Chữa lành từ bên trong: 4 món ăn truyền thống giúp tiêu hóa tốt và ngừa tiểu đường

(Ảnh: Shutterstock)

Theo Trung y, lá lách và dạ dày giữ vai trò quan trọng trong việc tiêu hóa và chuyển hóa dinh dưỡng trong cơ thể. Khi chức năng của lá lách yếu đi, khả năng tiêu hóa cũng giảm sút, kéo theo nguy cơ rối loạn đường huyết và mỡ máu. Tuy nhiên, một số loại thực phẩm quen thuộc có thể giúp tăng cường hoạt động của lá lách và dạ dày, từ đó góp phần phòng tránh hoặc hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường.

(Ảnh: Shutterstock)

Khác với y học hiện đại – nơi lá lách thường bị xem là cơ quan thứ yếu – y học cổ truyền lại xem hệ tiêu hóa và lá lách là một phần trong hệ thống năng lượng liên kết chặt chẽ. Lá lách và dạ dày ảnh hưởng đến toàn bộ hoạt động tiêu hóa và trao đổi chất của cơ thể.

Khi lá lách hoạt động không hiệu quả, cơ thể sẽ khó hấp thu dinh dưỡng, dễ dẫn đến tình trạng yếu cơ, mệt mỏi và da sạm màu – những dấu hiệu điển hình mà y học cổ truyền gọi là “tỳ vị hư”.

Bên cạnh đó, khi chức năng của lá lách suy giảm, cơ thể dễ tích tụ chất thải chuyển hóa, dẫn đến tình trạng “đàm thấp”. Sự mất cân bằng này có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh rối loạn chuyển hóa như tiểu đường và mỡ máu cao.

Nhiều nghiên cứu cho thấy người mắc tiểu đường thường kèm theo các vấn đề tiêu hóa như chậm tiêu, đầy bụng và khó tiêu.

Một tổng quan nghiên cứu công bố năm 2023 chỉ ra rằng một số loại hormone do ruột sản sinh có khả năng điều chỉnh quá trình chuyển hóa tinh bột và mỡ. Đặc biệt, người bị tiểu đường thường có hệ vi sinh đường ruột mất cân bằng. Việc cải thiện sức khỏe đường ruột bằng cách bổ sung lợi khuẩn có thể mang lại hiệu quả hỗ trợ điều trị.

Một số thực phẩm như củ mài (hoài sơn), bí đỏ, khoai lang và củ sen không chỉ tốt cho tiêu hóa mà còn có thể giúp ngăn ngừa viêm loét dạ dày, hỗ trợ nhu động ruột đều đặn và giảm mức đường máu.

Củ mài: Món ăn bổ dưỡng cho sức khỏe

Củ mài vừa là một loại rau củ vừa được xem là vị thuốc trong y học cổ truyền. Ở các tiệm thuốc Trung y, củ mài thường được bán dưới dạng khô sau khi phơi nắng, còn củ tươi thì dễ dàng được tìm thấy ở siêu thị hay chợ. Khi thái ra, củ tươi sẽ tiết ra một lớp nhầy màu trắng, dính tay.

Lớp nhầy này chứa nhiều chất polysaccharide – khi được hệ vi sinh trong ruột lên men, sẽ tạo ra các chất có lợi như axit béo chuỗi ngắn. Những chất này có khả năng giảm viêm và hỗ trợ điều hòa đường huyết cũng như mỡ máu.

Cả y học cổ truyền và khoa học hiện đại đều ghi nhận rằng củ mài có nhiều lợi ích cho sức khỏe: từ hỗ trợ kiểm soát đường huyết, mỡ máu cho tới ổn định huyết áp.

Bạn có thể ăn củ mài sống hoặc nấu chín trong các món canh bổ dưỡng hoặc món hầm.

Canh sườn hầm củ mài

Một món ăn bổ dưỡng nổi tiếng là canh sườn hầm với củ mài. Sườn heo cung cấp collagen và canxi, trong khi củ mài giàu chất nhầy có nguồn gốc thực vật. Sự kết hợp này không chỉ bồi bổ cho cơ thể mà còn phù hợp với mọi thành viên trong gia đình, đặc biệt có thể hỗ trợ tăng trưởng khỏe mạnh ở trẻ em.

(Ảnh: Shutterstock, Nguyên Khang)

Củ mài có nhiều loại khác nhau, mỗi loại có hương vị và giá trị dinh dưỡng riêng biệt.

Loại củ mài Nhật (Yamatoimo) có củ to, nhiều nước và giòn khi ăn sống. Tuy nhiên, khi nấu chín thì dễ bị bở nát. Để tránh tình trạng này, bạn nên cắt thành miếng lớn trước khi nấu. Một cách khác là ninh sườn trước, rồi cho củ mài vào sau – khoảng 15 phút cuối cùng của quá trình hầm.

Với những giống củ mài đặc ruột và chắc hơn như củ mài thiết côn – rất phổ biến ở Trung Quốc – bạn nên nấu lâu hơn để củ mài mềm, ngọt và dậy mùi.

Phần nhầy của củ mài có thể gây ngứa da, vì vậy bạn nên đeo găng tay khi sơ chế.

Nếu muốn món canh ngọt hơn, bạn có thể cắt nhỏ táo đỏ trước khi nấu để giúp tiết ra vị ngọt tự nhiên. Lượng táo có thể điều chỉnh tùy khẩu vị. Trong Trung y, táo đỏ còn giúp bồi bổ tỳ vị, rất tốt cho tiêu hóa.

Củ mài cũng là nguyên liệu chính trong món “Tứ thần thang” nổi tiếng của Đài Loan – một món canh thuốc cổ truyền. Với những người cần kiểm soát đường huyết, tăng lượng củ mài trong canh sẽ là lựa chọn lành mạnh và tạo cảm giác no, thay thế cho các thực phẩm giàu tinh bột như cơm hay mì.

Lợi ích sức khỏe của bí đỏ

Trong Trung y, bí đỏ được đánh giá cao nhờ khả năng hỗ trợ chức năng tỳ vị. Nhiều nghiên cứu chứng minh bí đỏ có tiềm năng điều trị trong việc kiểm soát bệnh đái tháo đường, ung thư và các bệnh lý tim mạch; trong khi đó, hạt bí lại có tác dụng chống loét, kháng khuẩn và hỗ trợ liền vết thương.

Đối với những người thường xuyên chịu căng thẳng kéo dài hoặc hay gặp các triệu chứng khó chịu ở dạ dày – thường liên quan đến chế độ ăn uống thất thường – nên bổ sung bí đỏ vào thực đơn khoảng một đến hai lần mỗi tuần để giúp nuôi dưỡng và làm dịu dạ dày.

Bí đỏ là nguồn cung cấp dồi dào pectin – một loại chất xơ hòa tan giúp củng cố lớp niêm mạc tiêu hóa và có thể làm giảm nguy cơ viêm dạ dày và loét dạ dày.

Bí đỏ kết hợp rất tốt với kê để tạo thành món cháo thanh dịu. Trong Trung y, kê cũng được xem là thực phẩm có tác dụng kiện tỳ, ích vị.

Kê có giá trị dinh dưỡng cân bằng hơn so với gạo trắng. Kê chứa hàm lượng chất xơ, vitamin và hoạt chất thực vật (phytochemicals) cao hơn, đồng thời có thể giúp giảm nguy cơ ung thư đại tràng.

Cháo bí đỏ kê

Món cháo này kết hợp tác dụng hỗ trợ tiêu hóa của bí đỏ với công năng kiện tỳ của hạt kê. Đây là một món ăn đơn giản nhưng bổ dưỡng, thích hợp dùng thường xuyên để cải thiện sức khỏe đường ruột.

(Ảnh: Shutterstock, Nguyên Khang)

Lợi ích sức khỏe của khoai lang

Khoai lang đã được chứng minh là có thể giúp giảm đường huyết và huyết áp, đồng thời cải thiện tình trạng táo bón. Loại củ này còn giúp tăng độ ẩm cho đại tràng dưới, từ đó hỗ trợ nhu động ruột trơn tru hơn.

Không ít người thường gán khoai lang vào nhóm thực phẩm giàu tinh bột và cho rằng chúng không tốt cho việc kiểm soát đường huyết. Tuy nhiên, khoai lang chứa một lượng đáng kể tinh bột kháng – một loại tinh bột khó tiêu hóa và không gây tăng đường huyết đột ngột. Tinh bột kháng còn có vai trò như một chất tiền sinh học, giúp nuôi dưỡng hệ vi sinh đường ruột, từ đó cải thiện quá trình chuyển hóa đường và lipid trong cơ thể.

Bên cạnh đó, khoai lang còn giàu các hợp chất thực vật như acid phenolic, flavonol, flavanon và anthocyanin – những chất đã được chứng minh có đặc tính chống đái tháo đường. Đối với những người lo ngại về việc tăng đường huyết sau ăn, nên bắt đầu với lượng nhỏ khoai lang và theo dõi phản ứng cơ thể trước khi tăng dần khẩu phần.

Tiêu thụ khoai lang còn giúp bổ sung vitamin A, điều hòa huyết áp, đồng thời cải thiện chức năng gan và giảm táo bón.

Cháo khoai lang đậu xanh

(Ảnh: Shutterstock, Nguyên Khang)

Củ sen – thanh mát, tốt cho tiêu hóa

Vào mùa hè, ăn nhiều đồ chiên rán hoặc món cay dễ khiến cơ thể bị nóng trong, dẫn đến các triệu chứng như hôi miệng, nhiệt miệng, nứt khóe miệng.

Theo Trung y, đây là biểu hiện của “nhiệt tích ở tỳ vị” – tức sự tích tụ hỏa (nhiệt) trong tỳ và vị. Khái niệm “hỏa” trong Trung y mô tả sự mất cân bằng bên trong, có thể gây ra các biểu hiện viêm nhiễm. Củ sen là vị thuốc truyền thống được sử dụng để thanh nhiệt tỳ vị. Bằng cách hỗ trợ cân bằng tiêu hóa, củ sen có thể giúp phòng ngừa các chứng bệnh nhẹ nói trên.

Nghiên cứu cho thấy củ sen giàu hợp chất polyphenol – có đặc tính hạ đường huyết, kháng viêm và chống oxy hóa. Ngoài ra, các thử nghiệm cũng chứng minh rằng củ sen có thể cải thiện tình trạng gan nhiễm mỡ ở chuột mắc đái tháo đường.

Một nghiên cứu trên động vật năm 2020 cho thấy chiết xuất củ sen lên men có tiềm năng điều trị thay thế trong việc hỗ trợ chữa lành loét dạ dày.