Những thay đổi cảm xúc sau gây mê phẫu thuật

Phẫu thuật, dù lớn hay nhỏ, thường là một trải nghiệm đầy lo lắng cho bất kỳ ai. Ngoài những bận tâm về vết mổ hay quá trình hồi phục thể chất, có một khía cạnh thầm lặng nhưng không kém phần quan trọng mà ít người để ý: những thay đổi cảm xúc có thể xuất hiện sau khi gây mê. Những thay đổi này khiến người bệnh cần nhận được sự quan tâm nhiều hơn từ những người thân của họ.

Gây mê toàn thân là phương pháp giúp chúng ta chìm vào giấc ngủ sâu, không cảm thấy đau đớn để các bác sĩ có thể thực hiện phẫu thuật. Các loại thuốc gây mê hoạt động bằng cách “điều chỉnh” hoạt động của các chất dẫn truyền thần kinh trong não bộ, như GABA, glutamate, dopamine và serotonin.

Dù mục tiêu chính là đảm bảo an toàn trong suốt cuộc mổ, những thay đổi tạm thời này đôi khi có thể để lại “dư âm” trên chức năng não bộ, đặc biệt là những vùng liên quan đến cảm xúc và tâm trạng của chúng ta.

Những thay đổi cảm xúc thường gặp sâu gây mê

Sau khi tỉnh dậy từ cuộc phẫu thuật, nhiều bệnh nhân có thể trải qua một loạt các cung bậc cảm xúc, từ thoáng qua đến dai dẳng hơn:

• Lo âu và căng thẳng: Đây là những cảm giác khá phổ biến, thường bắt nguồn từ việc lo lắng về kết quả phẫu thuật, quá trình hồi phục, hoặc đơn giản là phản ứng của cơ thể với thuốc.
• Buồn bã và trầm cảm: Một số người có thể cảm thấy buồn bã kéo dài, mất hứng thú với những điều từng yêu thích, mệt mỏi hay gặp khó khăn trong giấc ngủ.
• Dễ cáu kỉnh hoặc bồn chồn: Ngược lại, có người lại trở nên dễ nóng nảy, bứt rứt hoặc khó chịu hơn bình thường.
• Rối loạn giấc ngủ: Mất ngủ hoặc những giấc mơ không mấy dễ chịu cũng có thể làm cho tâm trạng thêm nặng nề.
• Khó tập trung: Dù không phải cảm xúc, nhưng việc gặp trục trặc về trí nhớ hay khả năng tập trung đôi khi cũng khiến chúng ta cảm thấy thất vọng và lo lắng.

Một điều đặc biệt đó là có nhiều bệnh nhân sau gây mê xuất hiện sự khó khăn trong việc nhận diện cảm xúc của người khác. Một nghiên cứu năm 2022 trên tạp chí Frontiers in Psychology đã chỉ ra rằng 18.3% bệnh nhân sau gây mê và phẫu thuật khó hiểu được cảm xúc của người khác thông qua chuyển động cơ thể.

Đây là một dạng rối loạn chức năng nhận thức xã hội, cho thấy tác động của gây mê không chỉ ở cảm xúc chủ quan mà còn ảnh hưởng đến cách chúng ta xử lý thông tin cảm xúc từ bên ngoài, từ đó khiến cho người bệnh không cảm nhận được những sự quan tâm hay lo lắng từ những người thân xung quanh.

Vì sao cảm xúc thay đổi sau gây mê?

Gây mê không chỉ đưa cơ thể vào trạng thái “ngủ sâu” mà còn tác động đến các chất dẫn truyền thần kinh trong não – nơi điều phối cảm xúc, trí nhớ và hành vi. Khoa học đang dần hé mở những cơ chế sinh học sâu xa đằng sau chúng.

Một số nguyên nhân chính bao gồm:

• Tác dụng của thuốc mê: Propofol, ketamine, opioids, và benzodiazepine có thể làm rối loạn hệ serotonin, dopamine – hai chất ảnh hưởng lớn đến tâm trạng.
• Đau đớn và stress sau mổ: Tăng nồng độ cortisol, một hormone gây căng thẳng tâm thần và thể chất.
• Thiếu ngủ, đói, mất nước: Gây kích thích trục HPA, ảnh hưởng đến ổn định tâm lý.
• Tuổi tác: Người già dễ bị rối loạn nhận thức tạm thời hơn người trẻ do hệ thần kinh nhạy cảm.

Một yếu tố ảnh hưởng quan trọng khác đó chính là “cá tính” riêng của mỗi người. Những bệnh nhân từng có tiền sử lo âu, trầm cảm hoặc có mức độ căng thẳng cao trước khi phẫu thuật thường dễ gặp phải các vấn đề cảm xúc sau gây mê hơn. Từ đó, tầm quan trọng của việc đánh giá tâm lý trước khi bước vào phòng mổ ngày càng được đề cao

Làm sao để vượt qua giai đoạn “nhạy cảm” sau phẫu thuật?

Hiểu rõ về những “gợn sóng” cảm xúc tiềm ẩn sau gây mê phẫu thuật là bước đầu tiên để chúng ta có thể hỗ trợ bệnh nhân một cách hiệu quả nhất. Điều này đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng từ cả bản thân người bệnh lẫn những người thân yêu xung quanh.

Với người bệnh

• Chủ động tìm hiểu: Nếu bạn sắp trải qua một cuộc phẫu thuật, hãy dành thời gian tìm hiểu về quá trình gây mê và những tác dụng phụ tiềm ẩn. Việc chuẩn bị tâm lý trước sẽ giúp bạn cảm thấy vững vàng hơn.
• Mạnh dạn chia sẻ: Đừng ngần ngại bày tỏ những cảm xúc bạn đang trải qua với người thân. Việc “mở lòng” không chỉ giúp bạn giải tỏa mà còn giúp mọi người hiểu và hỗ trợ bạn tốt hơn.
• Chăm sóc bản thân từ bên trong: Dù đang trong giai đoạn hồi phục, hãy cố gắng duy trì những thói quen lành mạnh như ăn uống đủ chất, ngủ đủ giấc (nếu điều kiện cho phép), và vận động nhẹ nhàng theo chỉ dẫn. Đây là những “viên thuốc bổ” tuyệt vời cho cả thể chất và tinh thần.
• Tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên nghiệp: Nếu những cảm giác lo âu hay buồn bã kéo dài, gây ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày, đừng chần chừ tìm đến chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần. Họ có thể đưa ra những lời khuyên hữu ích hoặc liệu pháp phù hợp.

Với gia đình và người thân

• Tìm hiểu để đồng cảm: Hãy chủ động nắm bắt thông tin về những thay đổi cảm xúc có thể xảy ra sau gây mê phẫu thuật để bạn có thể thấu hiểu và hỗ trợ người thân một cách tốt nhất.
• Quan tâm và lắng nghe: Hãy dành thời gian quan sát và trò chuyện cùng người bệnh. Tạo một không gian an toàn để họ có thể chia sẻ cảm xúc mà không sợ bị đánh giá hay phán xét. Đôi khi, chỉ cần được lắng nghe cũng đã là một sự an ủi lớn.
• Hỗ trợ thiết thực: Hãy giúp đỡ người bệnh trong các sinh hoạt hàng ngày khi họ còn yếu. Đảm bảo họ có một không gian yên tĩnh, thoải mái để nghỉ ngơi và hồi phục.
• Giúp duy trì kết nối: Hỗ trợ người bệnh duy trì liên lạc với bạn bè, người thân để họ không cảm thấy cô lập. Sự động viên từ cộng đồng có vai trò vô cùng quan trọng trong hành trình hồi phục.

Thay đổi cảm xúc sau gây mê là điều bình thường và phổ biến, nhưng không nên xem nhẹ. Việc chuẩn bị tâm lý trước phẫu thuật, theo dõi sau mổ và chăm sóc toàn diện cả thân – tâm – trí sẽ giúp quá trình hồi phục trở nên nhẹ nhàng và hiệu quả hơn.