Tại sao chúng ta thường quên ngay những điều vừa nghĩ tới?

Bạn có từng trải qua cảm giác này chưa? Vừa bước vào một căn phòng, bạn ngay lập tức quên mất lý do mình đến đó, như thể não bộ đột nhiên bị ‘đứt mạch’ hoặc vừa trải qua một cơn mất trí nhớ tạm thời. Chuyện gì đang xảy ra vậy? Có phải não đang gặp vấn đề gì hay không?

Để hiểu tại sao con người quên nhanh chóng, trước tiên chúng ta cần làm rõ một số khái niệm về trí nhớ và cách nó hoạt động.

Trí nhớ là gì?

Trí nhớ (hay ký ức) là khả năng lưu trữ thông tin về các tác động từ môi trường bên ngoài cũng như các phản ứng bên trong cơ thể.

Khi các tế bào thần kinh hoạt động cùng nhau sẽ kết nối với nhau. Nói cách khác, khi suy nghĩ hoặc học hỏi điều gì đó, các tế bào thần kinh cụ thể sẽ được kích hoạt. Khi một nhóm tế bào thần kinh nhất định được kích hoạt đồng thời, chúng kết nối với nhau để tạo thành mạng lưới dày đặc. Quá trình này được gọi là liên kết sợi thần kinh. Vì vậy, bất cứ khi nào các tế bào thần kinh tương tự được kích hoạt, toàn bộ mạng lưới sẽ được kích hoạt lại, điều này tạo ra hiện tượng nhớ lại.

Quên là gì?

Bộ não con người hoạt động dựa trên sự liên tục của quá trình quên và ghi nhớ. Trong nhiều trường hợp, chúng ta chỉ giữ lại những chi tiết cụ thể. Thực tế, việc quên có thể xảy ra do sự can thiệp của các ký ức khác và sự phai nhạt của thông tin.

Việc tiếp nhận thông tin mới có thể ảnh hưởng đến trí nhớ về thông tin cũ, đặc biệt khi hai thông tin này tương tự nhau. Một khả năng là các mạch thần kinh liên quan đến trí nhớ cũ bị tái cấu trúc, làm cho việc truy cập và ghi nhớ trở nên khó khăn hơn. Điều này dẫn đến hiện tượng mà chúng ta gọi là quên.

Về cách mà ký ức bị lãng quên, “đường cong quên lãng” của Ebbinghaus là một ví dụ tuyệt vời. Tiến sĩ Graf giải thích ý nghĩa của đường cong này như sau:

Trong vòng vài giờ sau một lớp học, hầu hết những gì được nghe, nhìn thấy hoặc thảo luận đều bị lãng quên; những gì bạn mất đi là các chi tiết. Nếu bạn ghi chép trong suốt buổi học và xem lại chúng sau 24 giờ, chắc chắn bạn sẽ không nhớ được nội dung của các ghi chép đó. Bạn có thể tự hỏi: ‘Tại sao mình lại viết điều này?’”

Tại sao chúng ta thường quên mọi thứ ngay khi vừa nghĩ về chúng?

Susanne Jaeggi, giáo sư tâm lý học tại Đại học Northeastern, cho rằng trí nhớ không phải là điều đơn giản. Nó bao gồm nhiều thành phần và được liên kết với nhiều quá trình nhận thức khác nhau.

Earl K. Miller, giáo sư khoa học thần kinh tại MIT, cho rằng bộ nhớ làm việc giống như “bản phác thảo của suy nghĩ có ý thức.” Mỗi thông tin mới, cuộc đối thoại nội tâm và đầu vào từ các giác quan đều đi qua bộ nhớ làm việc. Do đó, có thể nói rằng một số đặc điểm nhất định của bộ nhớ làm việc có thể giải thích tại sao mọi người thường quên ngay những suy nghĩ này.

Bộ nhớ làm việc có dung lượng rất hạn chế. Các nhà tâm lý học ước tính rằng mọi người chỉ có thể lưu giữ khoảng từ 4 đến 7 “khối” thông tin, chẳng hạn như chữ cái, số, từ hoặc cụm từ trong bộ nhớ.

Ông Miller giải thích rằng, thay vì tiếp nhận tất cả các ‘khối’ thông tin cùng một lúc, bộ não thường chuyển từ ý tưởng này sang ý tưởng khác. Điều này khiến con người dễ bị lạc trong sự hỗn loạn.

Ngoài ra, não còn nhanh chóng loại bỏ những thông tin không quan trọng khỏi bộ nhớ làm việc để nhường chỗ cho thông tin mới. Do đó, trừ khi những ký ức ngắn hạn này được chuyển hóa thành ký ức dài hạn, nếu không, chúng sẽ nhanh chóng biến mất.

Trên thực tế, bộ não không thể thực hiện nhiều nhiệm vụ đồng thời cùng một lúc. Ông Miller giải thích rằng bộ não phải “ưu tiên” các ý tưởng khác nhau khi bộ nhớ làm việc của chúng ta liên tục tiếp nhận thông tin mới từ bên ngoài. Điều này đòi hỏi nỗ lực và sự chú ý từ con người. Nếu sự chú ý chỉ tập trung vào một suy nghĩ hoặc chuyển sang một địa điểm mới, não sẽ không thể theo dõi những suy nghĩ trước đó, dẫn đến việc lãng quên.

Ông đề cập rằng khi não bị mệt mỏi hoặc tổn thương do rượu và các loại ma túy khác, nó sẽ quên mọi thứ một cách nhanh chóng. Bên cạnh đó, tuổi tác cũng là một yếu tố then chốt. Chức năng bộ nhớ làm việc của một người thường đạt đỉnh ở độ tuổi 20, sau đó bắt đầu suy giảm vào tuổi trung niên.

Để tránh quên quá nhiều thông tin, ông Miller khuyên mọi người không nên thực hiện nhiều việc cùng một lúc. Tình huống đa tác vụ có thể khiến con người dễ quên hơn.

Cô Jackie chia sẻ những lời khuyên về các biện pháp cần thực hiện khi bạn quên điều gì đó, nhằm tái tạo và làm rõ bối cảnh.

Cô nói: “Điều này có nghĩa là bạn nên quay lại căn phòng mà bạn đã ở hoặc hồi tưởng lại những suy nghĩ của mình. Những gợi ý liên quan này có thể giúp não bộ có thêm động lực, cho phép nó quay ngược lại trong vài giây trong bộ nhớ làm việc và khôi phục những suy nghĩ trước khi chúng hoàn toàn biến mất.”

Bộ nhớ làm việc rất quan trọng

Tạp chí Tâm lý học chỉ ra rằng bộ nhớ làm việc là một hình thức trí nhớ cho phép con người tạm thời lưu giữ một lượng thông tin hạn chế để sử dụng ngay lập tức. Nó được coi là một công cụ vô cùng quan trọng cho nhiều hoạt động, chẳng hạn như đọc, giao tiếp, học các khái niệm mới, đưa ra quyết định giữa các lựa chọn khác nhau, giải quyết vấn đề và thực hiện các quá trình tâm lý khác.

Có rất nhiều ví dụ về việc sử dụng bộ nhớ làm việc trong cuộc sống hàng ngày. Chẳng hạn, chúng ta nhớ phần đầu của một câu để hiểu phần sau, giữ một số trong đầu khi tính toán, nhớ vị trí của một vật vừa nhìn thấy và lưu giữ nhiều khái niệm để kết hợp chúng lại với nhau.

Hầu hết mọi người đều sử dụng bộ nhớ làm việc suốt cả ngày, nhưng hiệu suất và dung lượng của hệ thống nhớ này có thể khác nhau giữa mỗi người. Điều này liên quan đến khả năng học tập và chức năng bình thường của từng cá nhân.

Nghiên cứu cho thấy khả năng bộ nhớ làm việc của cá nhân có mối liên hệ chặt chẽ với chỉ số trí thông minh, đặc biệt trong việc giải quyết các vấn đề mới, điều này được gọi là trí thông minh linh hoạt.

Làm thế nào để cải thiện tình trạng lãng quên này?

Tiến sĩ Palombo, một nhà nghiên cứu trong lĩnh vực thần kinh học, cho biết: “Quên lãng chắc chắn là điều gây nản lòng đối với mọi người, nhưng nó là một quá trình thích nghi bình thường của con người.”

Tuy nhiên, chúng ta vẫn có thể hạn chế đáng kể tình trạng “lãng quên.” Dưới đây là một số gợi ý mà bạn có thể tham khảo:

Tập trung sự chú ý

Nếu muốn ghi nhớ điều gì đó, điều quan trọng là bắt đầu bằng việc tập trung vào thông tin. Sự chú ý là một trong những yếu tố cốt lõi của trí nhớ. Để thông tin có thể chuyển từ bộ nhớ ngắn hạn sang bộ nhớ dài hạn, bạn cần chủ động tập trung vào nó.

Để học tập hiệu quả và duy trì sự tập trung, hãy cố gắng học ở những nơi không có yếu tố gây xao nhãng như tivi, âm nhạc, hoặc các thứ khác.

Luyện tập trí não

Tham gia các trò chơi trí tuệ như cờ vua, sudoku, hoặc ô chữ (crossword) là một cách hiệu quả để rèn luyện não bộ.

Tránh nhồi nhét

Bằng cách chia nhỏ các buổi ôn tập thành các khối thông tin nhỏ hơn, bạn sẽ dễ dàng bám sát hơn. Phương pháp này cũng giúp bạn có đủ thời gian để xử lý thông tin một cách hiệu quả hơn.

Ngoài ra, việc chia nhỏ này còn cho phép bạn xem lại các chi tiết quan trọng nhiều lần. Lặp lại là một trong những cách hiệu quả nhất để cải thiện trí nhớ.

Lặp lại thông tin

Ôn tập thường xuyên: Lặp lại thông tin đã học để củng cố trí nhớ.

Sử dụng phương pháp Lặp lại cách quãng (Spaced Repetition): Học lại thông tin sau các khoảng thời gian tăng dần để cải thiện khả năng ghi nhớ.

Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh

Hãy bổ sung nhiều thực phẩm giàu omega-3 (như cá, hạt chia), vitamin E (như hạt hướng dương, hạnh nhân) và chất chống oxy hóa (có trong trái cây và rau củ) để hỗ trợ chức năng não.

Thực hành thiền định

Một nghiên cứu chụp ảnh não được thực hiện bởi các nhà nghiên cứu tại Bệnh viện Đa khoa Massachusetts ở Boston và Trường Y khoa Đại học Massachusetts ở Worcester cho thấy thiền định có khả năng thay đổi các vùng não liên quan đến trí nhớ, nhận thức và lòng trắc ẩn. Nghiên cứu cũng chỉ ra sự khác biệt trong cấu trúc não giữa những người thiền định và những người không thiền định.

Hình ảnh MRI cho thấy những người thiền định có nồng độ tế bào thần kinh tăng lên ở một số vùng não, bao gồm hồi hải mã và các khu vực khác liên quan đến việc ghi nhớ quá khứ cũng như tưởng tượng về tương lai. Những thay đổi này có thể mang lại lợi ích vì chúng ảnh hưởng đến quá trình tổng hợp các chất dẫn truyền thần kinh, đặc biệt là serotonin và norepinephrine, từ đó có tác động tích cực đến tâm trạng.

Thực hiện thói quen sống tích cực

Duy trì mối quan hệ xã hội: Tương tác với bạn bè và gia đình có thể cải thiện tâm trạng cũng như khả năng ghi nhớ.

Việc áp dụng những phương pháp này sẽ giúp bạn cải thiện trí nhớ và giảm tình trạng lãng quên. Hãy thử nghiệm các phương pháp để tìm ra những gì phù hợp nhất với bạn!