Trí tuệ cổ nhân: Lấy sử làm gương, lấy người làm gương

Ngụy Trưng (580-643) là đại phu gián nghị nổi tiếng dưới thời Hoàng đế Đường Thái Tông Lý Thế Dân. Ông vốn là cấp dưới của Thái tử Lý Kiến Thành, người từng cố gắng hãm hại Đường Thái Tông. Sau khi Lý Kiến Thành bị giết và Đường Thái Tông lên ngôi, Hoàng đế đã bỏ qua mọi chuyện và bổ nhiệm Ngụy Trưng làm quan ngự sử, cho phép ông trực tiếp được tham gia ý kiến về quốc sự và can gián Hoàng đế.

Trong cuốn “Tân Đường thư. Ngụy Trưng truyện” ghi lại nhiều chuyện Ngụy Trưng can gián Hoàng đế.

Một lần, Hoàng đế Đường Thái Tông thấy binh lính thiếu hụt nên đã ban chiếu chỉ nhập ngũ những thanh niên chưa đến tuổi nhập ngũ theo đề xuất của tể tướng Phong Đức Di. Khi chiếu chỉ của Hoàng đế được chuyển đến tỉnh Môn Hạ, ​​Ngụy Trưng đã cự tuyệt ý chỉ và không ký. Hoàng đế nổi giận, trách mắng.

Ngụy Trưng trả lời: “Gạn ao bắt cá, năm sau không có cá; đốt rừng săn bắn, năm sau không có thú. Thanh niên nhập ngũ, thì tô thuế lao dịch đều sẽ giảm xuống. Huống hồ là binh không quý ở số lượng mà quý ở tinh nhuệ, không nên miễn cưỡng lấy cho đủ số lượng.” Hoàng đế Đường Thái Tông nghe xong, suy nghĩ một lát rồi hạ lệnh dừng việc gọi nhập ngũ, còn thưởng cho Ngụy Trưng một chiếc vò bằng vàng.

Vào năm Trinh Quán thứ tám, Trưởng Tôn hoàng hậu tìm được một người phụ nữ tài giỏi và xinh đẹp họ Trịnh làm phi tần cho Hoàng đế Đường Thái Tông và chuẩn bị đưa Trịnh thị vào trong cung. Ngụy Trưng sau khi tìm hiểu đã khuyên can: “Cô gái này đã có đính ước với người đàn ông họ Lục, bệ hạ sẽ mang tiếng cướp đoạt dân nữ, mong bệ hạ thương cảm với nỗi khổ của dân chúng”.

Tuy nhiên, các đại thần khác lại nói rằng Trịnh thị không có hôn ước, và người họ Lục cũng trình đơn phủ định chuyện hôn ước. Ngụy Trưng lại nói: “Phủ định chuyện này là để tránh họa sát thân, bất đắc dĩ mới phải làm vậy”. Hoàng đế Đường Thái Tông không muốn kéo dài chuyện này nên đã hủy bỏ kế hoạch lấy Trịnh thị làm phi tần để tránh có sai lầm.

Cũng vào năm đó, Hoàng đế Đường Thái Tông quyết định xây dựng một cung điện ở Lạc Dương để có thể thường xuyên ở đó. Vào thời điểm này, Hoàng Phủ Đức Sâm là huyện thừa của huyện Trung Mưu đã mạnh dạn viết tấu chương cho Hoàng đế, phản đối việc xây dựng Cung điện Lạc Dương. Đức Sâm nói rằng: “Cải tạo Đông Cung ở Lạc Dương là lãng phí tiền bạc và công sức của dân chúng. Tiền tô cũng quá nhiều”.

Hoàng đế Đường Thái Tông đọc tấu chương thì tức giận. Ngụy Trưng khuyên can nói: “Tấu chương của Đức Sâm có phần kịch liệt, nhưng bản tấu không kịch liệt thì không động được lòng chủ nhân. Bệ hạ tức giận là vì không thích nghe lời khuyên thẳng thắn, mất đi sự rộng lượng trước kia”.

Đường Thái Tông nghe xong chuyển giận thành vui, bình tĩnh lại, và còn thăng chức cho Hoàng Phủ Đức Sâm lên chức Giám sát Ngự sử. Vào thời điểm ấy, nhiều ngôi nhà ở Thiểm Tây và Hà Nam đã bị ngập lụt do mưa lớn. Hoàng đế Đường Thái Tông đã dừng việc xây dựng Cung điện Lạc Dương và gửi vật liệu dự phòng đến các vùng bị lũ lụt để giúp nông dân sửa chữa nhà cửa. Người dân hết lòng khen ngợi Hoàng đế.

Nhiều học giả cho rằng Đường Thái Tông đã tạo nên gián quan Ngụy Trưng, Ngụy Trưng đã tạo nên minh quân Đường Thái Tông. Một triều Hoàng đế, một triều thần, gián quan gặp được minh quân mới có thể khuyên giải, can ngăn.

Sau khi Ngụy Trưng qua đời, Hoàng đế Đường Thái Tông đã từng một lần than thở trong triều đình rằng: “Người ta lấy đồng làm gương có thể chỉnh trang mũ áo, lấy lịch sử làm gương có thể biết nguyên nhân thịnh suy của một triều đại, lấy người làm gương có thể biết được việc mình đúng sai, được mất. Bây giờ Ngụy Trưng không còn, trẫm đã mất đi một cái gương”. (Theo “Tư trị thông giám”)

Sau khi nghe tin Ngụy Trưng qua đời, Hoàng đế đã lập tức phái người đến nhà ông và tìm thấy một bức thư chưa hoàn thành của Ngụy Trưng. Trong thư có đoạn: “Trong thiên hạ có thiện có ác, sử dụng người lương thiện thì quốc gia sẽ yên ổn, sử dụng người ác thì quốc gia sẽ suy vong. Quân vương đối với các đại thần là có thích có ghét. Ghét một người thì sẽ chỉ nhìn khuyết điểm của người đó còn thích một người thì chỉ nhìn ưu điểm của người ấy, điều này rất nguy hiểm. Nếu quân vương biết được khuyết điểm của người mình thích và ưu điểm của người mình ghét thì sẽ không chút do dự mà diệt trừ tà ác, sử dụng người hiền tài mà không chút nghi kỵ thì quốc gia mới có thể thịnh vượng”.

Hoàng đế Đường Thái Tông đã suy nghĩ kỹ, sợ rằng trong tương lai sẽ phạm sai lầm về phương diện này, cho nên yêu cầu các đại thần đem những lời nhắc nhở cuối cùng của Ngụy Trưng viết lên trên tấm bảng các đại thần cầm khi vào triều để không quên. Nếu sau này Hoàng đế phạm sai lầm gì thì các đại thần cần phải không chút do dự mà chỉ bảo.

Từ người cai trị đất nước như quân vương và đại thần cho tới lê dân bách tính nếu mỗi người đều có thể thực sự làm được “lấy lịch sử làm gương, lấy người làm gương”, kịp thời tu sửa những sai lầm của bản thân thì quốc gia nhất định sẽ thịnh vượng phát triển, dân chúng sẽ an cư lạc nghiệp.

Theo Epoch Times tiếng Trung
Tác giả: Như Chi
An Hòa biên tập

Xem thêm:

• Đôi nét về Đường Thái Tông Lý Thế Dân

Mời xem video: