Bước ngoặt chiến lược: Mỹ phát hiện mỏ đất hiếm chứa 16 loại khoáng sản then chốt

Tháng 12/2025, một công ty khoáng sản của Mỹ tuyên bố đã bất ngờ phát hiện một mỏ lớn chứa lượng lớn khoáng sản then chốt tại sa mạc bang Utah, với 16 loại đất hiếm và khoáng sản chiến lược, có điều kiện địa chất tương tự các mỏ đất hiếm ở miền Nam Trung Quốc, nhưng hàm lượng quặng lại cao hơn, nhờ đó khâu tinh luyện trở nên dễ dàng và thân thiện với môi trường hơn.​

Đây là mỏ thương mại đầu tiên thuộc loại hình này ở Mỹ, được mô tả là “khoáng sản then chốt có giá trị sánh ngang mỏ vàng”. Mỏ này được kỳ vọng sẽ giúp Mỹ giảm sự phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc trong các lĩnh vực quốc phòng, trí tuệ nhân tạo và pin xe điện, đóng vai trò tối quan trọng trong việc củng cố an ninh quốc gia và tái định hình chuỗi cung ứng đất hiếm, thậm chí có thể trở thành bước ngoặt chiến lược liên quan trực tiếp đến an ninh quốc gia và huyết mạch công nghiệp.

Mỏ đất hiếm lớn ở Utah: 16 loại khoáng sản then chốt

Ionic Mineral Technologies (Ionic MT), có trụ sở tại Provo, bang Utah, là một nhà sản xuất vật liệu tiên tiến của Mỹ, tập trung vào khai thác và sản xuất các vật liệu giá trị cao từ nguồn đất sét halloysite đặc hữu tại Utah.​

Mục tiêu ban đầu của Ionic MT là thuê đất tại các khu mỏ chứa đất sét halloysite ở Utah, khai thác loại đất sét này để sản xuất sản phẩm nano silicon (nanosilicon) và oxit nhôm độ tinh khiết cao (high‑purity alumina). Nano silicon là một loại vật liệu dùng làm cực dương trong pin lithium‑ion, chủ yếu ứng dụng trong xe điện, còn oxit nhôm độ tinh khiết cao được sử dụng trong màng ngăn pin, gốm sứ tiên tiến và các lĩnh vực khác.

Tại nhà máy rộng 74.000 foot vuông (khoảng 6.870 m²) ở Provo, Ionic MT sử dụng một quy trình đã đăng ký sáng chế để xử lý loại khoáng vật này. Để tìm kiếm thêm trữ lượng, công ty bắt đầu thăm dò khu vực Silicon Ridge, nhưng lại bất ngờ phát hiện nơi đây còn chứa những khoáng sản giá trị hơn.​

Các kết quả kiểm nghiệm độc lập cho thấy, mỏ ở Utah là một mỏ “đất sét hấp phụ ion lấy halloysite làm nền”, đồng nghĩa với việc nó có thể giàu khoáng chất – đúng với kiểu cấu trúc địa chất vốn là nguồn cung chính cho sản lượng đất hiếm của Trung Quốc.

Ngày 11/12/2025, Ionic MT chính thức tuyên bố trong quá trình khai thác đất sét đã tình cờ phát hiện một mỏ khoáng sản then chốt nằm trong tầng đất sét hấp phụ ion thuộc dự án Silicon Ridge, mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng, bởi 35%–40% tổng sản lượng đất hiếm của Trung Quốc và trên 70% nguồn cung đất hiếm nặng toàn cầu đều xuất phát từ dạng cấu trúc địa chất tương tự.

“Kết quả đo từ các thiết bị của chúng tôi cho thấy phân bố của các kim loại này hoàn toàn giống nhau trong mọi mẫu thử mà chúng tôi phân tích,” nhà sáng lập kiêm CEO của Ionic MT, ông Andre Zeitoun, cho biết. “Ban đầu chúng tôi nghĩ… có lẽ đã có chỗ nào đó bị sai. Thế nhưng kết quả kiểm định từ bên thứ ba lại cho thấy mỏ này giàu gallium, germanium, rubidium, cesium, scandium, lithium, vanadium, tungsten, niobium và các kim loại khác.”

Loại đất sét này chứa 16 loại khoáng sản then chốt, được dùng trong sản phẩm điện tử, cáp quang và thiết bị laser. Ông Zeitoun nói: “Không có những khoáng chất này, bạn không thể chế tạo ô tô; không có những kim loại này, bạn cũng không thể sản xuất máy bay chiến đấu.” Ông bổ sung thêm rằng các khoáng sản này cũng cực kỳ quan trọng đối với các chip bán dẫn dùng để vận hành trí tuệ nhân tạo.

Mỏ Silicon Ridge và những mỏ giàu trữ lượng ở Trung Quốc được hình thành từ cùng một dạng cấu trúc núi lửa cổ. Ông  Zeitoun cho biết Brazil và Úc cũng có những mỏ tương tự, nhưng Silicon Ridge hiện là mỏ duy nhất thuộc loại này được biết đến ở Mỹ.

Hiện Ionic MT đã khoan thăm dò xuống độ sâu 100 foot (khoảng 30 mét) trên diện tích hơn 600 mẫu Anh (khoảng 243 ha), song vẫn còn rất nhiều khu vực chưa được khảo sát. “Chúng tôi biết đây là một mỏ quy mô đáng kể, và cũng biết rằng những gì thấy được mới chỉ là phần nổi của tảng băng trôi,” ông Zeitoun nói.

Mỏ mới có điều kiện thuận lợi: hàm lượng quặng vượt mỏ Trung Quốc

Mỏ Silicon Ridge nằm ở phía nam dãy Lake Mountains, phía tây hồ Utah, với vùng đất mỏ do công ty thuê lại từ Cơ quan Quản lý Tín thác Đất đai của bang. Ban đầu, năm 2023, Ionic MT thuê 4.053 mẫu Anh (khoảng 1.640 ha)đất Silicon Ridge từ cơ quan này. Sau khi kết quả từ hơn 100 lỗ khoan và các rãnh khảo sát cho thấy đất sét ở đây chứa lượng đất hiếm và khoáng sản then chốt dồi dào, tháng 8 vừa qua công ty tiếp tục xin thuê thêm 3.700 mẫu Anh (khoảng 1.500 ha) đất.

Kết quả ban đầu cho thấy, trong phạm vi 650 mẫu Anh (khoảng 263 ha), dữ liệu từ 106 lỗ khoan (tổng độ sâu hơn 10.000 mét) và 35 rãnh khảo sát cho thấy tổng hàm lượng đất hiếm và kim loại chiến lược trong thành phần đất sét halloysite khoảng 2.700 ppm (hàm lượng tổng hợp 0,27%), cao gấp 4,74 lần so với vật liệu nền. Mức hàm lượng này vượt trội so với các mỏ đất sét hấp phụ ion ở Trung Quốc, nơi hàm lượng thường chỉ dao động ở mức 500–2.000 ppm.

Hàm lượng cao như vậy mới chỉ được xác nhận trên 11% tổng diện tích tài nguyên và trong phạm vi độ sâu 100 foot, điều này cho thấy tiềm năng mở rộng của mỏ là rất lớn.

Nhà địa chất học kiêm giáo sư thực hành Katie Potter của Đại học bang Utah cho rằng, phát hiện ở Silicon Ridge có thể mở ra cánh cửa tìm thấy nhiều mỏ đất hiếm khác trên khắp bang Utah, qua đó có thể khởi động một “cơn sốt halloysite”. Bà cho biết halloysite ở Utah hình thành từ một đợt phun trào núi lửa cách đây khoảng 30 triệu năm, tro núi lửa lắng xuống quanh khu vực suối nước nóng, tạo nên lớp đất sét có cấu trúc dạng ống đặc biệt; chính những cấu trúc ống này có khả năng hấp phụ các nguyên tố đất hiếm và kim loại then chốt khác như lithium, đồng thời ngăn chúng bị rửa trôi hoặc phong hóa.

Ông Potter bổ sung rằng việc Silicon Ridge nằm gần đường giao thông, đường dây điện và nguồn lao động cũng khiến nơi đây trở thành địa điểm lý tưởng cho hoạt động khai thác khoáng sản. Khu đất này đã được cấp phép khai thác khoáng sản, giúp tăng tốc tiến độ đưa mỏ vào sản xuất. Ngoài ra, khu vực rộng 8.000 mẫu Anh (hơn 3.200 ha) này có cơ sở hạ tầng tương đối hoàn thiện, tạo thuận lợi cho việc khai thác.

Ông Zeitoun cho hay, do bang đã cấp phép khai thác và đã có sẵn nhà máy chế biến, công ty của ông đã sẵn sàng nhanh chóng bắt đầu khai thác các khoáng sản này, và mỏ dự kiến sẽ tạo ra hàng trăm việc làm tại địa phương.

Tại mỏ Silicon Ridge, các nguyên tố then chốt và khoáng sản đất hiếm ở trạng thái treo lơ lửng trong đất sét chứ không nằm trong đá cứng, giúp việc chiết tách dễ dàng hơn. Ionic MT sẽ xử lý loại khoáng sản này tại nhà máy sản xuất gần Provo, sử dụng quy trình có mức phát thải thấp, gần như không tạo chất thải và đạt tỷ lệ thu hồi tới 95%, đồng thời chiết xuất nhiều sản phẩm từ một nguồn nguyên liệu duy nhất, biến địa chất và hạ tầng Utah thành tài sản chiến lược của quốc gia.

Ông Zeitoun cho biết họ có thể chiết tách các vật liệu này gần như không để lại chất thải, và sẽ không sử dụng thuốc nổ hay hóa chất tại khu mỏ. “Chúng tôi thực sự xem mình là đại diện cho thế hệ khai khoáng tiếp theo, cũng như đại diện cho mô hình khai khoáng có trách nhiệm,” ông nói.

Khoáng sản mới làm dấy lên sự quan tâm toàn quốc

Phát hiện này diễn ra trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu ngày càng được chú ý. Các nhà sản xuất Trung Quốc từ lâu đã thống trị thị trường đất hiếm; những năm gần đây, chính quyền Bắc Kinh lại áp đặt hạn chế xuất khẩu với một số khoáng sản then chốt, buộc các công ty Mỹ phải tìm kiếm nguồn cung mới.

Sau khi nổ ra căng thẳng với ĐCSTQ, chính quyền Trump trong thời gian gần đây luôn nỗ lực đa dạng hóa nguồn cung đất hiếm. Cùng lúc đó, các quan chức Mỹ cảnh báo rằng tình trạng thiếu hụt vật liệu then chốt có thể làm gián đoạn các ngành sản xuất tiên tiến, công nghệ năng lượng và sản xuất điện tử. Việc phát hiện mỏ mới này có thể giúp đưa hoạt động sản xuất vật liệu phục vụ AI, quốc phòng và pin quay trở lại đất Mỹ.

Giới lãnh đạo bang Utah cũng tỏ ra phấn khởi trước phát hiện của Ionic MT. Chủ tịch Thượng viện tiểu bang, ông J. Stuart Adams, và Chủ tịch Hạ viện tiểu bang, ông Mike Schultz, đều lấy mỏ Silicon Ridge làm ví dụ để chứng minh Utah có khả năng cung cấp năng lượng cho tương lai nước Mỹ. Trong thông cáo báo chí ngày 11/12, ông Adams nói: “Utah có lợi thế trời cho để dẫn dắt quá trình chuyển đổi sang năng lượng sạch thông qua việc phát triển các nguồn tài nguyên thế hệ mới ngay trên mảnh đất quê hương chúng ta. Làm như vậy, chúng ta sẽ giảm phụ thuộc vào nước ngoài và bảo đảm tương lai năng lượng của nước Mỹ.”​

Ông Schultz cùng ngày cũng nói trong một thông cáo: “An ninh năng lượng và an ninh quốc gia của chúng ta phụ thuộc vào nguồn cung ổn định các khoáng sản then chốt – và Utah có lợi thế trời cho để dẫn dắt sự chuyển đổi này. Ionic MT đang giúp chúng ta giảm sự phụ thuộc vào các đối thủ nước ngoài, đồng thời tạo ra những cơ hội mới và sự ổn định lâu dài cho các gia đình và nền kinh tế của Utah.”​

Thống đốc Spencer J. Cox đăng trên LinkedIn cho rằng mỏ mới này là “một thắng lợi to lớn đối với Utah và cả nước Mỹ”. Ông nói thêm rằng diễn biến này sẽ góp phần thúc đẩy “Chiến dịch Gigawatt” của ông – một kế hoạch nhằm tăng hơn gấp đôi sản lượng năng lượng của bang trong vòng 10 năm tới.

Ionic MT cho biết họ đã bắt đầu thực hiện đánh giá kinh tế sơ bộ, với kết quả dự kiến được công bố vào nửa đầu năm 2026, đồng thời đã thuê một ngân hàng đầu tư lớn làm cố vấn thị trường vốn.

Ông Zeitoun nhận định: “Lần xác nhận này là một cột mốc trên con đường phát triển độc lập về tài nguyên của nước Mỹ. Lần đầu tiên, chúng ta có một nguồn khoáng sản then chốt trong nước, sẵn sàng khai thác, với đầy đủ các loại nguyên tố cần thiết, và tất cả đều có thể được chiết tách bằng quy trình nhanh hơn, sạch hơn so với khai thác và tuyển quặng đá cứng truyền thống. Với giấy phép khai thác và nhà máy chế biến đã sẵn sàng, giờ đây chúng ta có thể nhanh chóng đưa mỏ vào sản xuất, qua đó giảm bớt những điểm yếu chiến lược then chốt của nước Mỹ.”

Lời kết

Trong suốt một thời gian dài, các ngành công nghệ cao, công nghiệp quốc phòng và quá trình chuyển đổi sang năng lượng mới của Mỹ buộc phải dựa trên những chuỗi cung ứng bên ngoài đầy mong manh. Còn nay, dưới lớp đất tưởng chừng cằn cỗi của sa mạc Utah, 16 loại khoáng sản then chốt đã được xác nhận cùng lúc, mở ra cho Mỹ một con đường tự chủ hiếm có.

Việc phát hiện mỏ đất hiếm Silicon Ridge giúp Mỹ lần đầu tiên sở hữu ngay trên lãnh thổ của mình một tổ hợp tài nguyên khoáng sản then chốt có thể thương mại hóa, nhanh chóng đưa vào khai thác, với chi phí môi trường tương đối có thể kiểm soát. Lịch sử bị “nắm yết hầu” về khoáng sản chiến lược của Mỹ đang đón một cơ hội hiếm hoi để bứt khỏi thế bị động.

Có lẽ đây không phải là một sự trùng hợp ngẫu nhiên. Trong bối cảnh trật tự toàn cầu biến động, chuỗi cung ứng bị vũ khí hóa trở thành “bình thường mới”, sự xuất hiện của mỏ khoáng sản này đã giúp đưa khái niệm “tự chủ tài nguyên” bước ra khỏi khẩu hiệu và tiến vào hiện thực.

Theo Tôn Vân / Epoch Times