Nguyễn Khả Trạc: Sĩ tử chưa thi đỗ đã được vào cung giảng dạy

Dòng họ Nguyễn Khả là dòng họ đông nhất và nổi tiếng của làng Mai Dịch, sinh xuất ra Nguyễn Khả Trạc làm quan qua 4 đời Vua. Ông là vị quan thanh liêm, được phong tước là Liêm quận công.

Làng Mai Dịch có nguồn gốc từ làng Dịch Vọng Hậu. Vào thời nhà Lê nơi đây có đặt một trạm làm nơi nghỉ chân cho các quan và cũng là nơi tiếp nhận giấy tờ. Dân làng Dịch Vọng Hậu, Dịch Vọng Trung đến đây buôn bán khai khẩn đất đai, lập ra làng mới gọi là làng Mai Dịch.

Những dòng họ đầu tiên đến đây từ cuối thế kỷ 15 là dòng họ Nguyễn Văn, họ Đỗ ở làng Dịch Vọng Hậu, họ Bùi ở Thanh Hóa. Sau khi dân đến đông lên đã lập được 4 xóm. Dân chúng chủ yếu trồng rau, làm lúa, trồng hoa huệ bán cho người thờ cúng. Làng cũng có nghề làm thuốc cam rất nổi tiếng cho trẻ em, gọi là thuốc cam vòng.

Tuy được lập muộn nhưng làng vẫn chú trọng khoa bảng và có người đỗ đạt, nổi bật là dòng họ Nguyễn Văn với Nguyễn Văn Trạc. Họ Nguyễn Khả sau này chính là bắt đầu từ Nguyễn Văn Trạc.

Sinh vào năm 1598, từ bé Nguyễn Văn Trạc rất thông minh, học chữ cũng rất nhanh. Nhờ được cha kèm cặp dạy dỗ nên năm 24 tuổi cậu đã thi đỗ và vào học ở trường Quốc Tử Giám. Nguyễn Văn Trạc hay chữ và nổi tiếng đến nỗi dù mới đang học ở trường Quốc Tử Giám nhưng vẫn được đưa vào cung thuyết giảng.

Khoa thi năm 1631, Nguyễn Văn Trạc lần đầu dự thi và đỗ Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân. Thi đỗ, ông được bổ nhiệm làm Cần chính sự lang Hải Dương – Đạo giám ngự sử. Năm 1634, ông được thăng chức Mậu lâm lang đẳng xứ Nghệ An, Thanh hình Hiến sát sứ ty hiến sát.

Sách “Từ Liêm đăng khoa lục” cho biết, ở Nghệ An, Nguyễn Văn Trạc trừng trị đám tuần nha cùng quan lại ở Biện Sơn nhũng nhiễu dân chúng, được Triều đình khen ngợi.

Sau đó ông được thăng lên các chức vụ khác nhau. Đến năm 1645 nhờ Tây quốc công Trịnh Tạc tiến cử, vua Lê Chân Tông phong cho ông làm Hộ bộ Hữu thị lang, tước Diễn Thọ bá.

Năm 1653, ông được thăng làm Lại bộ Tả thị lang và vào làm việc trong Phủ chúa. Năm 1653, ông giữ chức Binh bộ tả thị lang, sau thăng làm Bồi tụng (chức vụ chỉ sau Tham tụng tức Tể tướng).

Năm 1657, ông được phong tước Hầu cùng đạo sắc phong như sau:

“Sắc cho Đặc tiến kim tử vinh lộc đại phu, Lại bộ Tả thị lang, Diễn Thọ bá trụ quốc trung trật làm trong Phủ chúa có nhiều tài cán, tham gia trì hoạch cơ mưu, có công giữ cho quốc gia được yên, lại có ngôn luận giỏi, được triều đình bình xét thăng làm Ngự sử đài, tước Hầu trụ quốc trung trật”.

Do làm việc mẫn cán nên ông được khen ngợi, vua Lê Thần Tông ban tặng cho ông chữ “Khả”, từ đó ông được đổi tên thành Nguyễn Khả Trạc.

Năm 1665, Nguyễn Khả Trạc tuổi cao sức yếu xin được nghỉ hưu. Triều đỉnh xét thấy ông đều hoàn thành tốt công việc, làm việc cần mẫn lại liêm khiết nên gia phong thêm tước Công bộ Thượng thư Liêm quận công Trụ quốc thượng trật. Nhà Vua cấp thêm ruộng cho ông ở trạm Mai Dịch để dưỡng già. Ngày cuối cùng trước khi ông rời đi, Triều đình tổ chức tiệc chia tay, quần thần đều tới dự đủ cả, không ai muốn ông rời đi.

Về quê nhà, ông có thời gian dạy học và phát triển làng quê mình. Ông cũng xây dựng cho hai làng Vĩnh Lộc và Hữu Bằng một khu chợ, cùng các công trình khác. Làng Hữu Bằng dựng bia ghi lại công đức của ông. Làng Vĩnh Lộc và Hữu Bằng phong ông làm Hậu Thần và cùng thờ phụng.

Trước khi mất, Nguyễn Khả Trạc cho làm câu đối khắc vào gỗ để nhắc nhở con cháu thế hệ mai sau:

Canh độc truyền gia vô biệt sảo
Kiệm cần tu kỷ hữu dư năng

Diễn nghĩa:

Sản xuất và đọc sách cần lưu truyền trong nhà không có gì bằng
Chăm chỉ, tiết kiệm và chăm sửa mình thì mới có thể khá được

Năm 1672, Liêm quận công Nguyễn Khả Trạc mất, thọ 75 tuổi. Dân làng Mai Dịch thương tiếc tôn ông làm Hậu Thần để thờ phụng. Nhà thờ ông rất rộng, nhưng qua thời gian đến nay đã bị thu hẹp nhiều.

Sau này dòng họ còn có thêm một người đỗ tiến sĩ vào thời nhà Nguyễn cùng rất nhiều người đỗ trung khoa.

Trần Hưng tổng hợp

Xem thêm:

• Câu chuyện có một không hai: Bỏ bài thi trắng vẫn đỗ tiến sĩ
• Làng Kim Hoàng: Vùng đất văn hiến, khoa bảng

Mời xem video: