Tại sao cơ bắp chân được gọi là “trái tim thứ hai” của cơ thể?

Khi nói đến hệ tim mạch, chúng ta thường cho rằng trái tim là cơ quan duy nhất chịu trách nhiệm duy trì dòng máu lưu thông qua 96,560 km mạch máu trong cơ thể. Tuy nhiên, phía sau đó, các cơ bắp chân cũng không ngừng co bóp để đẩy máu trở lại tim. Chính vì vây, một số chuyên gia gọi cơ bắp chân là “trái tim thứ hai”.

• Suy tĩnh mạch ở người lớn tuổi: Cách nhận biết và điều trị

Nếu bạn không vận động cơ bắp chân, thì tim và hệ mạch máu có thể bị ảnh hưởng. Theo một nghiên cứu năm 2021 được công bố trên Hiệp hội Huyết học Hoa Kỳ, giảm chức năng bơm máu của cơ bắp chân là một yếu tố nguy cơ gây hình thành huyết khối tĩnh mạch, có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như huyết khối tĩnh mạch sâu và thuyên tắc phổi.

Tiến sĩ Sonja Stiller, nhà sáng lập Trung tâm Chăm sóc Tĩnh mạch Tiên tiến tại Mentor, bang Ohio, cho biết việc dùng phép ẩn dụ “trái tim thứ hai” để mô tả cơ bắp chân đã mang lại cho nhiều bệnh nhân của bà khoảnh khắc bừng sáng trong nỗ lực khuyến khích họ “chỉ cần vận động”.

Vai trò của cơ bắp chân

Trái tim có thể bơm một lượng lớn máu xuống chân nhưng lại gặp khó khăn trong việc đưa máu trở về.

Theo Tiến sĩ Stiller, các tĩnh mạch ở chân phải vận chuyển máu cùng các chất thải chuyển hóa quay trở lại các cơ quan quan trọng để máu có thể được lọc bởi gan và thận.

“Nó [máu] sẽ di chuyển ngược chiều trọng lực và không có thứ gì đi ngược chiều trọng lực mà không cần trợ giúp. Điều đầu tiên chúng ta cần là một máy bơm và đó chính là cơ bắp chân. Đây thực sự là trái tim thứ hai bởi vì nó đã đẩy máu đi lên”, bà nói.

Cơ dép và cơ bụng chân là các cơ bắp chân chính, trong đó cơ dép đặc biệt hiệu quả trong việc duy trì bơm máu theo thời gian. Đây là lý do tại sao việc kích hoạt cơ bắp chân là một chiến lược quan trọng để hỗ trợ sức khỏe tim mạch.

“Cơ bắp chân giúp duy trì lưu lượng máu. Khi lưu lượng máu giảm do trọng lực, máu sẽ bị ứ đọng. Đây là một yếu tố nguy cơ gây ra tình trạng đông máu”, Tiến sĩ Stiller nói.

Để ngăn ngừa các vấn đề với hệ tuần hoàn, mọi loại hình tập luyện đều hiệu quả, bao gồm việc đi bộ những quãng ngắn thường xuyên trong suốt cả ngày, bà nói.

“Cơ thể chúng ta vốn được tạo ra để đi bộ. Đó là cách di chuyển tự nhiên của con người”, Tiến sĩ Stiller nhận định.

Tuy nhiên, mỗi người bệnh có những vấn đề và thể trạng khác nhau, không phải ai cũng có thể đạt được con số kỳ diệu thường được khuyến nghị là 10.000 bước mỗi ngày, nhưng một nửa con số đó vẫn có thể mang lại lợi ích thực sự, bà chia sẻ.

Những người có nguy cơ cao nhất mắc các vấn đề về tĩnh mạch bao gồm người cao tuổi, một phần vì họ có xu hướng ít vận động hơn. Phụ nữ mang thai và bất kỳ ai không thể vận động tốt, chẳng hạn như những người đang hồi phục sau phẫu thuật, cũng nằm trong nhóm nguy cơ. Lối sống ít vận động với thời gian ngồi lâu chắc chắn sẽ làm suy yếu hệ thống bơm cơ bắp chân theo thời gian, trong khi béo phì cũng là một yếu tố nguy cơ đối với sức khỏe tĩnh mạch do tình trạng viêm gia tăng mà nó gây ra ở chân. 

Trong khi một số chuyên gia tin rằng có một khuynh hướng di truyền mạnh mẽ dẫn đến đông máu, Tiến sĩ Stiller cho biết có thể có một lời giải thích về “di truyền xã hội”, bởi vì trẻ em thường lớn lên và có một với lối sống tương tự như cha mẹ chúng.

Bà cho biết: “Họ chưa bao giờ xác định được bất kỳ gen nào hoặc nhóm gen nào làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông”.

Các dấu hiệu và triệu chứng

Các dấu hiệu phổ biến nhất cho thấy một người có thể đang gặp vấn đề về sức khỏe tĩnh mạch bao gồm cảm giác nặng nề và mệt mỏi ở chân vào cuối ngày. Mặc dù mọi người thường cho rằng điều này là do hoạt động hàng ngày, nhưng nó có thể là do sự tích tụ axit lactic trong tĩnh mạch khi máu không được vận chuyển đúng cách lên và ra khỏi cẳng chân.

Tiến sĩ Stiller cho biết, các loại tất nén y khoa có thể mang lại lợi ích lớn cho những người bị giãn tĩnh mạch. Nhưng nếu để phòng ngừa, thì bài tập thực sự hữu ích chính là động tác nhón gót. 

Bà kể: “Nếu tôi đang đứng xếp hàng ở quán cà phê và thực hiện động tác nhón gót, mọi người sẽ hỏi tôi có sắp chạy bộ hay gì đó không, vì họ nghĩ đó chỉ là một động tác giãn cơ. Tôi sẽ chỉ mỉm cười và nói “Không, tôi chỉ đang chăm sóc trái tim mình”. Họ nhìn tôi, và tôi tiếp tục [thực hiện động tác nhón gót. Nhưng trên thực tế, nếu mọi người đều làm như vậy, nó sẽ tạo ra một sự khác biệt lớn cho sức khỏe tĩnh mạch của họ”.

Mặc dù chúng ta thường được khuyên nên chăm sóc trái tim, nhưng tầm quan trọng của việc chăm sóc cơ bắp chân không phải lúc nào cũng được đề cập trong các thông điệp y tế cộng đồng, bất chấp những rủi ro khi không làm như vậy. Sức mạnh cơ chân đã được chứng minh là có liên quan đến cải thiện sức khỏe nhận thức, khả năng giữ thăng bằng và nhiều yếu tố khác.

Các vấn đề với hệ thống hồi lưu tĩnh mạch thường gặp khi chúng ta già đi. Các nghiên cứu cho thấy rằng từ 30% đến 55% những người trên 50 tuổi bị ảnh hưởng – bao gồm cả Tổng thống Donald Trump – người gần đây đã được chẩn đoán mắc chứng suy giãn tĩnh mạch mạn tính. Với tình trạng này, các tĩnh mạch chân không thể đưa máu trở về tim đúng cách, dẫn đến ứ đọng ở các chi dưới, có thể gây sưng, đau, chuột rút, đổi màu da, giãn tĩnh mạch và trong những trường hợp nghiêm trọng nhất là gây ra loét chân.

Tại sao cần vận động thường xuyên?

Ông Erik Peper thuộc Đại học Bang San Francisco, một nhà nghiên cứu hàng đầu về phản hồi sinh học và sức khỏe toàn diện, đồng thời là tác giả của bài nghiên cứu năm 2021, “Tái kích hoạt trái tim thứ hai của bạn”, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc vận động thường xuyên để giữ cho cơ bắp chân và toàn bộ cơ thể khỏe mạnh.

“Nếu mọi người tập luyện nhiều lần trong ngày, thậm chí chỉ trong thời gian ngắn, thì điều đó nhìn chung sẽ mang lại lợi ích toàn diện cho sức khỏe hơn là việc đến phòng tập thể dục một tiếng đồng hồ vào cuối ngày”, ông Peper chia sẻ với tờ The Epoch Times.

“Tất cả chúng ta đều nghĩ rằng mình phải tập thể dục, nhưng sẽ tốt hơn nhiều nếu cứ mỗi nửa giờ lại thực hiện một vài động tác để đứng dậy. Khi con người còn sống bằng săn bắt và hái lượm, chúng ta không ngồi suốt cả ngày”.

Nghiên cứu của ông đề cập đến hiện tượng “bệnh ngồi lì” – dù không phải là một thuật ngữ y khoa được công nhận chính thức, nhưng là một thuật ngữ thông dụng để mô tả các hoạt động xấu đến sức khỏe của việc ngồi lâu hoặc lối sống ít vận động.

Ông Peper cho biết, khi nói đến nguy cơ mắc bệnh tim mạch và tiểu đường, điều quan trọng không phải là chúng ta tập thể dục nhiều đến mức nào mà là chúng ta ngồi bao lâu mà không di chuyển.

Nghiên cứu của ông Peper tập trung vào cách mọi người có thể duy trì sức khỏe trong cuộc sống và công nghệ hiện đại, vốn đang đi ngược lại trạng thái tự nhiên của con người khiến chúng ta kém năng động hơn về thể chất. Lối sống ít vận động đã gia tăng đáng kể kể từ thời kỳ phong tỏa do COVID-19, khi làm việc tại nhà, mua sắm trực tuyến và đặt đồ ăn trở nên phổ biến.

Bài tập và sự thích nghi

Giống như Tiến sĩ Stiller, ông Peper rất thích đứng dậy và thực hiện động tác nhón gót hoặc nhảy dây tại chỗ để kích thích lưu thông máu. Nếu mọi người thích ngồi yên một chỗ vì cảm thấy ngại ngùng, ông gợi ý các động tác xoay và gập cổ chân cũng như vươn tay lên cao đồng thời với vận động cơ bắp chân.

Ông cho biết nhân viên văn phòng nên thực hiện các điều chỉnh đơn giản để đưa vận động vào ngày làm việc, chẳng hạn như họp khi đi bộ và thử nghiệm với bàn làm việc đứng. Tuy nhiên, ông nói rằng chỉ cải thiện công thái học thôi thì không đủ để ngăn ngừa các vấn đề sức khỏe. Thực tế, những chiếc ghế thoải mái hơn còn có thể gây tác dụng ngược vì khiến người ta ngồi lâu hơn. Cài đặt các chương trình miễn phí trên máy tính để nhắc nhở bạn đứng dậy và di chuyển sau mỗi 30 phút là điều ông nhận thấy hữu ích trong thói quen hàng ngày của mình.

Ông Peper cho biết, “Với cách chúng ta đang làm việc hiện nay, đặc biệt là khi chúng ta ngồi trước máy tính cả ngày, không có quy trình nào khiến chúng ta đứng dậy và chúng ta thường không nhận ra mình đang kiệt sức cho đến khi quá muộn. Vì vậy, bạn gần như phải tự lên kế hoạch cho việc vận động – xây dựng chúng như một nghi thức vậy”.