Tại sao đọc sách giấy lại tốt hơn cho não của bạn?

Nghiên cứu thần kinh cho thấy não bộ xử lý và ghi nhớ thông tin theo cách khác nhau tùy vào việc đọc trên màn hình hay sách giấy, điều này ảnh hưởng đến người đọc ở mọi lứa tuổi.

Dù hoàn cảnh sống ra sao, trẻ có ít nhất một cuốn sách ở nhà sẽ có khả năng đạt kỹ năng đọc viết và tính toán cao gấp đôi so với trẻ không có sách. Sách giấy không chỉ hỗ trợ phát triển ngôn ngữ mà còn tăng cường tương tác giữa cha mẹ và con, góp phần xây dựng kỹ năng xã hội, cảm xúc và nhận thức.

Lợi ích này tăng dần theo thời gian: trẻ lớn lên trong gia đình có sách thường học nhiều hơn trung bình ba năm so với trẻ không có sách—mức chênh lệch đủ để tạo ra cơ hội vào đại học.

Đọc là đọc — liệu có gì khác biệt?

Nếu sách giúp não bộ phát triển, thì trong một thế giới ngày càng số hóa, một câu hỏi được đặt ra: Cách chúng ta đọc có quan trọng như nội dung chúng ta đọc?

Khi công nghệ tiếp tục làm thay đổi môi trường gia đình và học đường, giả định “đọc là đọc” đang được giới khoa học xem xét lại.

Một nghiên cứu đăng trên Tạp chí Tâm lý giáo dục xã hội cho thấy: số lượng sách giấy trong gia đình có liên hệ tích cực rõ rệt với thành tích học tập, trong khi sách điện tử không mang lại mối liên hệ tương tự.

Các nhà nghiên cứu gọi đây là “hiệu ứng bất lợi của màn hình” — và hiệu ứng này đã được xác nhận trong một phân tích tổng hợp năm 2024, bao gồm 49 nghiên cứu với hàng nghìn học sinh, sinh viên từ tiểu học đến đại học. Kết quả: người đọc trên màn hình thường đạt điểm thấp hơn trong các bài kiểm tra hiểu văn bản so với người đọc cùng nội dung trên giấy.

Những phát hiện này cho thấy: lợi ích của việc đọc phụ thuộc, ít nhất một phần, vào phương tiện đọc mà chúng ta sử dụng.

Hiệu ứng “thôi miên” của màn hình

Tzipi Horowitz-Kraus, phó giáo sư tại Viện Công nghệ Technion-Israel và Viện Kennedy Krieger (thuộc Đại học Johns Hopkins), đang nghiên cứu nguyên nhân thần kinh phía sau “hiệu ứng bất lợi của màn hình”.

Trong một nghiên cứu, bà đã cho chụp MRI não của 19 trẻ từ 8–12 tuổi nhằm đánh giá mức độ kết nối giữa các vùng não liên quan đến xử lý ngôn ngữ và kiểm soát nhận thức.

Kết quả cho thấy: trẻ đọc sách thường xuyên có kết nối não mạnh hơn giữa các vùng liên quan đến ngôn ngữ và nhận thức. Ngược lại, trẻ sử dụng màn hình nhiều lại có kết nối yếu hơn ở những khu vực này.

Việc tiếp xúc sớm với thiết bị màn hình có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của vỏ não — đặc biệt là các vùng đảm nhận chức năng cao hơn như tập trung, ghi nhớ và tương tác xã hội.

Horowitz-Kraus chia sẻ với The Epoch Times:

“Chúng tôi lo ngại rằng một số năng lực như sự chú ý, tốc độ xử lý và khả năng kiềm chế hành vi có thể không phát triển bình thường ở trẻ tiếp xúc quá nhiều với màn hình”.

Trong một nghiên cứu khác, bà so sánh hai nhóm trẻ mẫu giáo khi nghe cùng một câu chuyện. Một nhóm ngồi nghe kể chuyện trực tiếp từ người lớn, nhóm còn lại xem video của cùng câu chuyện với hình ảnh sách và giọng đọc giống hệt.

Sau 6 tuần, nhóm xem màn hình có khả năng tập trung kém hơn rõ rệt. Sóng não của các em thậm chí giống với những trẻ mắc ADHD (rối loạn tăng động giảm chú ý).

Ngược lại, nhóm trẻ được kể chuyện tương tác trực tiếp lại cho thấy sự cải thiện rõ về mức độ chú ý thị giác.

Sử dụng màn hình có thể làm thay đổi hành vi đọc và nhận thức

Các nhà nghiên cứu đã đưa ra nhiều giả thuyết để lý giải những tác động tiêu cực của việc sử dụng thiết bị màn hình.

Tami Katzir, giáo sư tại Đại học Haifa, cho biết việc đọc trên màn hình làm tăng “gánh nặng nhận thức” — tức là áp lực tinh thần mà não bộ phải xử lý khi thực hiện một nhiệm vụ.

Bà giải thích với The Epoch Times:

“Không giống như khi đọc sách giấy, người đọc trên màn hình phải vừa cố hiểu nội dung, vừa liên tục điều hướng văn bản: cuộn trang, giữ vị trí đang đọc… Điều này khiến trí nhớ làm việc bị phân tán và làm giảm khả năng hiểu sâu”.

Một lý do khác là người đọc sử dụng những phương pháp khác nhau khi tiếp cận sách giấy và sách điện tử.

Ví dụ, khi đọc sách giấy, bạn có thể dễ dàng lật lại các trang trước để xem lại chi tiết quan trọng. Theo một nghiên cứu đăng trên Reading and Writing, hành động “đọc lại” này giúp tăng khả năng ghi nhớ — điều mà người đọc sách điện tử hiếm khi thực hiện.

Trong nghiên cứu đó, 50 sinh viên đại học được yêu cầu đọc một bài báo khoa học dài 6 trang, một nửa đọc bản in, nửa còn lại đọc trên máy tính bảng. Cả hai nhóm dành thời gian đọc như nhau, nhưng thiết bị theo dõi chuyển động mắt cho thấy hai phong cách đọc rất khác nhau.

Người đọc sách giấy thường quét nhanh toàn bài để nắm cấu trúc, rồi quay lại đọc sâu những phần cần thiết. Ngược lại, người đọc kỹ thuật số thường chỉ đọc một chiều, ít khi quay lại — ngay cả khi gặp đoạn khó hiểu.

Kết quả kiểm tra sau đó cho thấy:

• Nhóm đọc bản in đạt điểm hiểu bài cao hơn 24%.
• Họ cũng đọc lại văn bản nhiều hơn đáng kể so với nhóm đọc điện tử.

Tami Katzir cho rằng một phần lý do là cảm giác vật lý khi cầm sách cũng hỗ trợ trí nhớ:

“Việc cảm nhận độ dày của sách, lật từng trang… giúp hình thành bản đồ tinh thần về nội dung, từ đó hỗ trợ việc hiểu và ghi nhớ”.

Bà cũng nói thêm rằng:

“Màn hình thường khiến người ta đọc theo kiểu ‘nông’ — tức là lướt nhanh, tìm từ khóa thay vì đọc kỹ và phân tích sâu. Điều này ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng nhớ các chi tiết theo trình tự”.

Diane Mizrachi, thủ thư nghiên cứu tại Đại học California – Los Angeles, cho biết nhiều sinh viên và cả diễn viên đều thích sách giấy vì tính thực tế và cảm giác “chạm vào văn bản”:

“Đối với họ, việc đọc là hấp thụ nội dung bằng cả thân thể và tâm hồn”.

Tương lai: Không hoàn toàn kỹ thuật số, cũng không hoàn toàn in ấn

Dù có nhiều phát hiện bất lợi, các nhà nghiên cứu không bác bỏ hoàn toàn việc đọc trên màn hình. Thay vào đó, họ cho rằng cần nhiều nghiên cứu hơn để hiểu rõ mặt lợi và hại.

Họa sĩ Arthur Radebaugh từng tưởng tượng về một tương lai nơi học sinh học qua màn hình, giáo viên là robot và sách in bị thay thế hoàn toàn. Những ý tưởng ấy có vẻ lạc quan vào thập niên 1950 — nhưng thực tế ngày nay lại phức tạp hơn.

Tương lai khả thi nhất có lẽ không phải là “hoàn toàn số hóa” hay “hoàn toàn in ấn”, mà là một sự kết hợp có chọn lọc, tận dụng ưu điểm của cả hai phương tiện.

Như Horowitz-Kraus đã nói:

“Chúng ta không thể quay ngược thời gian. Công nghệ đã có mặt rồi. Nhưng chúng ta cũng không thể từ bỏ sách giấy”.

Trúc Nhi biên dịch
Theo Aboluowang