Grok3 giải thích vai trò gìn giữ hòa bình của LHQ và nước ngoài gửi quân tham chiến

Khi có xung đột quân sự giữa các nước, một số vấn đề được quan tâm trong gìn giữ hòa bình là vai trò của Liên Hợp Quốc (LHQ) cũng như lực lượng tham chiến của nước khác. Dưới đây là một số trả lời của ứng dụng trò chuyện AI Grok3.

HỎI: Nếu xảy ra xung đột quân sự, một thỏa thuận ngừng bắn có thể được đạt được dưới sự bảo trợ của LHQ, sau đó LHQ sẽ cử lực lượng gìn giữ hòa bình. Vấn đề nêu ra cho Grok3: Điều gì sẽ xảy ra nếu LHQ cử lực lượng gìn giữ hòa bình, nhưng một bên lại phát động tấn công vào bên kia?

GROK3: Trong hoạt động gìn giữ hòa bình của LHQ, nếu sau khi lực lượng gìn giữ hòa bình đã được triển khai mà còn tình hình một bên phát động tấn công vào bên kia – vấn đề này thực sự phức tạp và cũng thường thấy. Nhiệm vụ chính của lực lượng gìn giữ hòa bình thường là duy trì hòa bình và ổn định, nhưng hành động của họ bị hạn chế bởi phạm vi quyền hạn (mandate) và khả năng thực tế. Sau đây là một số vấn đề thực tế:

1. Hạn chế về phạm vi quyền hạn (mandate) của lực lượng gìn giữ hòa bình: Hành động của lực lượng gìn giữ hòa bình LHQ phụ thuộc vào các nhiệm vụ cụ thể do Hội đồng Bảo an giao cho. Một số hoạt động gìn giữ hòa bình chỉ giới hạn ở việc quan sát và báo cáo (như giám sát lệnh ngừng bắn), trong khi một số khác có nhiệm vụ mạnh mẽ hơn như “bảo vệ dân thường” (Protection of Civilians, POC) hoặc sử dụng vũ lực để chấm dứt bạo lực. Nếu nhiệm vụ bị hạn chế, lực lượng gìn giữ hòa bình có thể không can thiệp trực tiếp được mà chỉ có thể ghi chép và báo cáo với Hội đồng Bảo an LHQ.

2. Nguyên tắc trung lập: Lực lượng gìn giữ hòa bình thường được yêu cầu phải giữ thái độ trung lập – không được coi là thiên vị bất kỳ bên nào. Nếu một bên phát động tấn công, lực lượng gìn giữ hòa bình không được phản công trực tiếp – trừ khi chính họ bị tấn công hoặc dân thường đang trong cảnh nguy cơ bị gặp nạn cận kề. Điều này đôi khi khiến công luận thấy rằng lực lượng gìn giữ hòa bình “không có tác dụng gì”.

3. Khả năng can thiệp thực tế: Ngay cả khi được trao quyền hành động mạnh mẽ, nhưng lực lượng gìn giữ hòa bình thường không được trang bị đủ sức mạnh, thiết bị và nguồn lực để chống lại một cuộc tấn công quy mô lớn. Ví dụ, trong các trường hợp lịch sử (như cuộc diệt chủng ở Rwanda năm 1994), lực lượng gìn giữ hòa bình đã không ngăn chặn được các hành động tàn bạo vì họ thiếu sự hỗ trợ đầy đủ.

4. Ngoại giao và trừng phạt: LHQ có thể gây sức ép ngoại giao thông qua Hội đồng Bảo an, chẳng hạn như lên án kẻ tấn công, áp đặt lệnh trừng phạt hoặc kêu gọi ngừng bắn. Đồng thời, sự hiện diện của lực lượng gìn giữ hòa bình có thể thúc đẩy cộng đồng quốc tế đẩy nhanh quá trình đàm phán.

5. Ví dụ thực tế: Tại Nam Sudan, lực lượng gìn giữ hòa bình của LHQ (UNMISS) đã nhiều lần phải đối mặt với tình huống các bên tham chiến phớt lờ các thỏa thuận ngừng bắn. Có khi lực lượng gìn giữ hòa bình mở trại trú ẩn cho dân thường, nhưng họ không thể ngăn chặn hoàn toàn sự leo thang của xung đột. Tương tự như vậy, tại Mali (MINUSMA), lực lượng gìn giữ hòa bình phải đối mặt với tình thế tiến thoái lưỡng nan khi bị các nhóm vũ trang tấn công.

Nếu điều này xảy ra, giải pháp lý tưởng sẽ đòi hỏi sự hợp tác từ nhiều bên: lực lượng gìn giữ hòa bình nỗ lực hết sức để bảo vệ dân thường và sự an toàn của chính họ, còn Hội đồng Bảo an nhanh chóng hành động ngoại giao và cộng đồng quốc tế gây sức ép kinh tế hoặc chính trị. Nhưng trên thực tế, những chia rẽ chính trị (như quyền phủ quyết của các thành viên thường trực Hội đồng Bảo an) và nguồn lực không đủ thường khiến tình hình trở nên tồi tệ hơn.

Bạn nghĩ tình huống này nên được xử lý thế nào? Chúng ta có nên tăng cường năng lực quân sự của lực lượng gìn giữ hòa bình, hay dựa nhiều hơn vào các biện pháp ngoại giao?

HỎI: Một nước mạnh hơn nào đó có thể trực tiếp gửi quân tham chiến ngăn chặn tình hình không?

GROK3: Nếu lực lượng gìn giữ hòa bình của LHQ không thể phản ứng hiệu quả với cuộc tấn công do một bên phát động, thì thực tế có thể là “một nước mạnh hơn sẽ trực tiếp xuất quân can thiệp”, nhưng điều này liên quan đến các vấn đề phức tạp về luật pháp quốc tế, chính trị và hoạt động thực tiễn. Sau đây là một số điểm chính để phân tích khả năng này:

Những tình huống có thể trực tiếp xuất quân can thiệp

1. Nghĩa vụ tự vệ hoặc liên minh:

– Nếu công dân hoặc lợi ích (như đại sứ quán và người nước ngoài) của một nước hùng mạnh nào đó bị đe dọa trực tiếp, thì nước đó có thể gửi quân đội với lý do “quyền tự vệ” theo Điều 51 của Hiến chương LHQ. Hành động như vậy không cần sự chấp thuận của Hội đồng Bảo an, nhưng phải có lý do chính đáng rõ ràng.

– Nếu bên bị tấn công là đồng minh của nước hùng mạnh đó và có hiệp ước phòng thủ (như phòng thủ tập thể giữa các nước thành viên NATO), việc gửi quân cũng có thể được coi là hợp pháp.

2. Can thiệp nhân đạo:

– Một số nước có thể can thiệp quân sự dưới danh nghĩa “bảo vệ dân thường” hoặc “ngăn chặn thảm họa nhân đạo”, chẳng hạn như cuộc không kích của NATO vào Kosovo năm 1999. Hành động như vậy thường bỏ qua Hội đồng Bảo an vì các thành viên thường trực, như Nga hoặc Trung Quốc, có thể phủ quyết các đề xuất như vậy.

– Nhưng theo luật pháp quốc tế, vấn đề can thiệp như vậy rất gây tranh cãi, việc không có sự cho phép của Hội đồng Bảo an sẽ bị coi là vi phạm nguyên tắc về chủ quyền quốc gia.

3. Ủy quyền của Hội đồng Bảo an:

– Nếu Hội đồng Bảo an nhất trí (không có phủ quyết của 5 thành viên thường trực), hội đồng có thể thông qua nghị quyết cho phép một nước nào đó hoặc lực lượng đa quốc gia can thiệp. Trong trường hợp này, việc một nước hùng mạnh hơn gửi quân là hợp pháp, chẳng hạn như lực lượng đa quốc gia do Mỹ lãnh đạo trong Chiến tranh vùng Vịnh năm 1991.

Những hạn chế thực tế

1. Vấn đề chủ quyền:

– Việc triển khai quân đội một cách cưỡng bức mà không có lời mời hoặc sự cho phép của Hội đồng Bảo an, có thể bị coi là hành vi xâm lược và vi phạm Khoản 4 Điều 2 của Hiến chương LHQ (cấm sử dụng vũ lực chống lại toàn vẹn lãnh thổ của nước khác). Nước bị can thiệp và các đồng minh có thể phản đối, thậm chí gây leo thang xung đột lớn hơn.

2. Rủi ro chính trị:

– Nước gửi quân có thể phải đối mặt phản đối trong nước (dân chúng không muốn bị lôi kéo vào các cuộc chiến tranh ở nước ngoài) và chỉ trích quốc tế (những lời buộc tội về chủ nghĩa đế quốc hoặc bá quyền). Ví dụ, Mỹ đã phải hứng chịu nhiều chỉ trích sau Chiến tranh Iraq (năm 2003) – do thiếu quan điểm rõ ràng từ Hội đồng Bảo an.

3. Trò chơi nước lớn:

– Nếu xung đột liên quan đến lợi ích của các cường quốc (ví dụ: Nga ủng hộ một bên trong khi Mỹ ủng hộ bên kia), sự can thiệp quân sự trực tiếp có thể leo thang thành một cuộc chiến tranh ủy nhiệm hoặc thậm chí là một cuộc đối đầu toàn diện. Ví dụ, trong cuộc nội chiến Syria, cả Mỹ và Nga đều tránh giao tranh trực tiếp trên quy mô lớn.

4. Nguồn lực và sự sẵn lòng:

– Kể cả khi có thể gửi quân, nước hùng mạnh có thể không muốn gánh chịu chi phí cao (về con người, kinh tế, ngoại giao). Bản thân các hoạt động gìn giữ hòa bình thường bị hạn chế do các nước không muốn đóng góp đủ quân, nói gì đến việc một nước nào đó đơn độc cử quân đi.

Trường hợp lịch sử

– Libya (2011): NATO đã tiến hành các cuộc không kích chống lại chế độ Gaddafi với lý do “bảo vệ dân thường”, nhưng hành động này đã được Hội đồng Bảo an cho phép một phần (Nghị quyết 1973). Điều này cho thấy một thế lực hùng mạnh có thể xuất quân hành động, nhưng dù sao cần có cơ sở pháp lý nhất định.

– Xung đột Ukraine (2022 đến nay): Các nước phương Tây không trực tiếp đưa quân vào đối đầu với Nga, nhưng tham gia gián tiếp thông qua hỗ trợ vũ khí và lệnh trừng phạt, cho thấy sự thận trọng về can thiệp quân sự trực tiếp.

Các giải pháp thay thế có thể

Thay vì trực tiếp gửi quân, các nước hùng mạnh có xu hướng:

– Cung cấp vũ khí, đào tạo hoặc hỗ trợ tình báo cho bên bị tấn công.

– Làm suy yếu kẻ tấn công thông qua lệnh trừng phạt kinh tế và cô lập ngoại giao.

– Thúc đẩy hành động chung đa quốc gia cùng chia sẻ rủi ro và trách nhiệm.

Mở rộng câu hỏi cho bạn

Nếu một nước/thế lực hùng mạnh hơn gửi quân tham chiến, bạn nghĩ điều gì nên được ưu tiên: Để chấm dứt xung đột một cách nhanh chóng, hay phải chờ hành động đó có được đảm bảo ủng hộ rộng rãi của quốc tế? Việc gửi quân trực tiếp có thể giải quyết được vấn đề, nhưng cũng có thể khiến tình hình phức tạp hơn. Bạn nghĩ sao?

Hồ Bình
(Bài viết được đăng trên Vision Times.)