(Ảnh: Shutterstock)
Trong hàng thế kỷ, Trung y cho rằng màu sắc của thực phẩm phản ánh khả năng trị liệu của chúng. Các loại đậu là một ví dụ tiêu biểu, với mỗi màu sắc tương ứng với một hệ cơ quan trong cơ thể con người. Việc lựa chọn đúng loại đậu không chỉ giúp làm phong phú khẩu phần ăn mà còn góp phần hỗ trợ hoạt động của tim, gan, hệ tiêu hóa, phổi, thận, đồng thời giúp duy trì sự cân bằng cảm xúc.
Những nghiên cứu y học hiện đại ngày nay cũng dần khẳng định lại các tri thức cổ truyền này, chứng minh rằng các loại đậu mang đến nhiều tác động tích cực, toàn diện đối với sức khỏe con người.
Đậu đỏ, còn được gọi là đậu adzuki, từ lâu đã được xem trọng trong Trung y nhờ khả năng hỗ trợ sức khỏe tim mạch.
Trong thuyết “Ngũ hành”, các thực phẩm có màu đỏ thuộc hành hỏa, chi phối hệ tim.
Trong Trung y, khái niệm “tim” không chỉ giới hạn ở cơ quan tim mà còn bao gồm toàn bộ hệ thống chức năng liên quan:
Đậu đỏ có tác dụng an thần, dưỡng tâm, đồng thời kiện tim, thúc đẩy tuần hoàn máu và giảm phù thũng. Từ lâu, đậu đỏ được dùng để hỗ trợ điều hòa “tam cao”: cao huyết áp, cao đường huyết và cao cholesterol.
Các nghiên cứu hiện đại cho thấy, sắc tố đỏ của đậu có nguồn gốc từ polyphenol – hoạt chất có thể hạ huyết áp và bảo vệ thành mạch máu.
Chè đậu đỏ là một trong những món ăn phổ biến nhất từ loại đậu này. Khi nấu cùng hạt sen và củ bách hợp, món ăn có tác dụng dưỡng tim, an thần và cải thiện chất lượng giấc ngủ.
Nguyên liệu:
Cách chế biến:
Lưu ý:
Theo Trung y, những người tỳ vị hư nhược thường bị đầy hơi, tiêu chảy hoặc chân tay lạnh nên ăn đậu đỏ ở mức độ vừa phải, vì ăn quá nhiều có thể khiến chức năng tiêu hóa yếu thêm. Ngoài ra, do đậu đỏ có tác dụng lợi tiểu nên những người đã bị mất nước hoặc huyết áp thấp cũng cần thận trọng khi sử dụng.
Đậu xanh được đánh giá cao trong Trung y nhờ tác dụng thanh nhiệt và giải độc.
Theo thuyết Ngũ hành, các thực phẩm màu xanh tương ứng với hành Mộc, chi phối hệ gan. Trong Trung y, gan có những chức năng quan trọng sau:
Đậu xanh được xem là thực phẩm tự nhiên có lợi cho gan, giúp thanh nhiệt, tiêu viêm và giảm gánh nặng độc tố trong cơ thể.
Một đánh giá năm 2019 cho thấy đậu xanh có thể giúp bảo vệ tế bào gan khỏi stress oxy hóa, điều hòa phản ứng miễn dịch và hỗ trợ các quá trình giải độc. Mặc dù cần thêm nghiên cứu lâm sàng trên người, nhưng các kết quả này phù hợp với quan niệm của Trung y về vai trò dưỡng gan của đậu xanh.
Nước đậu xanh là thức uống đơn giản, có tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu và dễ chế biến tại nhà.
Nguyên liệu:
Cách chế biến:
Công dụng:
Theo Trung y, nước đậu xanh thường được dùng cho người bị viêm đường tiết niệu (nhiễm trùng tiểu – UTI) có các triệu chứng như tiểu buốt, tiểu rắt. Theo quan điểm phương Tây, đây là bệnh do vi khuẩn xâm nhập bàng quang hoặc đường niệu. Theo Trung y, các triệu chứng này được lý giải là biểu hiệu của “thấp nhiệt hạ tiêu” – tình trạng ứ đọng nhiệt và ẩm ở phần dưới cơ thể. Đậu xanh có tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu, gián tiếp hỗ trợ gan thải độc.
Lưu ý:
Do tính hàn (lạnh), nên đậu xanh không thích hợp với người tỳ vị hư nhược, thường có biểu hiện đầy bụng, tiêu chảy hoặc lạnh tay chân. Phụ nữ cũng nên hạn chế uống nước đậu xanh trong thời kỳ kinh nguyệt vì tính lạnh của đậu xanh có thể ảnh hưởng đến tuần hoàn huyết.
Đậu nành, thường được mệnh danh là “vua của các loại đậu”, giữ một vị trí quan trọng trong cả dinh dưỡng hiện đại và Trung y.
Trong thuyết Ngũ Hành, các thực phẩm màu vàng như đậu nành thuộc hành Thổ, tương ứng với hệ thống Tỳ – Vị.
Khi tỳ vị khỏe mạnh, hệ tiêu hóa hoạt động hiệu quả, năng lượng ổn định và cơ thể tránh được tình trạng mệt, ẩm (trạng thái nặng nề, uể oải hoặc giữ nước). Đậu nành giúp bổ tỳ kiện vị lại dễ tiêu hóa khi được chế biến đúng cách (chẳng hạn làm sữa đậu nành, đậu phụ hoặc các sản phẩm lên men từ đậu nành).
Sữa đậu nành là thức uống bổ dưỡng dưỡng trong Trung y, tạo nên một thức uống mịn, giàu protein, hỗ trợ tiêu hóa, cân bằng năng lượng và dễ dàng chế biến tại nhà.
Nguyên liệu:
Cách chế biến:
Công dụng:
Theo cơ sở dữ liệu dinh dưỡng của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, một ly sữa đậu nành 100 gram chứa khoảng 30 miligam isoflavone từ đậu nành. Đậu nành đặc biệt có lợi cho phụ nữ thời kỳ mãn kinh, nhờ hàm lượng isoflavone phong phú, giúp ngăn ngừa loãng xương sau mãn kinh.
Protein đậu nành và isoflavone đã được chứng minh là có tác dụng cải thiện quá trình chuyển hóa lipid, giảm cholesterol và hỗ trợ cân bằng đường huyết. Theo quan điểm y học hiện đại, những tác dụng này giúp bảo vệ hệ tim mạch và ổn định lượng đường trong máu. Còn theo Trung y, những tác dụng ấy phản ánh vai trò của tỳ vị trong việc chuyển hóa và vận chuyển dưỡng chất một cách hiệu quả.
Lưu ý:
Trong Trung y, mầm đậu nành được xếp vào nhóm thực phẩm có tính kích thích. Những người có làn da nhạy cảm hoặc bị zona thần kinh nên tránh sử dụng vì có thể làm tăng kích ứng da hoặc khiến các phát ban nặng hơn.
So với gạo hoặc các loại lương thực khác, đậu ván trắng cung cấp nhiều chất xơ và đạm hơn trong khi lại ít calo hơn, nhờ đó trở thành một thực phẩm bổ dưỡng trong công thức ăn uống hàng ngày.
Trong Trung y, đậu ván trắng thuộc hành Kim, tương ứng với hệ thống phế và đại tràng.
Hệ thống phế trong Trung y bao gồm:
Bằng cách bổ dưỡng hệ phế, đậu ván trắng giúp cải thiện chức năng hô hấp, khả năng miễn dịch và khả năng chống lại nhiễm trùng.
Một nghiên cứu năm 2020 phát hiện một loại protein trong đậu ván trắng – gọi là FRIL – có khả năng ức chế nhiều chủng vi-rút cúm, kể cả vi-rút COVID-19.
Với vị thanh nhẹ, đậu ván trắng rất dễ kết hợp với gạo hoặc cháo, cung cấp nhiều chất xơ và protein hơn mà vẫn nhẹ nhàng cho hệ tiêu hóa.
Cơm đậu ván trắng là một loại thực phẩm chính nhẹ nhàng, giàu chất xơ, rất phù hợp với các bữa ăn hàng ngày.
Nguyên liệu:
Cách chế biến:
Lưu ý:
Đậu ván trắng phải được nấu chín kỹ ít nhất 20 phút trước khi ăn. Loại đậu này chứa các độc tố tự nhiên như saponin, có thể gây ngộ độc thực phẩm nếu chưa được nấu chín kỹ, dẫn đến các triệu chứng bao gồm đau đầu, buồn nôn và nôn mửa.
Trong Trung y, các thực phẩm có màu đen được cho là có tác dụng bổ dưỡng hệ thận và đậu đen là một trong những loại thực phẩm quý giúp bổ thận khí, làm chậm quá trình lão hóa và tăng cường sinh lực. Theo dinh dưỡng học hiện đại, lớp vỏ hạt màu đen chứa hàm lượng anthocyanin rất cao. Đây là chất chống oxy hóa mạnh mẽ, vượt trội hơn nhiều so với đậu nành.
Trong thuyết Ngũ hành, màu đen tương ứng với hành Thủy, đại diện cho hệ Thận.
Hệ thận trong Trung y không chỉ bao gồm cơ quan thận về mặt thể chất mà còn mang ý nghĩa sâu rộng hơn:
Một thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên, có đối chứng giả dược và hoán đổi chéo cho thấy việc bổ sung 20 gram đậu đen mỗi ngày trong bốn tuần giúp cải thiện chức năng mạch máu và giảm huyết áp, góp phần trẻ hóa hệ tim mạch.
Theo quan điểm Trung y, điều này phản ánh đúng vai trò của hệ thận – vốn chủ về cốt tủy và tuần hoàn huyết mạch. Việc tăng tính đàn hồi thành mạch và hạ huyết áp đồng nghĩa với giảm gánh nặng cho thận khí, từ đó kéo dài tuổi thọ và duy trì sinh lực.
Cháo đậu đen là một món ăn chính bổ dưỡng trong Trung y, giúp bổ thận, hoạt huyết, kiện thể và tăng cường năng lượng ổn định.
Nguyên liệu:
Cách chế biến:
Lưu ý:
Những người có thể trạng “thấp trệ” (thường có cảm giác nặng nề, mệt mỏi, dễ giữ nước) nên ăn đậu đen với lượng vừa phải vì tiêu hóa không đúng cách có thể làm tình trạng này nặng thêm.
Một tàu chở dầu bị Hải quân Pháp bắt giữ khi đang di chuyển từ…
Cải Mù tạt hay còn gọi là cải Tàu, được trồng phổ biến ở Việt…
Trường Al Khoziny ở thị trấn Sidoarjo Indonesia đã sập vào thứ Hai, đổ sập…
Hạn sử dụng tốt nhất cho biết ngày mà thực phẩm đạt được hương vị…
Thống đốc Glenn Youngkin của tiểu bang Virginia đã ban hành sắc lệnh nhằm ngăn…
Cây cầu trên tỉnh lộ huyết mạch tại xã Nà Hang, tỉnh Tuyên Quang đã…
