Thiển đàm về trạng thái của âm nhạc trong “lễ băng nhạc hoại”

Thời Xuân Thu Chiến Quốc, chư hầu ​​làm bá chủ các nơi, nhà Chu chỉ còn trên danh nghĩa, chiến tranh thường xuyên xảy ra. Điều này đánh dấu sự khởi đầu của thời kỳ mà Khổng Tử mô tả là “Lễ băng nhạc hoại”, nghĩa là sự sụp đổ của lễ nhạc. Vậy, âm nhạc như thế nào thì bị nhìn nhận là “hoại nhạc”?

Từ thời Hiên Viên Hoàng Đế, lễ nhạc đã bắt đầu xuất hiện. Nhã nhạc mang trong mình một sứ mệnh cụ thể là vun đắp sự hài hòa giữa con người và xã hội thông qua những âm thanh hài hòa. Vào thời đó, âm nhạc hoàn toàn không được sử dụng hoặc rất hiếm khi được sử dụng cho mục đích giải trí. Nó giống như một phương tiện kết nối trời, đất và con người, cũng là một lễ khí dùng để duy trì sự hài hòa xã hội.

Từ xa xưa, con người đã luôn khao khát hiểu được các quy luật vận hành của thế giới, đặt bản thân vào mối quan hệ với thế giới mà hình thành thế giới quan. Vì vậy, nhã nhạc – một hình thức giao tiếp vượt qua rào cản ngôn ngữ đã ra đời. Trong truyền thuyết, nhạc khúc “Hàm trì” của Hoàng Đế, “Ngũ anh” của Đế Khốc, “Đại chương” của Đế Nghiêu và “Đại thiều” của Đế Thuấn đều là phương tiện câu thông giữa bậc tiên hiền và trời đất.

Khi Khổng Tử nghe “Thiều nhạc” ở nước Tề, ông đã “ba tháng ăn thịt không thấy mùi vị gì cả”, và cảm thán rằng nó “Tẫn mỹ hĩ, hựu tẫn thiện dã” nghĩa là đẹp đẽ tột cùng, tốt lành tột cùng. Điều này cho thấy nhã nhạc là sự hài hòa thống nhất giữa “mỹ” và “thiện”. Nó hướng đến sự thanh lọc tâm linh và xác nhận trật tự.

Vào thời Xuân Thu Chiến Quốc, các ghi chép đã chỉ ra một loại âm nhạc khác thịnh hành, sau này được gọi là “Hoại nhạc”. Các dòng nhạc nước Trạnh, nước Vệ đã không có sự trang nghiêm và tao nhã của nhạc cung đình, lại được ưa chuộng tại các bữa tiệc của giới quý tộc. Khổng Tử  cho rằng “nhạc Trịnh dâm loạn, phóng đãng”. Về thanh luật, nhạc Trịnh mất đi sự thuần chính, nó cũng không hài hòa, mà hoặc cao vút và đầy cảm xúc, hoặc u sầu và uể oải. Loại nhạc này không chỉ làm xáo trộn tâm trí con người mà còn làm suy yếu trật tự xã hội và các chuẩn mực đạo đức.

Kê Khang, một trong “Trúc lâm thất hiền” thời Ngụy, đã viết trong “Thanh vô ai nhạc luận” rằng âm nhạc của nước Trịnh là thứ âm thanh mê hoặc nhất, có thể lay động lòng người, như người phụ nữ xinh đẹp có thể mê hoặc tâm hồn khiến người ta đắm chìm dẫn đến sa ngã, khó lòng cưỡng lại được.

Vẻ đẹp “trung hòa” trong nhã nhạc thời cổ đại đòi hỏi âm thanh phải bắt nguồn từ sự hài hòa. Khổng Tử cho rằng: “Quân tử hòa nhi bất đồng, tiểu nhân đồng nhi bất hòa”, người quân tử có thể dùng đạo nghĩa bao dung những ý kiến và ý tưởng bất đồng, xây dựng không khí hài hòa. Còn kẻ tiểu nhân lại quen với việc lựa ý hùa theo quan điểm của người khác về các vấn đề, hùa theo lời của người khác nhưng lời nói và bản tâm lại bất nhất. Cái gọi là “hòa nhi bất đồng” cho rằng chỉ có bao dung sự khác biệt mới có thể đạt đến được sự hài hòa và loại trạng thái hài hòa này mới là “mỹ”.

Đồng thời trong “Lễ ký. Trung dung” viết: “Hỉ nộ ai nhạc chi vị phát, vị chi trung; phát nhi giai trung tiết, vị chi hòa”, ý nói khi những tình cảm vui, buồn, yêu, hận không xảy ra, tâm bình lặng không thiên vị, gọi là “Trung”, nếu tình cảm xảy ra mà có thể điều hòa được, không có cái nào đi quá thì gọi là “Hòa”.

Từ đó, có thể thấy rằng một bản nhạc thực sự cân bằng thì nhất định không gợi lên phương diện cảm xúc nào đó quá mức, do đó ngăn chặn được sự bộc phát cảm xúc, mang lại cho người ta sự ôn hòa bình thản. Vô luận là nhã nhạc cổ đại phương Đông hay âm nhạc cổ điển phương Tây đều mang đặc điểm này. Nghĩa là dù cho đến đoạn cao trào, cũng không khiến cảm xúc của người nghe bộc phát quá mức, đảm bảo rằng người nghe sẽ không nảy sinh suy nghĩ vô đạo đức hay không phù hợp nào, mà thay vào đó sẽ trải nghiệm được sự tĩnh lặng và bình thản.

Âm nhạc chân chính là âm nhạc bình hòa, là đức âm nhã nhạc, có tác dụng thiêng liêng là thanh lọc tâm linh của tất cả mọi người. Khi lắng nghe âm nhạc này, chúng ta sẽ thực sự hiểu rằng âm nhạc chân chính không đơn thuần là để giải trí, không được tạo ra để giải trí, mà nó mang ý nghĩa sâu sắc hơn rất nhiều.

Theo Epoch Times tiếng Trung
Tác giả: Lý Mai
An Hòa biên tập

Xem thêm:

• Sức mạnh cảm ứng tâm linh của âm nhạc cổ đại

Mời xem video: