(Ảnh: Shutterstock)
Đau thần kinh tọa là tập hợp các triệu chứng đau liên quan đến thần kinh tọa – dây thần kinh lớn nhất trong cơ thể, có kích thước gần bằng một ngón tay. Dây thần kinh này kiểm soát cảm giác và vận động của chân, nên khi bị chèn ép, viêm hoặc tổn thương, người bệnh có thể cảm thấy đau nhói, tê buốt, hoặc tê rần lan từ thắt lưng xuống chân. Tại Việt Nam, đau thần kinh tọa là một tình trạng phổ biến, chiếm hơn 25% trong số bệnh nhân mắc chứng đau lưng mạn tính.
Dấu hiệu đầu tiên của đau thần kinh tọa thường là cơn đau bắt đầu từ vùng thắt lưng hoặc mông và lan dọc theo đường đi của dây thần kinh tọa xuống một bên chân. Mặc dù cảm giác đau dường như xuất phát từ dây thần kinh tọa ở mông, nhưng nguyên nhân thường là do dây thần kinh bị kích thích tại cột sống thắt lưng.
Các triệu chứng đau thần kinh tọa có thể khác nhau về mức độ và biểu hiện, nhưng thường tuân theo một mô hình dễ nhận biết. Dưới đây là những dấu hiệu phổ biến nhất mà bệnh nhân thường gặp:
Cơn đau thần kinh tọa có thể trở nên trầm trọng hơn khi:
Trong những trường hợp nghiêm trọng, cơn đau có thể dữ dội đến mức làm hạn chế vận động hoặc phải lê chân khi đi bộ. Nếu phần đuôi ngựa – một bó dây thần kinh ở gốc tủy sống – cũng bị ảnh hưởng, bệnh nhân có thể mất kiểm soát bàng quang và ruột (đại tiểu tiện không tự chủ).
Dưới đây là một số dấu hiệu cảnh báo có thể cần được chăm sóc y tế khẩn cấp:
Đau thần kinh tọa được hiểu chính xác là một nhóm triệu chứng hơn là một chấn thương hoặc bệnh lý cụ thể. Nó có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân tiềm ẩn khác nhau, vì bất kỳ tình trạng nào ảnh hưởng về mặt cấu trúc hoặc gây áp lực lên dây thần kinh tọa đều có thể dẫn đến các triệu chứng đau thần kinh tọa. Các nguyên nhân phổ biến bao gồm:
Đau thần kinh tọa cũng có thể phát sinh từ các nguyên nhân khác ngoài thoát vị đĩa đệm, bao gồm khối u cột sống, biến chứng hậu phẫu, các vấn đề về khớp, tổn thương thần kinh do bệnh tiểu đường, gai xương và trong nhiều trường hợp là không rõ nguyên nhân.
Các yếu tố nguy cơ gây đau thần kinh tọa:
Đau thần kinh tọa có thể được phân loại theo nhiều cách khác nhau tùy thuộc vào thời gian kéo dài, vùng bị ảnh hưởng và vị trí tập trung của cơn đau.
Nhiều liệu pháp tự nhiên, chiến lược tự chăm sóc và điều chỉnh lối sống có thể đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát các triệu chứng đau thần kinh tọa.
Các bài tập Pilates và bài tập tăng cường cơ bắp có thể giúp cải thiện cơn đau và chức năng vận động ở những người bị đau lưng mạn tính, bao gồm cả đau thần kinh tọa. Nhiều chuyên gia y tế khuyến nghị thực hiện các bài tập này dưới sự hướng dẫn của chuyên viên vật lý trị liệu được đào tạo chuyên sâu.
Những hoạt động nhẹ nhàng như đi bộ, bơi lội hoặc thủy trị liệu cùng với các bài giãn cơ nhẹ nhàng cho vùng thắt lưng và gân kheo có thể hỗ trợ quá trình phục hồi. Các bài tập cụ thể sẽ được chỉ định tùy theo nguyên nhân gây đau thần kinh tọa.
Thái cực quyền và yoga: Cả 2 phương pháp này đều được chứng minh giúp cải thiện vừa phải chức năng vận động và giảm mức độ đau trong các trường hợp đau thắt lưng – thường gặp ở bệnh nhân đau thần kinh tọa.
Liệu pháp xoa bóp có thể giúp làm giảm các triệu chứng đau thần kinh tọa theo nhiều cách và nhiều người đã ghi nhận sự cải thiện rõ rệt về mức độ đau và khả năng vận động khi điều trị thường xuyên:
Liệu pháp nhiệt và lạnh có thể mang lại hiệu quả giảm đau tạm thời cho vùng thắt lưng, mặc dù mức độ hiệu quả còn phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Liệu pháp lạnh, như chườm đá trong 20 phút sau mỗi 2 giờ, thường hữu ích trong giai đoạn đầu của cơn đau. Tuy nhiên, một số bệnh nhân đau thần kinh tọa vẫn nhận thấy việc chườm lạnh trong thời gian ngắn có thể giúp giảm viêm và làm tê vùng bị đau.
Ngược lại, liệu pháp nhiệt nông cho thấy hiệu quả cao hơn trong việc cải thiện cơn đau và khả năng vận động ở những người bị đau thắt lưng mạn tính, bao gồm cả đau thần kinh tọa. Nhiệt giúp giãn cơ, tăng tuần hoàn máu và làm giảm cứng cơ.
Trong một số trường hợp, áp dụng luân phiên giữa liệu pháp nhiệt và lạnh có thể mang lại hiệu quả tích cực – mặc dù phản ứng có thể khác nhau tùy từng cá nhân.
Một phân tích gộp từ các thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng cho thấy một số loại thảo mộc và gia vị phổ biến có thể giúp làm giảm đau liên quan đến đau thần kinh tọa và bệnh lý chèn ép rễ thần kinh.
Khoảng 95% trường hợp đau thần kinh tọa đáp ứng tốt với các phương pháp điều trị không phẫu thuật và cải thiện trong vòng 4 đến 6 tuần.
Việc điều trị ban đầu đối với đau thần kinh tọa thường tập trung vào các liệu pháp bảo tồn nhằm giảm đau, làm dịu viêm và cải thiện chức năng mà không cần phẫu thuật.
Các liệu pháp bảo tồn bao gồm các bài tập phù hợp, xoa bóp và các liệu pháp tự nhiên ở trên. Ngoài ra còn có thể bao gồm:
Vật lý trị liệu được khuyến nghị mạnh mẽ trong điều trị đau thần kinh tọa vì giúp giảm áp lực lên dây thần kinh tọa và làm giảm đau. Một chương trình cá nhân hóa bao gồm các bài tập giãn cơ chuyên biệt, kỹ thuật trị liệu bằng tay và bài tập tăng cường sức mạnh có thể cải thiện sự di chuyển của dây thần kinh.
Thuốc có thể bao gồm các loại thuốc chống viêm không steroid không kê đơn như ibuprofen hoặc naproxen hoặc acetaminophen để giảm đau. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê đơn thuốc giãn cơ để giúp giảm co thắt.
Người bệnh cần một giai đoạn nghỉ ngơi ngắn – không quá 1 đến 2 ngày – tốt nhất là trên nệm cứng. Sau đó, dần dần trở lại với các hoạt động nhẹ để tránh cứng khớp và thúc đẩy quá trình hồi phục.
Đối với cơn đau thần kinh tọa dai dẳng, bác sĩ có thể đề nghị tiêm steroid quanh dây thần kinh tọa. Phương pháp này thường được áp dụng khi các liệu pháp điều trị khác không hiệu quả hoặc chưa thể phẫu thuật. Tuy nhiên, tiêm steroid không ngăn chặn được nhu cầu phẫu thuật về sau và tiềm ẩn một số rủi ro hiếm gặp, chẳng hạn như tăng đau.
Các thủ thuật được sử dụng để điều trị đau thần kinh tọa bao gồm vi phẫu lấy nhân đĩa đệm cột sống thắt lưng (loại bỏ đĩa đệm qua vết rạch nhỏ) và tiêm enzyme vào nhân nhầy để làm co rút đĩa đệm.
Chỉ dưới 5% đến 10% bệnh nhân cần phẫu thuật để điều trị đau thần kinh tọa. Phẫu thuật thường được xem là giải pháp cuối cùng do độ rủi ro cao hơn, chẳng hạn như hình thành cục máu đông và liệt. Phẫu thuật có lựa chọn có thể được cân nhắc áp dụng cho những người bị đau thần kinh tọa 1 bên không cải thiện sau ít nhất 6 tuần điều trị bảo tồn.
Mặc dù nhiều bệnh nhân cảm thấy thuyên giảm sau phẫu thuật, 5% đến 10% có thể không thấy cải thiện hoặc thậm chí xuất hiện các triệu chứng trầm trọng hơn. Phẫu thuật có thể rút ngắn thời gian hồi phục, nhưng sau 6 đến 12 tháng, kết quả nhìn chung tương đương với những người hồi phục mà không cần phẫu thuật.
Liệu pháp bổ sung và tích hợp có thể mang lại hiệu quả giảm đau thần kinh tọa bổ sung, đặc biệt đối với những người muốn tìm kiếm lựa chọn không dùng thuốc và không phẫu thuật. Khi được kết hợp cùng với liệu pháp điều trị thông thường, các liệu pháp này có thể giúp giảm triệu chứng, cải thiện chức năng và hỗ trợ hồi phục lâu dài.
Châm cứu từ lâu đã được sử dụng trong Trung y để điều trị đau thần kinh tọa. Nghiên cứu cũng cho thấy so với thuốc giảm đau, châm cứu có hiệu quả hơn đáng kể và an toàn hơn trong việc kiểm soát các triệu chứng đau thần kinh tọa. Tuy nhiên, vẫn cần thêm các thử nghiệm nghiêm ngặt, thiết kế tốt trong tương lai để đánh giá thêm về tính an toàn và hiệu quả lâu dài của châm cứu.
Nắn chỉnh cột sống giúp kiểm soát đau thần kinh tọa nhờ khôi phục sự cân bằng cột sống và cải thiện khả năng vận động. Nghiên cứu cho thấy liệu pháp nắn xương có hiệu quả với tỷ lệ giảm đau hoàn toàn là 28% đối với cơn đau tại chỗ và 55% đối với cơn đau lan tỏa cùng với sự giảm đáng kể về thời gian đau.
Hầu hết các trường hợp đau thần kinh tọa sẽ cải thiện tự nhiên trong vòng 4 đến 6 tuần và không gây ra biến chứng lâu dài, ngay cả khi không được điều trị y tế chính thức. Việc chăm sóc sớm có thể giúp giảm áp lực lên dây thần kinh và ngăn ngừa các triệu chứng nặng hơn. Quá trình hồi phục nhìn chung là khả quan, mặc dù các trường hợp nghiêm trọng hơn – đặc biệt là những trường hợp có triệu chứng thần kinh – có thể mất nhiều thời gian hơn để khỏi.
Những yếu tố như tư thế làm việc sai lệch, trầm cảm nền và khó khăn về kinh tế – xã hội có thể làm gia tăng nguy cơ phát triển chứng đau thần kinh tọa mạn tính hoặc tái phát.
Tâm lý đóng vai trò quan trọng đối với kiểm soát đau thần kinh tọa. Tâm trạng và thái độ sống có thể ảnh hưởng đến cả mức độ nghiêm trọng của triệu chứng và hiệu quả của quá trình điều trị.
Một tâm lý tiêu cực – thể hiện qua sự lo lắng, sợ hãi hoặc thảm họa hóa – có thể làm tăng cảm giác về cơn đau và gây căng cơ, từ đó làm trầm trọng thêm triệu chứng. Trạng thái tinh thần này cũng có thể dẫn đến việc tránh vận động, giảm hoạt động thể chất và kéo dài quá trình hồi phục. Trong một số trường hợp, tâm lý tiêu cực còn làm tăng nguy cơ chuyển thành đau mạn tính.
Ngược lại, một tâm lý tích cực và chủ động có thể hỗ trợ kết quả tốt hơn. Những người duy trì thái độ lạc quan, tuân thủ phác đồ điều trị và tiếp tục hoạt động thể chất thường có khả năng kiểm soát triệu chứng tốt hơn và phục hồi nhanh hơn.
Việc phòng ngừa chủ yếu phụ thuộc vào nguyên nhân nền, nhưng một số chiến lược chung sau đây có thể giúp giảm nguy cơ đau thần kinh tọa.
Một yếu tố then chốt là tránh áp lực kéo dài lên vùng mông – chẳng hạn như ngồi hoặc nằm trong thời gian dài. Khi tuổi tác tăng lên, việc duy trì cơ lưng và cơ bụng khỏe mạnh trở nên đặc biệt quan trọng để hỗ trợ cột sống và giảm áp lực lên dây thần kinh tọa.
Tập thể dục thường xuyên giúp phòng ngừa đau thần kinh tọa thông qua việc cải thiện thể lực tổng thể, duy trì cân nặng hợp lý và tăng cường các nhóm cơ lõi. Các hoạt động aerobic như đi bộ hoặc bơi lội giúp tăng cường thể lực chung, trong khi các bài tập cụ thể như nghiêng khung chậu, gập bụng và kéo đầu gối chạm ngực giúp ổn định cột sống và giảm căng thẳng lên đĩa đệm và dây chằng. Tuy nhiên, việc giãn cơ cần được thực hiện thận trọng vì nó có thể làm trầm trọng thêm cơn đau ở một số người.
Tư thế đúng cũng góp phần vào việc phòng ngừa. Tránh ngồi gù lưng, điều chỉnh ghế sao cho bàn chân đặt phẳng trên sàn, đầu gối hơi gập và phần thắt lưng được hỗ trợ, nếu cần có thể dùng một chiếc gối nhỏ. Tốt nhất là nên ngồi với bàn chân đặt thẳng, không bắt chéo chân và tránh giữ nguyên một tư thế quá lâu.
Việc nâng vật đúng cách là điều then chốt để phòng ngừa chấn thương lưng. Cần giữ cho hông và vai thẳng hàng, tránh vặn mình. Thay vì cúi gập người với chân thẳng, nên gập hông và đầu gối để nâng vật một cách an toàn.
Mặc dù hầu hết các trường hợp đau thần kinh tọa đều tự khỏi mà không để lại hậu quả lâu dài, nhưng một số biến chứng vẫn có thể xảy ra tùy theo nguyên nhân nền. Các biến chứng tiềm ẩn bao gồm:
George Citroner, The Epoch Times
Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump tuyên bố rằng cả Israel và Iran đều tiếp…
Cuộc chiến giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ là hồi chuông báo động về ngày…
Bộ Tài chính chỉ ra thực trạng nhiều dự án FDI đăng ký vốn "khủng"…
Trung tâm An ninh Mạng Canada và FBI cáo buộc nhóm hacker ‘Salt Typhoon’ Trung…
Ông Trump đã thực hiện những thay đổi lớn đối với hệ thống nhập cư…
Gần đây, tại Trung Quốc đã xuất hiện một nghề mới: “Cháu ngoan toàn thời…
