lưu hưởng tự, sơn hà bất cải, đức trường tồn.

Tạm dịch là:

Trăm trận sạch mây mờ, nhật nguyệt ngời sáng, công càng tỏ
Nghìn năm được thờ cúng, sơn hà bền vững, đức mãi ghi.

Trần Hưng

Xem thêm:

• Chuyện vợ chồng Phó Thập đạo tướng quân Nguyễn Minh và Nhữ Hoàng Đê
• Nam Trực: Đất học sinh Trạng nguyên

Mời xem video: