Cách anh chị em ruột giúp bạn khỏe mạnh và hạnh phúc hơn

Mối quan hệ giữa các anh chị em ruột trong gia đình ảnh hưởng đến mọi khía cạnh, từ béo phì và chế độ ăn uống ở tuổi thơ cho đến thành công trong hôn nhân và sức khỏe tinh thần khi trưởng thành.

Với cô Sarah Van Horn, một y tá phẫu thuật tại Minnesota, việc trưởng thành trong vai trò một người chị em song sinh và là một trong sáu anh chị em mang đến cả những cạnh tranh cũng như những khoảnh khắc đáng nhớ.

Cô nói: “Có lúc chúng tôi hòa hợp, nhưng cũng có lúc cãi cọ. Tôi và người anh giữa thường xuyên tranh cãi về những điều ngớ ngẩn nhất, chẳng hạn như chỉ vì nhìn nhau hoặc gây ra tiếng động làm người kia khó chịu. Còn đối với người anh em sinh đôi của tôi, chúng tôi là bạn thân thiết từ nhỏ.”

Dù thời thơ ấu của cô có cả những khoảnh khắc vui vẻ và những lần cãi cọ khó tránh, nhưng nó cho thấy một thực tế sâu sắc hơn về sự phức tạp trong mối quan hệ giữa các anh chị em.

Trong khi cha mẹ đã đón chúng ta đến với thế giới này và có người bạn đời gắn bó về sau, thì anh chị em ruột mới là những người luôn đồng hành suốt chặng đường đời – chia sẻ mọi niềm vui chiến thắng, khoảnh khắc xấu hổ và những dấu mốc quan trọng. Họ cũng ảnh hưởng đến cả sự phát triển thể chất và tâm lý của chúng ta từ thuở ấu thơ đến khi trưởng thành.

Chế độ ăn uống lành mạnh hơn, ít béo phì hơn

Từ khi còn nhỏ, sự có mặt của anh chị em không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển tính cách của trẻ mà còn định hình thói quen sống của chúng. Một nghiên cứu cắt ngang được công bố vào năm 2019 trên Journal of Nutrition Education and Behavior  (Tập san Giáo dục Dinh dưỡng và Hành vi) đã phân tích sự khác biệt trong chế độ ăn uống và thói quen ăn uống của trẻ thông qua bảng khảo sát và nhật ký dinh dưỡng từ 68 cặp mẹ con. Trong số này, 41 trẻ có anh chị em và 27 trẻ không có.

Nghiên cứu cho thấy trẻ có anh chị em có thói quen ăn uống lành mạnh hơn so với trẻ không có anh chị em, chẳng hạn như ăn nhiều bữa cùng gia đình hơn và uống ít nước ngọt có đường cũng như các loại thực phẩm chứa calo rỗng.

Việc có anh chị em có thể giúp bảo vệ trẻ khỏi nguy cơ béo phì. Một nghiên cứu tại Đức năm 2022 trên 1.932 trẻ em, được công bố trên PLOS-ONE, phát hiện rằng trẻ có anh chị em thường có chỉ số khối cơ thể (BMI) lành mạnh hơn so với trẻ con một, đặc biệt sau 9 tuổi. Ngoài ra, trẻ có anh chị em cũng có xu hướng vận động nhiều hơn (suy cho cùng, bạn không thể chơi đuổi bắt hay vật lộn một mình được).

Các nhà nghiên cứu cũng phát hiện rằng trẻ con một thường được bú mẹ trong thời gian ngắn hơn, và cho rằng điều này cũng góp phần làm tăng chỉ số khối cơ thể (BMI) khi lớn hơn và khi trưởng thành. Trẻ có anh chị em cũng có xu hướng xem tivi ít hơn.

Có xu hướng ổn định hôn nhân hơn

Những người anh chị em ruột của bạn cũng có thể, một cách vô tình, đang giúp bạn duy trì hôn nhân.

Nghiên cứu năm 2022 đăng trên Journal of Family Issues (Tập san Các vấn đề gia đình) cho thấy mối liên quan giữa việc có nhiều anh chị em khi còn nhỏ và kết quả xã hội khi trưởng thành. Cụ thể, cứ thêm một người anh chị em thì khả năng ly hôn lại giảm 3%.

Tại sao lại như vậy? Những lần cãi nhau với anh chị em, những món ăn vặt phải chia sẻ, hay sự đồng cảm khi người chị bị gãy tay đã giúp bạn học cách ứng xử trong các mối quan hệ sau này.

Theo các nhà nghiên cứu, việc anh chị em ruột có cơ hội hiểu cảm xúc, góc nhìn của người khác, học cách kiểm soát tức giận, giải quyết mâu thuẫn và biết quan tâm người khác là những kỹ năng thiết yếu đối với các mối quan hệ hôn nhân.

Có thể ngăn ngừa sự cô đơn và trầm cảm

Cô đơn và cách ly xã hội thường được báo cáo ở người lớn tuổi, đặc biệt là ở những người sống một mình, không làm việc, hoặc có sức khỏe thể chất hay tinh thần kém.

Mặc dù sự liên lạc giữa anh chị em ruột có xu hướng giảm trong giai đoạn đầu của tuổi trưởng thành khi họ trải qua các bước ngoặt lớn như vào đại học, bắt đầu sự nghiệp, hoặc kết hôn, nhưng thường ổn định ở tuổi trung niên và thậm chí tăng lên sau 70 tuổi.

Một nghiên cứu năm 2020 được công bố trên Journal of Family Psychology (Tập san tâm lý gia đình), nghiên cứu về mối quan hệ giữa tình cảm anh chị em ở tuổi già và sự cô đơn, đã phát hiện rằng sự gắn bó giữa anh chị em giúp làm giảm cảm giác cô đơn.

Các tác giả viết: ”Trong giai đoạn sau của cuộc đời, mối quan hệ anh chị em có thể ngày càng trở nên quan trọng như một nguồn hỗ trợ và có thể làm giảm cảm giác cô đơn cũng như đóng góp vào hạnh phúc chung”. 

Mối quan hệ anh chị em ấm áp ở tuổi già cũng đã được chứng minh là giúp ngăn ngừa các triệu chứng trầm cảm, có thể do giảm bớt cảm giác cô đơn – yếu tố có liên quan mạnh mẽ đến trầm cảm ở người trên 50 tuổi.

Mặt khác, một nghiên cứu năm 2024 do Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ công bố cho thấy mối quan hệ ấm áp giữa các anh chị em ruột trước tuổi 23 dự báo mức độ lo âu và trầm cảm thấp hơn khi ở tuổi 41, trong khi sự thù địch lại dự báo “các triệu chứng lo âu, trầm cảm và thái độ thù địch”. 

Cải thiện sức khỏe nhận thức

Nếu bạn thường thắng khi chơi ghép chữ, dễ dàng giải quyết các bài toán nhiều bước và luôn nhớ nơi để chìa khóa xe, có thể bạn cũng nên cảm ơn anh chị em của mình. Những tương tác với họ có thể đang giúp bạn duy trì sự minh mẫn khi tuổi tác tăng lên.

Các nhà nghiên cứu từ Đại học Wisconsin–Madison và Boston College gần đây đã nghiên cứu mối liên hệ giữa mối quan hệ anh chị em ruột trong suốt cuộc đời và chức năng nhận thức ở tuổi già. Họ phát hiện rằng mặc dù các mối quan hệ xã hội khác thường suy giảm theo tuổi tác, nhưng mối quan hệ tích cực giữa anh chị em ruột lại có xu hướng bền vững, mang đến cơ hội kích thích tinh thần và cảm xúc. Mối quan hệ tốt đẹp với anh chị em thời thơ ấu có liên quan đến việc thường xuyên liên lạc giữa anh chị em trong độ tuổi từ 50 đến 70, và đạt điểm số nhận thức cao hơn sau tuổi 80.

Các nhà nghiên cứu phát hiện rằng, điều thú vị là trong khi “chỉ cần sự hiện diện” của anh chị em đã có lợi cho sự phát triển nhận thức ở những năm tháng tuổi trẻ, thì tần suất liên lạc – dù trực tiếp hay qua điện thoại hoặc phương tiện điện tử – lại là yếu tố then chốt hỗ trợ sức khỏe nhận thức khi về già. Họ cho rằng “anh chị em ruột đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp sự đồng hành cho người lớn tuổi thông qua việc liên lạc và tương tác thường xuyên, đều đặn, có thể bù đắp cho sự suy giảm trong các mối quan hệ xã hội nói chung”, từ đó mang lại lợi ích tiềm năng cho sức khỏe nhận thức.

Quản lý xung đột giữa các anh chị em ruột trong gia đình

Tất cả những lợi ích này đi kèm với một lưu ý quan trọng – chúng chỉ áp dụng cho những mối quan hệ anh chị em được đặc trưng chủ yếu bởi sự tương tác ấm áp hoặc tích cực.

Tất nhiên, các anh chị em ruột nào cũng có lúc cãi nhau – thậm chí là thường xuyên. Trung bình trẻ nhỏ cãi nhau với anh chị em của mình 7,3 lần mỗi giờ. 

Đây không hẳn là điều xấu.

Theo các chuyên gia tâm lý, trẻ em học được rất nhiều điều thông qua việc cãi nhau với anh chị em, và đây là một mối quan hệ rất an toàn để chúng tìm hiểu cách làm điều này.

Chúng ta cần giúp trẻ phát triển các kỹ năng và năng lực cần thiết… để chúng có thể bất đồng ý kiến một cách hợp lý với anh chị em, giữ vững quan điểm của mình, bày tỏ quan điểm cá nhân, không nhất thiết phải nhượng bộ trước anh chị em có quyền lực hơn, và làm được điều đó trong khi vẫn duy trì những tương tác tích cực với anh chị em của mình.

Vì trẻ nhỏ thường không có đủ kỹ năng để tự xử lý xung đột, các bậc cha mẹ nên can thiệp và giúp chúng giải quyết vấn đề thay vì để chúng “tự đấu khẩu”. 

Tác hại của việc thiên vị

Như mọi bậc cha mẹ đều biết, trẻ em rất nhạy cảm với “công bằng” hay không – và nếu kéo dài, nó có thể dẫn đến xung đột liên tục ngay cả khi đã trưởng thành.

Theo các chuyên gia tâm lý, sự đối xử khác biệt hoặc thiên vị của cha mẹ, thậm chí là khi con cái đã ở độ tuổi 60 – một giai đoạn rất khác của cuộc đời sẽ gây ra những hậu quả lớn đối với mối quan hệ giữa các người con và cả sức khỏe tinh thần của họ.

Những ký ức và cảm xúc tiêu cực đó rất có thể sẽ theo họ suốt hàng thập kỷ.

Cha mẹ nên làm gì

Ngăn cấm những đứa trẻ không cãi vã nhau có lẽ khó như việc có tuyết rơi vào tháng Tám, nhưng vẫn có một số công cụ mà các bậc cha mẹ có thể sử dụng để giúp con cái xử lý xung đột một cách hiệu quả.

Không đứng về phe nào khi trẻ tranh cãi, khuyến khích giao tiếp cởi mở, chia sẻ thông tin về cuộc sống của nhau và cố tình tạo ra những trải nghiệm gia đình tích cực chung (như đêm chơi trò chơi hoặc các chuyến đi gia đình) có thể giúp xây dựng một môi trường ấm áp và tích cực, nơi mối quan hệ giữa anh chị em ruột có thể phát triển.

Cô Van Horn chia sẻ: “Một điều mà chúng tôi thường làm khi còn nhỏ là chơi các trò chơi trên bàn và rất ít xem TV. Mặc dù các trò chơi trên bàn gây ra không ít trận cãi nhau, nhưng chúng tôi cũng có rất nhiều khoảnh khắc vui vẻ bên nhau. Ngày nay, chúng tôi vẫn thường chơi trò chơi trên bàn hoặc đánh bài khi tụ họp – chỉ có điều là cãi nhau ít hơn thôi!”

Không bao giờ là quá muộn

Các nhà nghiên cứu đã quan sát thấy rằng mối quan hệ giữa anh chị em ruột thường có mức độ “bền vững” cao, nghĩa là những kiểu tương tác và mối quan hệ được hình thành từ thời thơ ấu và tuổi vị thành niên – dù tích cực hay tiêu cực – đều có khả năng kéo dài đến khi trưởng thành, trừ khi có một sự kiện can thiệp đáng kể xảy ra. Điều này càng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nuôi dưỡng và khuyến khích mối quan hệ ấm áp giữa anh chị em từ sớm – và thậm chí là trong suốt cuộc đời.

Khi nói đến việc nuôi dưỡng mối quan hệ anh chị em, câu “muộn còn hơn không” rất đúng – nỗ lực củng cố mối quan hệ này vào bất kỳ thời điểm nào, kể cả khi đã trưởng thành, đều có thể mang lại lợi ích về sau.

Cô Van Horn cho biết khi trưởng thành, cô càng ngày càng trân quý anh chị em của mình hơn.

Cô chia sẻ: “Khi tất cả chúng tôi đi học đại học, mỗi lần về nhà chúng tôi đều cảm thấy trân trọng những người anh chị em của mình hơn và cũng trở nên thân thiết hơn. Ngày nay, khi tụ họp, chúng tôi thường cười đùa và trêu chọc lẫn nhau. Chúng tôi rất thích những khoảnh khắc bên nhau và luôn mong chờ các dịp lễ hay những lần gặp gỡ khác”. 

Theo Zrinka Peters, The Epoch Times