Họ Ma ở Phú Thọ: Dòng họ với gia phả 77 đời

Họ Ma ở Phú Thọ được cho là dòng họ còn lưu giữ gia phả lâu đời nhất Việt Nam. Dòng họ này đến nay đã trải qua 77 đời, đời thứ nhất là cụ Ma Khê từ thời Vua Hùng chi thứ 18.

Ma Khê

Theo gia phả, họ Ma là dòng họ truyền đời làm Tộc trưởng bộ tộc người Tày Thái cổ ở chân núi Đọi Đèn bên sông Thao (nay thuộc Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ). Năm 354 TCN, họ Ma sinh được người con trai khô ngô tuấn tú, đặt tên là Ma Khê. Từ nhỏ Ma Khê rất yêu quý mọi người trong Bộ tộc, lại thông minh nhanh nhẹn.

Một lần vào rừng Ma Khê gặp được dị nhân dạy cho chữ nghĩa và võ công. Lớn lên Ma Khê giỏi võ nghệ lại hay giúp đỡ người khác, bênh vực kẻ yếu nên được nhiều người yêu mến.

Khi Ma Khê 18 tuổi thì cha già yếu, ông thay cha làm Tộc trưởng. Ông bàn với mọi người tổ chức lại sản xuất trồng trọt, thay đổi cách thức, giúp bộ tộc đi vào nề nếp.

Vào thời Vua Hùng chi thứ 18 (chi này có 3 đời), đời vua Hùng Duệ Vương thứ nhất, đất nước có giặc, Ma Khê đưa quân của bộ tộc mình đến giúp Vua đánh tan giặc, được Vua phong đại tướng quân trấn giữ phía tây Phong Châu -Kinh đô của nhà nước Văn Lang. Vị trí phía tây này rất quan trọng nhằm ngăn quân Âu Việt của Thục Phán ở phía tây bắc.

Ma Khê đóng quân ở ngã ba sông Bạch Hạc, thu phục thêm được tướng tài, sĩ tốt.

Ma Khê kết hôn với người con gái làng Vi ở cạnh Đền Hùng, nơi đây cũng là địa bàn của người Tày Thái cổ. Hai vợ chồng sinh được con gái đặt tên là Huệ Nương (còn gọi là nàng Huệ), con trai là Ma Xuân. Con gái Huệ Nương càng lớn càng xinh đẹp, được gả cho Bảo Công Lạc tướng, đóng quân ở thành Hội Hồ (đất Cẩm Khê ngày nay). Con trai là Ma Xuân theo anh rể Bảo Công dẹp giặc lập được nhiều công lao, được vua Hùng Duệ Vương phong tướng.

Vì Ma Khê bận giúp Vua nên con trai là Ma Xuân thay cha làm Tộc trưởng. Năm 246 TCN, Ma Xuân cho xây thành ở động Phú An (nay thuộc thị xã Phú Thọ), rồi cho dời một phần bộ tộc từ chân núi Đọi Đèn di cư đến đây, thành này được gọi là Ma Thành.

Về sau này để tránh trùng với từ “Ma” của người Kinh nên Ma Thành được được gọi là Thành Mè.

Phụ quốc

Lúc này trụ cột giúp Vua là còn rể Nguyễn Tuấn (tức Tản Viên Sơn Thánh) và Ma Khê. Đến đời Hùng Duệ Vương thứ 2, Ma Khê được phong làm Phụ quốc Ma Vương, đại thần, đại tướng quân, được triệu về Triều giúp Vua trị quốc an dân. Tại Triều, Ma Khê được các quan lại mến phục, đất nước thái bình.

Sau khi vua Hùng Duệ Vương thứ 2 mất, Hùng Duệ Vương đời thứ 3 lên ngôi khi mới 14 tuổi còn rất trẻ, Phụ quốc Ma Khê phải vất vả chấp chính, nhờ đó trong ngoài đều yên.

Sau này Thục Phán càng ngày càng mạnh, đem quân đánh Văn Lang, hai bên giao tranh liên miên. Hùng Duệ Vương lại không có con trai, trong khi Thục Phán cũng là họ ngoại của Vua Hùng. Cuối cùng Vua nghe theo lời Tản Viên Sơn Thánh nhường ngôi cho Thục Phán.

Cha con Ma Khê và Ma Xuân không muốn làm quan hai Triều nên từ quan về sống cùng bộ tộc của mình. Đến năm 259 TCN thì Ma Khê mất thọ 95 tuổi.

