Trương Văn Dân: Người tìm lại một nửa linh hồn

Nếu không có gần nửa thế kỷ sống xa quê, xa Tổ Quốc, thì có lẽ, chưa chắc Trương Văn Dân đã dính vào cái nghiệp văn chương, viết lách. Những năm tháng chia ly ấy, như một sự thiếu hụt trong tâm hồn, luôn làm cho ông chông chênh và trống trải. Để lấp đi khoảng trống đó, Trương Văn Dân phải độc thoại trên từng trang viết của mình. Sự tìm tòi và sáng tạo ấy, không chỉ vơi đi nỗi nhớ thương, mà còn giúp ông tìm lại một nửa linh hồn của mình, dường như vẫn còn ở lại nơi quê nhà. Do vậy, có thể nói, cũng như Trần Trung Đạo, Phạm Tín An Ninh, hay Cao Xuân Huy, nhà hóa học Trương Văn Dân đến với văn thơ một cách ngẫu nhiên, bởi hoàn cảnh cuộc sống, và trái tim thúc bách, chứ hoàn toàn không có sự chuẩn bị để trở thành một nhà văn. Văn thơ Trương Văn Dân, tuy không vụt sáng lên, song nó góp phần không nhỏ cho sự tiếp cận, giao thoa giữa hai nền văn học Việt – Ý (Italia).

Nhà văn Trương Văn Dân sinh năm 1953 tại Bình Định. Sau khi tốt nghiệp tú tài, năm 1971 ông du học ở Italia và trở thành chuyên gia hóa dược. Gần nửa thế kỷ sống và làm việc ở nước ngoài, cho đến thời gian gần đây, ông cùng vợ là nhà văn, tiến sĩ ngôn ngữ học Elena Pucillo về giảng dạy bậc đại học và viết văn tại Saigon.

Sau tập truyện ngắn Hành Trang Ngày Trở Lại, tiểu thuyết Bàn Tay Nhỏ Dưới Mưa, Trương Văn Dân dịch một loạt sách của vợ (nhà văn Elena Pucillo) và của một số nhà văn Italia như: Một Phút Tự Do, Vàng Trên Biển Đá Đen và Mùa Hè Tươi Đẹp, Những Ngày Đánh Mất… Và gần đây, Trương Văn Dân cho ấn hành tập truyện, Milano -Saigon Đang Về Hay Sang. Và tiếp đó tiểu thuyết, Trò Chuyện Với Thiên Thần, ông vừa viết xong.

Tuy đến với văn chương khá muộn, nhưng phải nói, bút lực, văn phong của Trương Văn Dân già dặn và mang tính đặc trưng thật rõ ràng. Với tôi, Hành Trang Ngày Trở Lại, và Bàn Tay Nhỏ Dưới Mưa là hai tác phẩm tiêu biểu, làm nên một chân dung nhà văn đất võ Tây Sơn Trương Văn Dân. Nếu Hành Trang Ngày Trở Lại chỉ dừng ở mức khái quát nỗi đau, thân phận con người với lòng nhân đạo, cảm thông, thì đến Bàn Tay Nhỏ Dưới Mưa, ngòi bút Trương Văn Dân đã chọc thẳng vào cái ung nhọt, cảnh báo và chỉ ra nguyên nhân gây nên nỗi đau, bệnh tật dẫn đến cái chết tang thương ấy.

Nỗi đau và khát vọng

Khi đánh giá về nhà văn Trương Văn Dân, một số nhà phê bình trong và ngoài nước cho rằng: “Ông là một người đôn hậu, chất phác, phong thái giản dị, không quên gốc rễ, cội nguồn, dù đã sống bao năm và chịu ảnh hưởng văn hóa phương Tây“. Là người sống lâu ở Châu Âu, ở một khía cạnh nào đó, tôi không thể đồng cảm hết với nhận định trên. Và nếu được phép, tôi xin đảo lại câu trên: Do chịu ảnh hưởng của văn hóa phương Tây, nên tính hiền lành chất phác, đôn hậu, phong thái giản dị, không quên gốc rễ, cội nguồn của Trương Văn Dân ngày càng đậm nét hơn.

Thật vậy, nếu không chịu ảnh hưởng cái văn hóa nhân bản, rộng mở và đôn hậu của phương Tây, chưa chắc Trương Văn Dân viết được những trang văn nhân bản, đậm chất thơ và trữ tình đến vậy. Và khi nghiên cứu Trương Văn Dân, ta có thể thấy, tự sự, độc thoại cùng đi sâu vào phân tích nội tâm nhân vật là thi pháp đặc trưng nhất trong tiểu thuyết, văn xuôi của ông. Có lẽ, tôi cũng là một trong những kẻ có máu đọc, đọc bất kể loại sách gì, và của ai. Đôi khi máu chập cheng bốc lên, tôi thường có những mối liên hệ, so sánh. Do vậy, khi đọc Trương Văn Dân, tôi nhận ra, ông là một nhà văn có tài phân tích, cũng như miêu tả diễn biến tâm lý nhân vật. Có một điều đặc biệt, nhà văn Elena Pucillo vợ ông cũng có chung đặc tính này.

Có thể nói, Trương Văn Dân đã đạt đến độ chín ngay từ những truyện ngắn đầu tiên. Hành trang ngày trở lại, trong tập truyện cùng tên là một truyện ngắn như vậy. Đây là một trong những truyện ngắn hay nhất của ông về mặt nội dung, tư tưởng. Đọc nó, làm tôi liên tưởng đến truyện ngắn, Thằng bé đánh giày người Nghĩa Lộ của nhà văn Phạm Tín An Ninh. Xuất thân, hoàn cảnh của nhân vật, của những chú bé ở hai câu chuyện tuy khác nhau, song đều gặp nhau ở cùng một điểm bơ vơ, và đói rách. Từ trong bần cùng tăm tối đó, tính xã hội, và lòng nhân đạo hiện lên một cách sâu sắc và cao cả, thông qua lăng kính của nhà văn. Nghệ thuật dẫn truyện mang đậm tính tự thuật, tưởng như không quá dụng công, vậy mà mộc mạc đến chân thực, làm người đọc không khỏi bùi ngùi, xúc động. Thật vậy, lời tự sự dưới đây, tuy không phải là đoạn văn hay của Trương Văn Dân, nhưng làm cho lòng ta rung động, bởi cái ăm ắp tình người:

“…Đêm ấy Quang cứ suy nghĩ mãi. Mình có thể làm gì để có thể đổi thay số phận của nhiều người? Có thể làm gì để gỡ bớt gánh nặng oằn vai của một đứa trẻ đầy phẩm giá?… Buổi sáng trước khi rời Quy Nhơn anh chạy đi tìm Bảo để đưa cho em tất cả số tiền còn lại. Bảo ngơ ngác chưa biết phản ứng ra sao. Khi em cố chạy theo để gọi: “Chú ơi, con không dám nhận đâu!“ thì Quang đã rồ máy Honda chạy mất. Gió thổi bạt về phía sau, tiếng anh khàn và đục: “ Giữ đi cháu. Cháu sẽ sử dụng nó một cách xứng đáng hơn chú nhiều!…“ (Trích đoạn Hành trang ngày trở lại)

Có lẽ, cùng cảnh ba, bốn chục năm xa quê, xa Tổ Quốc, nên tôi rất đồng cảm và khoái đọc những bài tùy bút, tâm bút của Trương Văn Dân. Nhất là những bài ông viết về mẹ, về quê hương. Cái mất của mẹ làm cho ta vội vã trở về. Chỉ còn kịp nhìn mẹ qua tấm kính trên mặt áo quan. Còn vài tiếng nữa thôi, không bao giờ còn nhìn thấy mẹ, và ta sẽ trở thành kẻ mồ côi. Vâng, tâm trạng ấy, trang văn ấy, dường như Trương Văn Dân không chỉ viết cho ông, mà cho tất cả những kẻ mồ côi mẹ như tôi vậy. Để khi viết những dòng chữ này, nước mắt vẫn còn nhòe rơi trên bàn phím vi tính, bởi tôi vừa đọc lại bài viết về mẹ của ông. Có thể, tôi chưa đọc nhiều những bài viết về mẹ của các tác giả khác. Cho nên, với tôi, cùng với Đêm Giao Thừa Nhớ Mẹ của Trần Mạnh Hảo, Nghĩ Về Mẹ Và Quê Hương của Trần Trung Đạo, có lẽ Về Một Ngôi Sao của Trương Văn Dân cũng là tùy bút về mẹ hay nhất cho đến thời điểm hiện nay. Phải nói, ở thể loại này, bài nào của ông cũng có lời văn rất đẹp và súc tích. Đoạn trích, dưới đây sẽ chứng minh cho điều đó:

