Báo cáo của Quốc hội Mỹ: Hàng chục dự án hợp tác giáo dục Mỹ–Trung phải chấm dứt

Hai ủy ban của Hạ viện Mỹ hôm thứ Sáu (12/9) đã công bố một báo cáo mới dài 39 trang, liệt kê khoảng 50 dự án hợp tác giáo dục Mỹ – Trung là “rủi ro cao” và cảnh báo rằng những dự án này đe dọa an ninh quốc gia Mỹ. Các nghị sĩ thẳng thắn tuyên bố, các hợp tác này “phải chấm dứt”.

Báo cáo do Ủy ban Đặc biệt về Trung Quốc của Hạ viện (CECC) và Ủy ban Giáo dục & Lao động cùng phát hành (PDF). Báo cáo chỉ ra rằng các chương trình liên kết học viện và cấp bằng này phần lớn tập trung vào các lĩnh vực khoa học – công nghệ, hoạt động dưới sự kiểm soát của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ), giúp Bắc Kinh có thể thu thập tri thức chuyên môn của Mỹ một cách lâu dài.

Ủy ban nhấn mạnh, những cơ sở liên kết đặt tại Trung Quốc và do các trường đại học Mỹ cùng các tổ chức Trung Quốc thành lập không phải là những hợp tác học thuật điển hình đem lại lợi ích cho sinh viên hai nước.

“Chúng hoàn toàn bị ĐCSTQ chi phối. Các cơ sở này hoạt động theo luật Trung Quốc, do hội đồng quản trị đa số là người Trung Quốc điều hành, ban lãnh đạo có đảng viên ĐCSTQ, và toàn bộ hoạt động phục tùng chiến lược quốc gia của ĐCSTQ, bao gồm kế hoạch mở rộng quân sự. Nguồn vốn do chính quyền ĐCSTQ chi phối và phải phục vụ các mục tiêu của ĐCSTQ… đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ liên quan quân sự.”

“Rốt cuộc, các cơ sở giáo dục Mỹ đã đồng ý chấp nhận những hạn chế mà chính quyền ĐCSTQ áp đặt về tự do học thuật, tự do ngôn luận và quyền tự chủ quản trị,” các nghị sĩ nhận định.

Báo cáo cho biết, dưới áp lực của Quốc hội Mỹ, đã có 8 trường đại học Mỹ quyết định đóng cửa các cơ sở liên kết với Trung Quốc để bảo vệ tự do học thuật và an ninh quốc gia, gồm: Đại học California – Berkeley, Viện Công nghệ Georgia, Đại học Michigan, Đại học Pittsburgh, Đại học Oakland, Đại học Detroit Mercy, Đại học Eastern Michigan và Đại học Illinois.

Tuy nhiên, nhiều trường khác đến nay vẫn chưa hành động. Tổng cộng Ủy ban liệt kê khoảng 50 dự án hợp tác đang diễn ra.

“Những mối hợp tác này phải chấm dứt,” Chủ tịch CECC John Moolenaar tuyên bố trong một video trên mạng xã hội.

Các nghị sĩ cho biết thêm, từ mùa thu năm ngoái hai ủy ban đã nêu đích danh nhiều trường có liên kết “rủi ro cao” nhưng đến nay vẫn chưa thay đổi, gồm: Đại học Duke, Đại học Arizona, Đại học Delaware, Đại học Drake, Đại học Houston, Đại học Kean, Đại học Miami, Đại học New York, Đại học Bắc Alabama, Đại học Bang Đông Bắc (cơ sở Tahlequah), Đại học Bang Portland, Đại học Bang New York – Stony Brook, và Đại học Trine.

Báo cáo cũng chỉ ra các dự án hợp tác cụ thể còn đang hoạt động, chẳng hạn:

Viện Nghiên cứu Vật lý do Đại học New York phối hợp với Đại học Sư phạm Hoa Đông thành lập. Trường Hoa Đông có “Phòng thí nghiệm quốc gia về Quang phổ chính xác”, hợp tác với Tập đoàn Khoa học & Công nghệ Hàng không Vũ trụ Trung Quốc (CASC) – một tổ chức nằm trong danh sách đen của Mỹ. Ít nhất một giáo sư Đại học New York từng nhận hơn 1 triệu nhân dân tệ từ “Kế hoạch Ngàn nhân tài” của ĐCSTQ để nghiên cứu máy tính lượng tử.

Ba chương trình cấp bằng liên kết giữa các trường đại học Mỹ và các trường thuộc hệ thống “Bảy con trai quốc phòng” của ĐCSTQ, gồm:

• Chương trình Thạc sĩ Hệ thống Thông tin Quản lý giữa Đại học Arizona và Đại học Công nghiệp Cáp Nhĩ Tân.
• Chương trình Cử nhân Kế toán giữa Đại học Bryant và Đại học Công nghệ Bắc Kinh.
• Chương trình Cử nhân Kinh tế Quốc tế giữa Đại học Utah State và Đại học Công nghệ Bắc Kinh.

Báo cáo đặc biệt lưu ý một số hợp tác liên quan trực tiếp đến nghiên cứu quân sự, ví dụ:

• Đại học Houston hợp tác với Đại học Hàng hải Đại Liên về kỹ thuật tàu ngầm.
• Đại học Southern Illinois – Carbondale liên kết với Đại học Hàng không Vũ trụ Thẩm Dương trong chương trình song bằng về động lực hàng không; trường này thuộc Tập đoàn Công nghiệp Hàng không Trung Quốc – nhà phát triển máy bay tàng hình thế hệ 5 của Trung Quốc và nằm trong danh sách đen của Bộ Quốc phòng Mỹ.
• Đại học Saint Martin’s (Washington) hợp tác với Học viện Công nghiệp Hàng không Bắc Hoa về thiết kế cơ khí và tự động hóa; trường này do doanh nghiệp quân sự sản xuất tên lửa Trường Chinh kiểm soát và cũng bị Mỹ liệt vào danh sách đen.

Chủ tịch CECC John Moolenaar nhấn mạnh: “Các trường đại học Mỹ tuyệt đối không được tiếp tay cho tham vọng quân sự của ĐCSTQ, và báo cáo này cho thấy chi tiết đáng kinh ngạc về việc họ hợp tác với các cơ sở do ĐCSTQ kiểm soát. Những hợp tác này đã mang lợi ích cho Quân Giải phóng Nhân dân (của ĐCSTQ) và lợi dụng kết quả nghiên cứu do người nộp thuế Mỹ tài trợ.”

Chủ tịch Ủy ban Giáo dục & Lao động Tim Walberg nói: “Không trường đại học Mỹ nào nên giúp ĐCSTQ thông qua những nghiên cứu nguy hiểm được che đậy dưới danh nghĩa ‘thuần học thuật’.”

“Đó là lý do chúng ta cần những đạo luật như ‘Dụ luật Răn đe’ (DETERRENT Act) và ‘Dự luật Nghiên cứu An toàn’ (SAFE Research Act) để bảo vệ đất nước khỏi ảnh hưởng ác ý từ nước ngoài.” ông nói

“Dụ luật Răn đe” hạ ngưỡng báo cáo khoản tài trợ nước ngoài cho các trường đại học Mỹ từ 250.000 USD xuống 50.000 USD; đặc biệt yêu cầu phải báo cáo mọi khoản đến từ 12 “quốc gia đáng quan ngại”, bao gồm Trung Quốc, Nga và Iran, đồng thời cấm hợp tác với các nước này. Dự luật này đã được Hạ viện thông qua hồi tháng Ba và hiện chờ Thượng viện xem xét.

“Dự luật Nghiên cứu An toàn” quy định bất kỳ dự án hợp tác nào liên quan quân đội hoặc cơ quan tình báo Trung Quốc sẽ không được nhận tài trợ nghiên cứu liên bang. Đạo luật này đã được tích hợp vào Luật Ủy quyền Quốc phòng năm tài khóa 2026 và được Hạ viện thông qua ngày 10/9.

Thực tế, đây không phải lần đầu Quốc hội Mỹ đưa ra cảnh báo. Một báo cáo (liên kết) trước đó đã tiết lộ việc quỹ nghiên cứu từ Bộ Quốc phòng, Bộ Năng lượng và Quỹ Khoa học Quốc gia Mỹ đã gián tiếp giúp Trung Quốc tiến bộ trong các lĩnh vực nhạy cảm như công nghệ hạt nhân, trí tuệ nhân tạo và máy tính lượng tử.

Đầu tháng này, một báo cáo khác mang tên “Cáo trong chuồng gà” (Fox in the Henhouse) cho thấy các chương trình nghiên cứu từng được Bộ Quốc phòng Mỹ tài trợ đã tạo ra hơn 1.400 bài báo khoa học hợp tác với Trung Quốc, trong đó khoảng 800 bài trực tiếp liên quan tới các tổ chức quân sự của Trung Quốc.