4 loại hợp chất thực vật có thể thay đổi hoạt động của não bộ

4 loại hợp chất tự nhiên dưới đây không chỉ hỗ trợ cải thiện chức năng nhận thức mà còn giúp cân bằng cảm xúc và nâng cao sức khỏe tâm lý. Với khả năng tác động sâu sắc đến cách não bộ hoạt động, từ tăng cường sự tập trung, giảm căng thẳng đến thúc đẩy sự linh hoạt trong tư duy, các hợp chất này đang mở ra những tiềm năng mới trong việc chăm sóc sức khỏe não bộ và tinh thần.

Bộ não có liên hệ chặt chẽ với ý thức của con người, và nó chịu ảnh hưởng từ môi trường bên trong lẫn bên ngoài. Nhiều phân tử và hợp chất thực vật trong chế độ ăn uống có thể tác động mạnh mẽ đến suy nghĩ, hành vi và cảm xúc của con người. Dưới đây là bốn loại hợp chất thực vật có thể thay đổi chức năng não bộ.

Caffeine

Caffeine là một chất kích thích tự nhiên có trong nhiều loại thực vật như hạt cà phê, lá trà và hạt ca cao, đây là những nguồn phổ biến nhất. 

Caffeine chủ yếu ảnh hưởng đến não bộ bằng cách ngăn chặn các thụ thể adenosine, vốn có vai trò thúc đẩy cảm giác buồn ngủ và thư giãn. Bằng cách ức chế hoạt động của adenosine, caffeine làm tăng sự phóng điện của tế bào thần kinh và giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine và norepinephrine. Điều này giúp tăng cường sự tỉnh táo, cải thiện tâm trạng, nâng cao chức năng nhận thức, hỗ trợ tập trung và giảm cảm giác mệt mỏi.

Theanine (L-theanine)

Amino acid này chủ yếu tồn tại trong lá của các loại cây thuộc họ trà, đặc biệt có nhiều trong trà xanh, nhất là một số loại matcha chất lượng cao. Một lượng nhỏ theanine cũng có trong một số loại nấm, chẳng hạn như nấm thông. Theanine đôi khi được kết hợp với các hợp chất khác (như caffeine) để tăng cường lợi ích nhận thức và sự tập trung.

Theanine tác động đến não bộ chủ yếu thông qua việc điều chỉnh mức độ các chất dẫn truyền thần kinh và thúc đẩy hoạt động của Sóng não alpha. Trong chế độ ăn uống, theanine có khả năng vượt qua hàng rào máu não. Do cấu trúc hóa học của nó tương tự glutamate, theanine cạnh tranh với glutamate để gắn vào các thụ thể. Khi gắn vào các thụ thể, nó thúc đẩy sản xuất γ-aminobutyric acid (GABA) – một chất dẫn truyền thần kinh ức chế, giúp giảm kích thích thần kinh và thúc đẩy thư giãn.

Đặc tính độc đáo này giải thích vì sao tiêu thụ một lượng vừa phải theanine có thể giảm lo âu và căng thẳng. Tuy nhiên, một lượng quá nhiều theanine có thể gây cảm giác bất an và đau đầu.

Tryptamine

Tryptamine là một hợp chất tự nhiên có mặt trong nhiều loại thực vật và nấm, thường ảnh hưởng đến chức năng não bộ thông qua tương tác với các thụ thể serotonin.

Tryptamine chủ yếu tác động bằng cách tương tác với các thụ thể serotonin (5-HT), đặc biệt là thụ thể 5-HT2A, vốn đóng vai trò quan trọng trong điều chỉnh cảm xúc, nhận thức và chức năng nhận thức. Khi liên kết với các thụ thể này, tryptamine gây ra những thay đổi trong sự kết nối não bộ và tính dẻo dai thần kinh, dẫn đến các trạng thái ý thức sống động cùng với những biến đổi sâu sắc về tư duy và cảm xúc.

Những thay đổi này có tiềm năng trị liệu, giúp bệnh nhân cải thiện tính linh hoạt trong chức năng tâm thần. Tryptamine đã cho thấy triển vọng trong việc điều trị trầm cảm, lo âu và rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD).

Tryptamine có mặt trong nhiều loại thực vật, nấm và thực phẩm. Dưới đây là các nguồn phổ biến của tryptamine:

1. Thực vật

– Hạt và quả: Một số loại hạt, quả như chuối, dưa hấu, dâu tây có chứa lượng tryptamine nhất định.

– Các loại cây họ cỏ: Một số cây thuốc có chứa tryptamine, như cây cần sa (Cannabis), cây coca (Coca plant), và cây peyote.

2. Các thực phẩm giàu tryptophan

Tryptamine được tổng hợp từ tryptophan: Một số thực phẩm giàu tryptophan (một loại axit amin) cũng có thể giúp tăng mức tryptamine trong cơ thể, bao gồm thịt gà, trứng, sữa, hạt hướng dương, và hạt bí ngô. Mặc dù tryptamine không trực tiếp có mặt trong những thực phẩm này, nhưng chúng cung cấp tryptophan, giúp cơ thể tự tổng hợp tryptamine.

Polyphenols 

Hơn 8.000 phân tử polyphenol có trong thực phẩm ảnh hưởng tinh tế đến chức năng não bộ. Chúng phổ biến và đa dạng trong chế độ ăn hàng ngày, chẳng hạn như resveratrol và quercetin. Polyphenols mang lại màu sắc và hương vị đặc trưng cho rau quả, đồng thời đóng vai trò như các phân tử bảo vệ của thực vật.

Polyphenols tác động đến não bộ thông qua nhiều cơ chế khác nhau. Một số loại polyphenols có khả năng điều chỉnh biểu sinh (biểu hiện gen), trong khi những loại khác ảnh hưởng đến hệ miễn dịch, bao gồm cả các tế bào miễn dịch trong não. Trong các thí nghiệm trên động vật, quercetin đã được chứng minh là làm giảm biểu hiện của các con đường liên quan đến bệnh Alzheimer. Ngoài ra, curcumin có thể làm tăng mức độ yếu tố dinh dưỡng thần kinh có nguồn gốc từ não (BDNF).

Khác với tác dụng của các hợp chất thực vật đã đề cập ở trên, hầu hết mọi người có thể hưởng lợi từ việc tiêu thụ lâu dài thực phẩm giàu polyphenol (như gia vị, thảo mộc và rau quả có màu sắc rực rỡ) mà không cần lo ngại về tác dụng phụ.

Polyphenols có trong nhiều loại thực phẩm thực vật, dưới đây là các nguồn phổ biến của polyphenols:

1. Rau quả

– Quả mọng (berries): Các loại quả như dâu tây, việt quất, mâm xôi, nho chứa lượng polyphenols cao, đặc biệt là anthocyanins, một loại flavonoid có trong vỏ quả.

– Táo, lê, lựu, chanh, cam, và bưởi

2. Gia vị và thảo mộc

– Củ nghệ (curcumin): Là nguồn polyphenol quan trọng, được biết đến với tác dụng chống viêm và chống oxy hóa.

– Quế, gừng, và húng quế: Các gia vị này cũng chứa polyphenols với khả năng chống viêm và hỗ trợ tiêu hóa.

– Hương thảo, oregano, và thì là: Các thảo mộc này giàu polyphenols và có lợi cho sức khỏe tổng thể.

3. Trà và cà phê

– Trà xanh và trà đen: Cả hai đều là nguồn phong phú polyphenols, đặc biệt là catechins và theaflavins, có tác dụng bảo vệ tế bào và cải thiện sức khỏe tim mạch.

– Cà phê: Cà phê là một trong những nguồn polyphenol lớn nhất trong chế độ ăn uống của nhiều người, chứa axit chlorogenic, có tác dụng chống oxy hóa.

4. Rượu vang đỏ

– Rượu vang đỏ: Là nguồn polyphenol phong phú, đặc biệt là resveratrol, giúp bảo vệ tim mạch và giảm viêm.

5. Hạt và các loại đậu

– Các loại hạt: Hạt óc chó, hạnh nhân và hạt chia có chứa polyphenols với đặc tính chống oxy hóa mạnh mẽ.

– Đậu và các loại hạt khác: Các loại đậu như đậu đen, đậu lăng, đậu xanh cũng chứa polyphenols, giúp bảo vệ cơ thể khỏi tác hại của các gốc tự do.

6. Sô-cô-la đen

– Sô-cô-la đen: Chứa polyphenols, đặc biệt là flavonoids, có tác dụng bảo vệ tim mạch và tăng cường chức năng não.

7. Các loại dầu thực vật:

– Dầu ô-liu: Đặc biệt là loại dầu ô-liu extra virgin, rất giàu polyphenols, giúp chống oxy hóa và giảm viêm.