Chùa Thiên Niên ở sát Hồ Tây. (Ảnh: Hungda, Wikipedia, CC BY-SA 3.0)
Theo dòng chảy lịch sử Việt Nam, Trạng nguyên là ngôi vị biểu hiện của trí tuệ, tài năng và tấm lòng trung nghĩa với Giang Sơn Xã Tắc. Thời nhà Lý và nhà Trần, Phật giáo phát triển cực thịnh, có những Trạng nguyên cũng chọn cho mình con đường tu luyện theo Phật Pháp.
Theo “Lịch triều hiến chương loại chí” và “Khâm định Việt sử thông giám cương mục” thì Bùi Quốc Khái sinh năm 1141 ở làng Bình Lãng, phủ Thượng Hồng (Bình Phiên, xã Ngọc Liên, huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương). Tuy nhiên tấm bia Văn chỉ làng Bằng Liệt, xã Hoàng Liệt, huyện Thanh Trì (nay đổi thành phường thuộc quận Hoàng Mai, thành phố Hà Nội) lập trước 2 cuốn sách trên rất lâu ghi rằng Bùi Quốc Khái người làng Bằng Liệt. Như vậy có thể ông sinh ra ở làng Bằng Liệt thuộc Hà Nội, sau đó mới chuyển đến làng Bình Lãng.
Lúc này nhà Lý đã qua thời kỳ cực thịnh. Các Vua sau này không chăm lo cho dân, các đời Thái hậu chuyên quyền bao che cho quyền thần lộng hành. Bấy giờ Linh Chiếu Hoàng Thái Hậu tư thông với Đỗ Anh Vũ và để người tình của mình làm Phụ quốc Thái úy, trở thành quyền thần bậc nhất trong Triều đình. Ông ta vì quyền lực mà hãm hại trung lương, nhiều người trung nghĩa vì thế mà bị giết hại.
Trong cảnh ấy, Bùi Quốc Khái dù có tài nhưng không muốn thi thố làm quan. Mãi đến năm 1185 khi đã 45 tuổi ông mới tham gia dự thi và đỗ kỳ thi này, trở thành người đỗ khai khoa cho Kinh thành Thăng Long.
Đại Việt Sử ký Toàn thư có ghi chép rằng:
“Ất Tỵ [Trinh Phù] năm thứ 10 [1185]. Mùa xuân, tháng Giêng, sĩ nhân trong cả nước, người nào từ 15 tuổi trở lên, mà thông thạo thi thư thì được vào hầu học ở Ngự điện. (Sau) lấy đỗ bọn Bùi Quốc Khái, Đặng Nghiêm (tổng cộng) 30 người, còn thì đều ở lại học.”
“Đại Việt Sử ký Toàn thư” chỉ ghi Bùi Quốc Khái đỗ đầu kỳ thi này vì bấy giờ chưa đặt danh vị Trạng nguyên. Chỉ đến thời vua Trần Thái Tông năm 1247 mới đặt ra tam khôi, mới có danh vị Trạng nguyên. Tuy nhiên sau này nhiều người vẫn xem Bùi Quốc Khái là Trạng nguyên.
Đỗ đầu khoa thi, ông được Triều đình cho vào cung giữ chức chức Nhập thị Kinh diên dạy học cho Thái tử và hầu Vua học.
Bùi Quốc Khái làm quan qua 3 đời Vua là Lý Cao Tông, Lý Huệ Tông và Lý Chiêu Hoàng. Thời Lý Chiêu Hoàng ông giữ chức Đô ngự sử.
Đây là giai đoạn cuối cùng của thời nhà Lý. Nhà Lý giai đoạn này bất ổn, loạn lạc nổi lên khắp nơi khiến triều đình không chống giữ nổi, phải dựa vào các võ tướng họ Trần nổi tiếng. Từ đó mà các chức vị quan trọng rơi vào tay họ Trần. Trần Thủ Độ ép vua Huệ Tông truyền ngôi cho con gái Lý Chiêu Hoàng, sau đó lại để Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh.
Nhà Lý mất, nhà Trần lên thay. Bùi Quốc Khái là người trung nghĩa nên quyết định từ quan, rồi tu luyện theo Phật Pháp tại chùa Thiên Niên gần Hồ Tây, Hà Nội. Ông sống thọ đến 93 tuổi thì mất.
Theo sách “Tổ gia thực lục”, Lý Đạo Tái thuở nhỏ đã thông minh hơn người, đọc đâu nhớ đấy, nhưng khi đến tuổi đi học thì nhà nghèo quá không thể có tiền mua lễ vật bái sư. Vì thế mà cậu bé chỉ đứng ngoài cửa lớp nghe lỏm, nhìn lén, lấy cây làm bút, lấy sân làm bảng.
Trời cao không phụ lòng người, khoa thi năm 1272, Lý Đạo Tái đỗ thi Hương và thi Hội, vào đến thi Đình đỗ cao nhất tức Trạng Nguyên khi mới 18 tuổi.
Một lần vua Anh Tông cùng Lý Đạo Tái đến chùa Vĩnh Nghiêm ở huyện Phượng Nhãn, nghe Thiền sư Pháp Loa giảng kinh. Đang nghe bỗng Lý Đạo Tái thốt lên rằng: “…Phú quý vinh hoa thích thú, đáng lo như lá vàng mùa thu, mây trắng ngày hè, sao ta có thể lưu luyến lâu dài được ?…”.
Kể từ đó Lý Đạo Tái tìm hiểu tu luyện theo Phật Pháp, nhiều lần dâng biểu xin từ quan. Vua Anh Tông rất hiểu tâm tư của Lý Đạo Tái, nên cuối cùng quyết định ân chuẩn cho ông.
Năm 1301, Lý Đạo Tái chính thức xuất gia, lấy Pháp hiệu là Huyền Quang. Ông đến chùa Vũ Ninh ở Bắc Ninh theo học với thiền sư Bảo Phác – một trò giỏi của thiền sư Pháp Loa, sau đó ông theo học với Thiên sư Pháp Loa. Sau này ông trở thành Tổ thứ 3 của dòng thiền Trúc Lâm Yên Tử.
Thời nhà Trần từ vua Trần Thái Tông đến Trần Anh Tông đều là những người tu luyện, nhiều Hoàng thất và quan lại noi gương theo, đặt niềm tin vào tín ngưỡng của mình, dụng tâm tu luyện và tìm hiểu Phật Pháp, dùng Phật Pháp để trị quốc, khiến quốc thái dân an.
Trần Hưng
Xem thêm:
Mời xem video:
Hồ thủy điện Tuyên Quang sẽ mở thêm 2 cửa xả đáy vào 12h và…
Nghiên cứu mới cho thấy cách thanh thiếu niên sử dụng thiết bị điện tử…
Nike đối diện với bức tranh lợi nhuận đáng lo ngại. Doanh thu giảm 12%,…
"Là người giữ kỷ lục thế giới về chỉ số IQ cao nhất, tôi tin…
Cho đến nay, một số quốc gia đã cấm sử dụng các ứng dụng DeepSeek…
Người trong cuộc tiết lộ rằng từ ngày 8 đến ngày 10/5/2024, có tổng cộng…
