Tự nhiên như… “hương vị tự nhiên”

(Ảnh minh họa: Erhan Inga, Shutterstock)

Vào siêu thị mua thực phẩm, đọc nhãn thấy trong thành phần có xài “hương vị tự nhiên” (natural flavor). Người tiêu dùng yên chí mấy thứ này chắc là chiết ra từ rau củ quả trái cây,… Mũi ngửi, lưỡi nếm toàn là thứ zin, lành mạnh, chơn chất. Nhà sản xuất mà biết bạn nghĩ thế, họ đê mê cả người. Mà họ khai báo thật thà đấy nhé!

Quảng cáo là chơi… chữ

Năm 1997, McDonald phải đối diện với vụ kiện khoai tây chiên. Nguyên đơn là những người ăn chay. Họ kiện McDonald đã dùng chất chiết xuất từ thịt bò (beef extract) trong khoai tây mà không khai báo.

Thành phần nguyên liệu McDonald khai chính thức gồm: khoai tây, dầu thực vật tinh khiết và hương vị tự nhiên (natural flavor). Tuy nhiên khi Hội những người ăn chay ở Mỹ truy hỏi, McDonald mới thừa nhận có xài chất chiết xuất thịt bò. McDonald trả lời bằng fax cho Hội rằng “Hương vị tự nhiên dùng trong khoai tây chiên có nguồn gốc động vật”.

Luật sư bên Hội ăn chay phản ứng, hãng McDonald không đề cập gì đến thịt bò, mà chỉ khai là dùng dầu thực vật tinh luyện (pure). Điều này đã làm những người ăn chay có ấn tượng mạnh rằng, khoai tây chiên của McDonald không dính dáng gì tới thịt.

Luật sư của McDonald trả lời: McDonald chưa bao giờ nói với khách hàng rằng khoai tây chiên của họ thích hợp với người ăn chay. Và nhấn mạnh rằng, việc sử dụng từ “natural flavor” thay cho “beef extract” là theo đúng với hướng dẫn của FDA (Cơ quan quản lý Thực phẩm và Dược phẩm) Hoa Kỳ.

Mỹ là xứ sở của luật và lách luật. Trong trường hợp này, McDonald hoàn toàn chơi đúng luật đến từng centimet. Dù không bị luật pháp làm rầy rà, nhưng hình ảnh McDonald bị méo mó trước công chúng, mặc dù người ăn chay ở Mỹ chỉ là con số quá nhỏ.

Hãng McDonald sau đó cũng dịu giọng phân trần, khoai tây chiên của họ được chế biến qua hai công đoạn: chiên sơ, có xài tí tẹo chất chiết xuất thịt bò. Sau đó làm đông lạnh và vận chuyển tới các cơ sở nhượng quyền (franchises) khắp nơi trên thế giới. Và ở đầu cuối này chỉ còn chiên lại bằng dầu thực vật (100%). Rành rành ra đó, ai ai cũng thấy, người mua thấy khoai tây McDonald chiên bằng dầu thực vật trước mắt họ.

Chơi chữ nhưng cũng biết sợ…

Nhưng có một phân khúc khách hàng mà McDonald không dám đùa… dai. Vừa mới dịu giọng, luật sư Riker của McDonald đã mau mắn khẳng định ngay, ở thị trường Ấn Độ, khoai tây chiên McDonald không xài thứ gì có dính tới thịt bò.

Ấn Độ là xứ sở của đạo Hindu (Ấn Độ giáo), xem bò là thần linh. Đụng phải thứ dữ thì đại gia cũng biết sợ, đâu dám xài tới cái… lưỡi. Giỡn mặt với tôn giáo, linh vật của người ta thì chỉ có nước bị đốt… nhà.

Phân loại hương vị

Chất tạo hương vị (flavorants) thường được chia làm 3 loại:

– Loại tự nhiên (natural flavoring) là những chất được chiết xuất từ thảo mộc hay động vật bằng phương pháp vật lý, vi sinh hoặc enzyme.

– Loại giống tự nhiên (nature-identical flavoring), là chất được tổng hợp bằng phương pháp hóa học, mà về công thức hóa học, cấu trúc phân tử và cảm quan giống với chất tạo hương vị tự nhiên. Như vậy, chất giống tự nhiên cũng là nhân tạo.

– Loại nhân tạo (artificial flavoring) là những chất được tổng hợp bằng phương pháp hóa học. Về công thức hóa học và cấu trúc phân tử khác với loại tự nhiên, nhưng về cảm quan thì tương tự.

Trò chơi hương vị

Theo cách hiểu trên, thì bột ngọt cũng là hương vị tự nhiên, vì nó được làm từ quá trình lên men khoai mì, mật đường,… Sau đó mới lọc, kết tinh,… Còn nhiều thứ khác nữa cũng được gọi hương vị tự nhiên, nhưng đâu dễ gì tách bạch tự nhiên hay không tự nhiên.

Gia vị (spices) là chuyện rườm rà và thường là hỗn hợp của nhiều thứ, chẳng lẽ phải khai đủ tiêu hành ớt tỏi, ngò tây, ngò ta, rồi biết bao loại thảo mộc (herbs) khác liên quan đến bí quyết gia truyền. Đây toàn là hỗn hợp tự nhiên thứ thiệt, không qua phản ứng hóa học nào, gọi là hương vị tự nhiên thì không có gì phàn nàn.

Lập lờ “bậc thầy” là, sản phẩm vẫn có (rất ít) nguyên liệu hương vị thứ thiệt, “show” hàng cho có, nhưng lại thêm một chút mùi nhân tạo cho hương vị… nồng nàn, nhưng vẫn khai báo là hương vị tự nhiên.

Hàng nhái từ phòng thí nghiệm mà vẫn vô tư quảng cáo là tự nhiên như… “hương vị tự nhiên” mới là chuyện ngỡ ngàng.

Cũng nên lãng tai với quảng cáo

Mỗi nước có quy định khác nhau về hương vị tự nhiên, chủ yếu liên quan đến kỹ thuật chiết xuất. Ở Mỹ thoáng hơn, hương vị có nguồn tự nhiên là được, miễn là không đụng tới dinh dưỡng hay an toàn thực phẩm.

Con người văn minh dùng khoa học để chế ngự tự nhiên phục vụ mình, rồi lại cảm thấy dường như tự nhiên thoải mái hơn, an toàn hơn là sản phẩm văn minh, ít ra là về ẩm thực, nào là rau quả hữu cơ, non GMO (không biến đổi gen), và hương vị tự nhiên, nhưng tự nhiên đến cỡ nào lại là chuyện khác.

Quảng cáo thực phẩm là trò chơi chữ nghĩa lách luật, còn ở Việt Nam thì thừa “tự do” lắt léo nhất là sữa, gia vị và thực phẩm chức năng.

Vũ Thế Thành

Đăng lại từ Facebook Vũ Thế Thành

Xem thêm: