Từ “nằm yên mặc kệ” đến “người chuột”: Giới trẻ TQ kiệt sức đang viết lại mô hình tiêu dùng

Trên các mạng xã hội Trung Quốc gần đây xuất hiện một nhóm người tự xưng là “người chuột”. Họ suy giảm chí hướng, tiêu dùng tối giản, né tránh giao tiếp xã hội, tạo nên một làn sóng thảo luận mới về “sự kiệt sức của giới trẻ”. Tờ Wall Street Journal cho rằng sự thay đổi tâm lý tiêu dùng của giới trẻ có thể khiến chiến lược thúc đẩy tăng trưởng kinh tế dựa vào nhu cầu nội địa của Trung Quốc rơi vào khủng hoảng.

Theo Wall Street Journal ngày 26/11, trong vài tháng qua, mác “người chuột” bỗng trở nên phổ biến trên mạng xã hội Trung Quốc với lượng xem lên đến hàng tỷ lượt. “Người chuột” chỉ những người trẻ suốt ngày ru rú trong căn phòng chật hẹp, tránh giao tiếp, nằm trên giường lướt điện thoại suốt nhiều giờ.

Một bài đăng nổi bật mô tả một sinh viên 20 tuổi thức dậy lúc 10 giờ sáng, rồi nằm trong chăn hàng giờ liền, không đi ăn ở nhà ăn mà gọi đồ ăn giá rẻ; ngoài việc ra lấy hàng chuyển phát, cậu gần như không rời khỏi giường. Cậu dùng rèm che kín giường ký túc xá, biến không gian tối tăm này thành “ổ chuột”.

“Người chuột” có vô số mô tả chi tiết khác nhau nhưng chủ đề thì gần như giống nhau: Ngủ muộn, dậy muộn, giảm chí hướng, tiêu dùng tối giản, thích ở một mình và tương tác qua mạng. Dù nhãn mác này có chút hài hước, nhưng sự lan rộng của nó phản ánh tình trạng mệt mỏi và chán nản ngày càng gia tăng, khơi lên một vòng thảo luận mới về “sự kiệt sức của giới trẻ”.

Hiện nay, tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên Trung Quốc vẫn ở mức cao; chi phí giáo dục tăng lên, trong khi phần thưởng cho sự cạnh tranh khốc liệt lại ngày càng ít. Con đường từng được cho là có thể đạt được trong đời — một công việc ổn định, học cao học, mua xe, mua nhà và nâng cấp chất lượng sống — đang trở nên ngày càng xa vời.

Một số chuyên gia cho rằng xu hướng này phản ánh việc giới trẻ nói chung đang đánh giá lại công việc và chí hướng của họ. Sự đánh giá lại này cũng thể hiện trong mô hình tiêu dùng. Một số nhà kinh tế cảnh báo rằng sự thay đổi này có thể ảnh hưởng đến hàng tiêu dùng tầm trung cũng như tăng trưởng kinh tế dài hạn.

Trong một báo cáo, Gary Ng, chuyên gia kinh tế cao cấp của ngân hàng Natixis tại Hồng Kông, cho biết sự suy giảm mang tính cơ cấu trong ham muốn tiêu dùng của giới trẻ có thể khiến “các sản phẩm và dịch vụ tầm trung trở nên rỗng ruột”. Nếu xu hướng này tiếp diễn, “tăng trưởng tiềm năng dài hạn của Trung Quốc sẽ chậm lại”.

“Người chuột” không đi du lịch, không tụ tập ăn uống, không nâng cấp thiết bị điện tử, mà tiêu tiền vào các dịch vụ xem phim trực tuyến, game di động giải trí, đồ ăn tiện lợi, mỹ phẩm giá rẻ và đồ gia dụng thoải mái.

Sự thay đổi này sẽ gây ảnh hưởng đến các ngành từng phụ thuộc lâu dài vào tầng lớp trẻ Trung Quốc như động lực tăng trưởng, ví dụ ngành sản xuất ô tô, bán lẻ quần áo, phòng gym, nhà hàng, nền tảng du lịch và các thương hiệu phong cách sống tầm trung.

Theo bài báo, dù chính quyền Trung Quốc đã phát nhiều phiếu tiêu dùng và trợ cấp để kích cầu, nhưng nếu vấn đề cốt lõi không phải là thiếu thu nhập mà là thiếu niềm tin, thì những công cụ này sẽ không phát huy tác dụng. Một số nhà phân tích cho rằng Trung Quốc đang đối mặt không chỉ với sự suy giảm theo chu kỳ mà còn với việc cả một thế hệ phải suy nghĩ lại thế nào là “cuộc sống tốt đẹp”.

Vẫn còn nhiều người trẻ Trung Quốc theo đuổi công việc và cơ hội thăng tiến, nhưng mác “người chuột” có sức hút văn hóa cho thấy một bộ phận thanh niên đang lựa chọn rút lui khỏi lối sống tiêu dùng từng nâng đỡ nhu cầu nội địa suốt hơn một thập kỷ.

Sự trỗi dậy của “người chuột” có thể chỉ là phản ứng tạm thời trước áp lực kinh tế, nhưng cũng có thể là dấu hiệu cho thấy mối quan hệ giữa giới trẻ Trung Quốc với công việc, chí hướng và tiêu dùng đang bước vào một sự thay đổi dài hạn.

Mùa hè năm nay, số lượng sinh viên tốt nghiệp đại học đạt mức kỷ lục 12,2 triệu người. Phần lớn phải cạnh tranh trong một thị trường vốn đang chịu sức ép từ giảm phát, bất ổn kinh tế và nhu cầu tuyển dụng suy giảm, khiến không ít người chật vật tìm công việc đúng với năng lực và chuyên môn.

Ngày 15/9, một hội chợ việc làm tổ chức tại Đại học Hắc Long Giang (Trung Quốc) gây chú ý khi có tới hơn 100.000 người đăng ký tham gia tư vấn trực tuyến và hơn 22.000 sinh viên tham gia trực tiếp.

Mặc dù ngày hội tuyển dụng này đã quy tụ hơn 1.456 công ty và cung cấp 9.676 việc làm trong nhiều lĩnh vực, nhưng ban tổ chức ghi nhận có đến hơn 17.000 hồ sơ xin việc – đồng nghĩa nguồn cung việc làm hoàn toàn lép vế trước nhu cầu thực tế.

Đáng chú ý, trong số các ứng viên, có đến khoảng 80% người có trình độ thạc sĩ, tiến sĩ – vốn được coi là tầng lớp trí thức ưu tú – cũng phải chen chân tìm việc, càng khắc họa thêm mức độ nghiêm trọng của vấn đề thất nghiệp tại Trung Quốc.

Theo số liệu do Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc công bố hôm 17/9, tỉ lệ thất nghiệp ở nhóm tuổi 16/24, không tính sinh viên, tăng từ 17,8% trong tháng Bảy lên 18,9% trong tháng Tám.

Trước đó, khi tỉ lệ thất nghiệp nhóm này chạm mức kỷ lục 21,3% vào tháng 6/2023, Bắc Kinh đã tạm ngưng công bố số liệu trong 5 tháng, trước khi đưa ra cách tính mới vào tháng 12/2023.