“ …Thỉnh thoảng tôi đứng dậy thắp nhang rồi bước đến nhìn mẹ qua tấm kính trên mặt áo quan. Nước mắt hoen mờ tôi thấy mẹ như đang thiếp ngủ. Những sợi khói nhang màu xám từ bàn thờ bay lên, phất phơ như tóc mẹ. Hơi thở của mẹ như vẫn đều đều theo tiếng chuông mõ nhịp nhàng. Mẹ vẫn nằm đây nhưng chỉ còn vài giờ nữa thôi, dù sau này có bay trăm nghìn dặm tôi sẽ không còn bao giờ thấy mẹ. Từ nay, tóc bạc đã lâu nhưng tôi vẫn là một đứa trẻ mồ côi. Mồ côi cả những lời khuyên răn, trách mắng dù hằng năm có quay về, xúm xít đứng trước bàn thờ lung linh hương khói…“ (Về một ánh sao)

Thân phận con người xuyên suốt những trang văn của Trương Văn Dân. Trang viết ấy, không chỉ làm ấm lòng những người già bất hạnh, hay nuôi dưỡng tâm hồn những đứa trẻ, cù bơ cù bất nơi quê nhà, mà còn xoáy sâu vào thân phận, tấm lòng của những kẻ tha phương cầu thực như chúng tôi. Lao lực dẫn đến cái chết của Quang nơi xứ người, trước sự tham muốn một cách vô tâm của những người thân nơi quê nhà. Truyện ngắn Quyển Sách của Trương Văn Dân đã cho người đọc thấy rõ điều đó. Không dừng lại ở đó, ông còn cho người đọc thấy rõ giá trị, cũng như triết lý về cuộc sống. Tôi nghĩ, Quyển Sách là những lời tự sự hơn là một truyện ngắn. Bởi, nó quá chân thực trong bối cảnh sau 1975 của mỗi gia đình người Việt đều có thể xảy ra. Đây một trong những câu chuyện hay, cảm động nhất trong tập truyện Hành Trang Ngày Trở Lại của Trương Văn Dân. Và chính nó, góp phần gây cho tôi cảm hứng buộc phải cầm bút để viết bài này. Ta đọc lại đoạn trích dưới đây để thấy rõ nỗi ân hận về cuộc sống (sau lỗi lầm) của con người, và cái nhân sinh quan của chính tác giả:

“Tôi yên lặng cảm thông nỗi thống khổ của bà. Lòng tôi xót xa trước những cảnh ngộ trớ trêu của những kiếp người. Thời gian mong manh hữu hạn nhưng hình như chúng ta không dành cho cuộc sống, cứ mãi chạy theo những ảo ảnh hão huyền và lầm lạc. Rồi đến khi mất mát, dẫu ân hận vô bờ cũng không làm sao kéo lại.“ (Trích đoạn từ Quyển sách)

Chưa một lần được gặp gỡ, tiếp xúc nhà văn Trương Văn Dân do vậy, không biết trong cuộc sống thường nhật ông có Đức tin hay không? Nhưng khi đi sâu vào đọc và nghiên cứu, thấy văn thơ của ông đến rất gần với Đạo giáo. Gã Lang Thang Tóc Trắng là một trong những truyện ngắn điển hình nhất của ông về đề tài này. Có thể nói, đây là truyện lồng truyện. Một truyện ngắn, nhưng chuyển tải được nhiều thông điệp đến người đọc. Dường như, nhà văn muốn mượn mặt sau của xã hội phồn thịnh châu Âu, vẽ nên bức tranh quả báo ảm đạm và u buồn, để răn mình, răn người vậy. Cái tầng lớp tận cùng của xã hội ấy hiện lên, mỗi người một hoàn cảnh, một số phận. Trong đó, có người thật đáng thương, và có cả những kẻ trí thức, quyền thế lưu manh và bỉ ổi đã hết thời. Nhìn vào đó, ta có thể thấy, kẻ lừa đảo, sống trên đầu, trên cổ những người dân lương thiện, chắc chắn phải trả giá. Âu đó cũng là luật nhân quả trong triết lý Nhà Phật vậy. Đây là một trong những truyện ngắn hay nhất về cả nội dung tư tưởng và thủ pháp nghệ thuật dẫn dắt câu chuyện của Trương Văn Dân:

“…Còn khả năng là lão sẽ đi tìm cái chết? Tôi không bao giờ tin là điều ấy có thể xảy ra, mà dầu cho là có đi nữa, chưa chắc lão có thể thực hiện được ý định quyên sinh. Sống thì rất khó mà chết cũng chẳng phải dễ đâu. Sống và chết đâu có phải tuỳ thuộc ở mình. Lão sẽ còn phải tiếp tục trả giá cho hành động táng tận lương tâm của mình thêm nhiều năm nữa…“ (Đoạn trích Gã lang thang tóc trắng)

Tuổi thơ đã đi qua chiến tranh, do vậy bom đạn chết chóc luôn ám ảnh Trương Văn Dân, ngay cả khi đã sống và học tập ở nơi yên bình. Và chiến tranh đã lùi xa mấy mươi năm, vậy mà khói lửa, nỗi đau của đất nước, con người còn thấm đấm những trang viết của ông. Một tiếng súng nổ ở nơi nào đó trên trái đất này cũng làm cho lòng ông day dứt khôn nguôi. Buổi Chiều Trên Nghĩa Trang là một trong những tùy bút như vậy của ông. Có lẽ, đây là một trong những bài tùy bút, tâm bút có lời văn đẹp và sinh động nhất của ông. Tuy nhiên, nếu không có đoạn kết làm nên cái tứ rất hay, thì có lẽ tùy bút này đọc xong sẽ trôi tuột đâu mất. Thật vậy, Trương Văn Dân đã mượn nghĩa trang ở thành phố yên bình, nơi mình đang sống để nói lên khát vọng sống, khát vọng hòa bình của con người. Có nhiều người cùng viết về đề tài này, nhưng quả thật rất ít người viết truyền cảm và mới lạ như ông. Đoạn văn kết dưới đây, dường như, nhà văn Trương Văn Dân đã lấy ý tưởng ở đâu đó để viết nên. Vậy mà, nó như một tiếng kêu của những oan hồn khoan xoáy vào lòng người đọc:

“Sao chúng ta không gom hết vũ khí trên trái đất đúc thành những chiếc chuông nhỏ và phân phát cho tất cả mọi người, mời tham gia vào một cuộc đại diễu hành vòng quanh thế giới để đòi hỏi hòa bình. Đồng loạt, đồng loạt những tiếng chuông cùng lúc gióng lên, ngân vang trong không gian, truyền đến mọi quốc gia trên quả địa cầu để tỉnh thức tâm thiện của loài người.“ (Đoạn trích Buổi chiều trên nghĩa trang)

Ta có thể thấy, nỗi đau nhân thế, lòng nhân bản cùng khát vọng hòa bình luôn thường trực trong con người, cũng như những trang văn của Trương Văn Dân. Mỗi trang viết của ông, như những liều thuốc Aspirin xoa dịu nỗi đau của con người. Nhất là những độc giả phải xa quê, xa Tổ Quốc như chúng tôi. Nếu được phép chọn nhà văn điển hình, tiêu biểu đã và đang sống ở châu Âu, thì có lẽ, ông là một trong số ít người tôi nghĩ đến.

(…)

Leipzig ngày 4-12-2018
Đỗ Trường

(Cảm ơn nhà văn tiến sĩ Elena Pucillo và nhà văn Trương Văn Dân đã từ Italia lọ mọ sang thăm – Ảnh chụp tại nhà Đỗ Trường)

Trích từ Facebook nhà văn Đỗ Trường
Mời độc giả ghé thăm

Xem thêm:

Mời xem video:

Nhà văn Đỗ Trường

Next Nghèo đói và ham mê vật chất - tiêu dùng vô độ »

Previous « Cha mẹ thời đại kỹ thuật số - Lời cảnh báo nghiêm khắc dành cho chúng ta

Published by

Nhà văn Đỗ Trường

Tags: Trương Văn Dân

8 tháng ago

Cuộc sống vốn dĩ là một vòng xoay…
Đâu đó và ngay đây, vẫn có những người với người vẫn tin và thương…
Chuyện danh y thời Tống tích âm đức cải biến mệnh
Trong cuốn sách "Dũng tràng tiểu phẩm" của tác giả Chu Quốc Trinh đời nhà…
Lịch sử văn hóa vùng đất Kẻ Mọc
Kẻ Mọc là vùng đất phía tây nam thành Đại La, nằm bên bờ nam…
Tin ở giáo viên
Nếu ta không tin ở giáo viên, trường học gần như chấm dứt sứ mạng…
Đọc “Trò chuyện với Thiên thần” – Những tai họa thế giới và giấc mơ Việt Nam
Những bức tâm thư in liên tiếp với các vấn đề có thể bóc tách…
Một chuyện cổ kỳ lạ về minh trí và chính trực
Trong tác phẩm “Duyệt vi thảo đường bút ký” của học giả Kỷ Hiểu Lam…