Tình trạng trẻ tự kỷ ở Việt Nam: Hiện trạng và giải pháp
Tự kỷ là một rối loạn phát triển thần kinh có ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi của trẻ. Theo số liệu của Bộ Y tế, số lượng trẻ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ (ASD) ở Việt Nam đang có xu hướng gia tăng trong những năm gần đây. Tuy nhiên, nhận thức về chứng tự kỷ trong cộng đồng vẫn còn hạn chế, dẫn đến nhiều khó khăn trong việc chẩn đoán sớm và can thiệp kịp thời.(Ảnh minh họa: Shutterstock)
Thực trạng trẻ em tự kỷ tại Việt Nam
Theo các nghiên cứu, tỷ lệ trẻ mắc chứng tự kỷ ở Việt Nam dao động từ 1% đến 1,5% trong tổng số trẻ em, con số này có thể cao hơn do nhiều trường hợp chưa được phát hiện hoặc chẩn đoán muộn. Một trong những nguyên nhân chính là sự thiếu hụt các cơ sở chuyên sâu về chẩn đoán và điều trị tự kỷ, đặc biệt là ở các vùng nông thôn và miền núi.
Nhận biết sớm trẻ tự kỷ
Phát hiện sớm là yếu tố quan trọng giúp cải thiện cơ hội can thiệp hiệu quả cho trẻ tự kỷ. Một số dấu hiệu nhận biết sớm bao gồm:
Về giao tiếp: Không phản ứng với tên gọi, ít hoặc không giao tiếp bằng mắt, chậm nói hoặc không nói, không bắt chước âm thanh hay cử chỉ.
Về hành vi: Thực hiện các hành động lặp đi lặp lại như vẫy tay, xoay tròn, xếp đồ vật theo thứ tự cố định, hoặc có những cơn cáu kỉnh không rõ lý do.
Về tương tác xã hội: Ít quan tâm đến mọi người xung quanh, không thích chơi cùng bạn bè, không thể hiện cảm xúc rõ ràng.
Về giác quan: Nhạy cảm quá mức hoặc ít phản ứng với âm thanh, ánh sáng hoặc xúc giác.
Nếu trẻ có những dấu hiệu trên, phụ huynh nên đưa trẻ đến các chuyên gia để đánh giá và can thiệp sớm.
Giải pháp giúp trẻ tự kỷ hòa nhập
Can thiệp sớm và đúng phương pháp
ABA (Phân tích hành vi ứng dụng): Phương pháp này giúp trẻ phát triển các kỹ năng giao tiếp, xã hội và hành vi thông qua hệ thống phần thưởng. ABA đã được chứng minh là rất hiệu quả trong việc giúp trẻ tự kỷ cải thiện hành vi và khả năng học tập.
PECS (Hệ thống giao tiếp bằng hình ảnh): Giúp trẻ không có khả năng nói hoặc gặp khó khăn trong giao tiếp thể hiện nhu cầu và mong muốn của mình thông qua hình ảnh. Điều này giúp trẻ phát triển khả năng tương tác với người khác và giảm căng thẳng khi không thể diễn đạt bằng lời.
TEACCH (Giáo dục trị liệu có cấu trúc): Phương pháp này tạo ra một môi trường học tập có tổ chức, phù hợp với cách tiếp nhận thông tin của trẻ tự kỷ. Nó giúp trẻ hiểu rõ hơn về các hoạt động hàng ngày và cải thiện khả năng tự lập.
Hỗ trợ kỹ năng giao tiếp và xã hội
Khuyến khích trẻ tương tác bằng cách sử dụng hình ảnh, ngôn ngữ cơ thể, hoặc lời nói đơn giản. Dạy trẻ cách thể hiện cảm xúc và phản ứng phù hợp với các tình huống xã hội và cho trẻ tham gia các hoạt động nhóm nhỏ để làm quen với việc giao tiếp, từ đó cải thiện khả năng hợp tác và tương tác.
Phương pháp này giúp trẻ hiểu và áp dụng các quy tắc xã hội, từ đó nâng cao khả năng hòa nhập cộng đồng. Các nghiên cứu cho thấy trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc nhận diện cảm xúc và duy trì hội thoại, do đó cần có các bài tập thực hành giúp trẻ thích nghi dần dần với giao tiếp xã hội.
Tạo môi trường học tập và sinh hoạt thân thiện
Đảm bảo lớp học có giáo viên hiểu về tự kỷ và có phương pháp dạy phù hợp để giúp trẻ tiếp thu bài học hiệu quả hơn. Xây dựng lịch trình cố định giúp trẻ cảm thấy an toàn và dễ thích nghi hơn, đồng thời giảm căng thẳng khi có thay đổi bất ngờ. Hạn chế tiếng ồn và những yếu tố gây xao nhãng nếu trẻ nhạy cảm với âm thanh hoặc ánh sáng, giúp trẻ tập trung tốt hơn.
Hướng dẫn phụ huynh và cộng đồng
Giúp phụ huynh hiểu rõ hơn về tình trạng của trẻ, có chiến lược phù hợp trong việc nuôi dạy và hỗ trợ. Các nghiên cứu cho thấy trẻ tự kỷ có tiến bộ rõ rệt khi được cha mẹ hỗ trợ đúng cách tại nhà, đặc biệt là trong việc thiết lập thói quen và giao tiếp hàng ngày.
Phụ huynh cần được hướng dẫn cách tương tác với con một cách kiên nhẫn và nhất quán, giúp trẻ tự tin hơn khi giao tiếp. Xã hội cần nâng cao nhận thức để tránh kỳ thị, đồng thời tạo điều kiện để trẻ tự kỷ hòa nhập, từ đó giúp trẻ phát triển một cách toàn diện.
Hỗ trợ từ chuyên gia và liệu pháp trị liệu
Trị liệu ngôn ngữ: Giúp trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp, từ việc hiểu ngôn ngữ đến cách biểu đạt suy nghĩ và cảm xúc.
Trị liệu tâm lý: Giúp trẻ kiểm soát cảm xúc, cải thiện hành vi và phát triển các kỹ năng xã hội quan trọng.
Trị liệu vận động: Hỗ trợ trẻ phát triển thể chất và khả năng phối hợp vận động, giúp giảm căng thẳng và tăng cường sự linh hoạt.
Âm nhạc trị liệu: Giúp trẻ phát triển khả năng cảm nhận âm thanh, cải thiện sự tập trung và tạo động lực cho việc giao tiếp.
Tình trạng trẻ em tự kỷ ở Việt Nam đang ngày càng được quan tâm, tuy nhiên vẫn còn nhiều khó khăn trong việc chẩn đoán, điều trị và giáo dục. Cần có sự chung tay từ các bậc phụ huynh, ngành y tế, giáo dục và toàn xã hội để giúp trẻ tự kỷ có cơ hội phát triển tốt hơn và hòa nhập cộng đồng một cách bền vững.