Người dân lập đền thờ ông ở chân núi Đọi Đèn, gọi là đền Kim Giao. Trong đền có bức hoành phi “Ích – Quốc – Lợi – Dân” cùng đôi câu đối:

Vạn cổ anh linh từ sắc tướng
Trung kim tráng khí ngọc lâu đài

Nghĩa là: Muôn đời xưa đền thiêng thờ anh linh tướng quân, tinh thần cao quý truyền mai sau tựa đài ngọc.

Ma Khê có ảnh hưởng rất lớn đến mãi sau này. Sau khi ông mất vùng đất mà Bộ tộc của ông sống được gọi là Ma Khê, tên gọi này không hề thay đổi cả đến thời kỳ An Dương Vương và thời Bắc Thuộc.

Từ thời Đinh Tiên Hoàng đến nay thì dù có đổi tên nhưng vùng đất này vẫn giữ lại chữ “Khê”. Đinh Tiên Hoàng đổi tên thành Hoa Khê. Năm 1841 thời nhà Nguyễn vua Thiệu Trị đổi thành Cẩm Khê, nay là huyện Cẩm Khê.

Ma Xuân Trường

Đến thời loạn 12 Sứ Quân, hậu duệ đời thứ 43 của họ Ma là Ma Xuân Trường làm Tộc trưởng người Tày Thái cổ. Vùng đất Phú Thọ do Sứ quân Kiều Công Thuận cai quản, vì nơi đây bộ tộc họ Ma khá mạnh nên Kiều Công Thuận kết thân với Tộc trưởng Ma Xuân Trường.

Kiều Công Thuận cho sửa và xây thành Hồi Hố ở làng Hoa Khê. Sau này Đinh Bộ Lĩnh đưa quân tấn công thành Hồi Hố, cuộc chiến rất ác liệt, Đinh Bộ Lĩnh cho quân vây chặt thành. Ma Xuân Trường đưa quân từ Thành Mè đến phá vỡ được vòng vây đưa Kiều Công Thuận đang bị thương thoát ra ngoài, về Thành Mè.

Hai tướng của Đinh Bộ Lĩnh là Đinh Điền và Nguyễn Bặc đưa quân đến vây đánh Thành Mè. Kiều Công Thuận bị mất do vết thương quá nặng. Ma Xuân Trường đưa quân đánh phá vây thoát ra ngoài, đến Tuần Quán, Yên Bái thì mất.

Sau khi Đinh Bộ Lĩnh thống nhất đất nước, vì để yên lòng dân nên không trị tội Kiều Công Thuận và Ma Xuân Trường, mà còn truy phong là “Trung quân ái quốc”.

Đinh Bộ Lĩnh cũng cho xây ở làng Trù Mật, thị xã Phú Thọ đền thờ “Cương nghị đại vương” Kiều Công Thuận và “Ma tộc thần tướng” Ma Xuân Trường. Hai đền thờ này vẫn còn đến nay và được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia.

Con trai của Ma Xuân Trường là Ma Phúc Vinh cùng vợ là Nguyễn Thị Bích củng cố lại Bộ tộc sau loạn 12 Sứ quân. Dần dần họ Ma quá lớn, đến năm 1902 thì họ Ma phải chia làm 3 nhóm.

Đến nay họ Ma đã trải qua 77 đời Tộc trưởng, tính từ Ma Khê là đời thứ nhất, đây được xem là dòng họ có được gia phả lưu giữ lâu đời nhất Việt Nam. Các dòng họ khác cũng có từ rất lâu đời nhưng không còn gia phả lưu giữ từ xưa như họ Ma.

Gia phả họ Ma được lưu giữ hàng nghìn năm qua đã được dòng họ dịch sang chữ quốc ngữ. Hiện nay ở Phú Thọ vần còn chợ Mè, bến (sông) Mè, lấy tên gọi từ Thành Mè khi xưa.

Tuy họ Ma rất đáng tự hào, nhưng vì tiếng ”Ma” của người Kinh dùng mang nghĩa xấu, nên nhiều người đã đổi sang họ Mai.

Trần Hưng

Xem thêm:

• Chuyện thiền sư Việt phá giải thuật phong thủy của Cao Biền
• Thừa tướng Lữ Gia cùng nước Nam Việt của nhà Triệu

Mời xem video: