Sự hào phóng: Mất đi một chút nhưng đạt được nhiều thứ – gồm cả trái tim khoẻ mạnh hơn

Bạn muốn hạ huyết áp và giảm căng thẳng? Khoa học nói rằng: Hãy trở nên hào phóng.

Đây là phần 6 trong loạt bài “Mỹ đức Y học”. (Phần 5)

Loại thuốc nào an toàn, hiệu quả, miễn phí và chỉ cần một sự thay đổi tinh tế về góc nhìn là đã phát huy tác dụng? Chúng tôi mời bạn khám phá mối quan hệ thường bị bỏ qua giữa đức hạnh và sức khỏe – ‘Mỹ đức y học’.

Trong một phòng thí nghiệm tại Đại học British Columbia, dưới ánh sáng của đèn huỳnh quang, một đứa trẻ mới biết đi – vẫn còn quá nhỏ để nói một câu hoàn chỉnh – ngồi trước một bát bánh quy Goldfish nhỏ và một con thú nhồi bông tên là “Monkey”.

Khi được yêu cầu chia sẻ một chiếc bánh quy, đứa trẻ đã làm một điều có thể khiến bất kỳ ai tin rằng trẻ nhỏ vốn dĩ ích kỷ đều ngạc nhiên. Thay vì giữ đồ ăn, cô bé chìa bàn tay nhỏ bé của mình ra và đưa cho Monkey một chiếc bánh quy, khiến Monkey phát ra âm thanh thân thiện ““YUMMM!”!”.

Mỗi lần cô bé đưa cho Monkey một chiếc bánh quy, khuôn mặt cô bé sáng lên niềm vui sướng. Niềm hạnh phúc này thể hiện một điều mà khoa học đã bắt đầu ghi chép lại với nhiều bằng chứng: Việc cho đi – sự hào phóng – có thể khơi dậy niềm vui sâu thẳm và đem đến hạnh phúc có thể nhận thấy được ở mọi lứa tuổi.

Nguồn hạnh phúc bất tận

Thí nghiệm bánh quy Goldfish đã cho thấy loại cho đi nào sẽ mang lại cảm giác đặc biệt tốt. Để làm được điều này, các nhà nghiên cứu đã thay đổi các điều kiện thí nghiệm khác nhau. Khi thì trẻ em từ bỏ một trong những món ăn của mình; những lần khác, chúng được tặng thêm một món mà nhà nghiên cứu “tìm thấy”. Mục đích của sự thay đổi điều kiện này là để phân biệt sự khác nhau, nếu có, giữa việc chỉ cho đi và việc cho đi bằng cách từ bỏ một thứ gì đó có giá trị cá nhân.

Đúng như dự đoán, những đứa trẻ mới biết đi đã thể hiện niềm hân hoan khi lần đầu tiên nhìn thấy con thú nhồi bông hoặc khi được tặng một món đồ chơi. Các nhà nghiên cứu đã ghi lại niềm hạnh phúc của trẻ thông qua quan sát hành vi và phân tích biểu cảm của khuôn mặt.

Niềm hạnh phúc tăng vọt – biểu hiện dưới dạng “ánh sáng ấm áp” khi những đứa trẻ tham gia vào “việc cho đi tốn kém” – hy sinh món ăn của mình và chia sẻ nó với con thú nhồi bông thay vì tặng món ăn “tìm được” do nhà nghiên cứu cung cấp.

Nếu chỉ là quan sát riêng lẻ thì có thể nghi ngờ những phát hiện này, vì từ yêu thích của hầu hết trẻ mới biết đi là “của tôi!” Hơn nữa, những đứa trẻ trong thí nghiệm này là người Canada, khiến một số người cho rằng nền văn hóa đã hình thành nên lòng hào phóng của chúng. Tuy nhiên, thí nghiệm với con thú nhồi bông này đã được thực hiện lại tại một ngôi làng nông thôn ở Vanuatu, một hòn đảo nhỏ biệt lập ở Nam Thái Bình Dương, cũng như ở Hà Lan và Trung Quốc, cho thấy trẻ mới biết đi trên khắp thế giới dường như là những người thích chia sẻ những món ăn cá nhân của mình nhất.

Trong một nghiên cứu với 200.000 người trả lời từ 136 quốc gia, từ các quốc gia giàu có như Canada đến các quốc gia ít giàu có hơn như Uganda thì việc cho tiền cho người đang cần luôn khiến mọi người hạnh phúc hơn. Xu hướng này phù hợp với các hoàn cảnh và cộng đồng khác nhau và không chỉ giới hạn ở tiền mặt.

Một loại thuốc tốt hơn những viên thuốc?

Sự hào phóng không chỉ dừng lại ở hạnh phúc chủ quan mà hóa ra nó còn rất tốt cho cả tim nữa.

Trong một nghiên cứu được công bố trên Health Psychology (Tập san Tâm lý Sức khỏe), các nhà nghiên cứu đã yêu cầu những người lớn tuổi bị huyết áp cao chi tiền cho người khác trong 3 tuần. Kết quả thật ấn tượng: Huyết áp của những người tham gia giảm mạnh tương đương với mức huyết áp của những người bắt đầu dùng thuốc mới, tập thể dục thường xuyên hoặc thay đổi đáng kể về khẩu phần ăn uống, theo các tác giả.

Tại sao việc cho đi lại làm giảm bớt áp lực lên tim? Các nhà khoa học cho rằng hành động hào phóng kích hoạt một loạt các hormone “cảm thấy dễ chịu” như oxytocin, giúp giảm căng thẳng và áp lực lên động mạch và tĩnh mạch.

Một nghiên cứu đã kiểm tra điều này bằng cách yêu cầu những người tham gia thực hiện một hành động hào phóng đơn giản, chẳng hạn như viết một vài lời động viên cho một người bạn trước khi người bạn này đối mặt với một nhiệm vụ căng thẳng (ví dụ như chuẩn bị và trình bày bài phát biểu trong một khoảng thời gian giới hạn).

Nhóm “hào phóng” có dấu hiệu liên quan đến căng thẳng ít hơn đáng kể so với nhóm đối chứng. Ví dụ, họ có mức tăng huyết áp tâm thu nhỏ hơn, giúp làm giảm phản ứng căng thẳng tim mạch. Ngoài ra, họ có mức alpha-amylase nước bọt thấp hơn – một loại enzyme liên quan đến phản ứng “chiến đấu hoặc bỏ chạy” – nghĩa là ít kích hoạt hệ thần kinh giao cảm hơn.

Lòng hào phóng thường bắt nguồn từ lòng vị tha – một động lực vô tư vì hạnh phúc của người khác – và phản ánh khả năng sâu thẳm hơn của con người trong việc hành động vì lợi ích của người khác mà không mong đợi bất cứ điều gì đáp lại. Bà Abigail Marsh, một nhà khoa học thần kinh và là chuyên gia về lòng vị tha, nhấn mạnh rằng, những người vị tha ít nhạy cảm hơn với những cảm xúc tiêu cực và có “ít nhạy cảm với nóng giận hơn, điều này rất hữu ích vì quá nhạy cảm với cơn giận có thể dẫn đến sự thù địch và hung hăng”, bà nói với The Epoch Times.

Tính chọn lọc cảm xúc của một người vị tha có thể giúp giải thích tại sao lòng hào phóng làm giảm căng thẳng, phản ánh khả năng phục hồi của họ trước những kích thích tiêu cực.

Giảm đau

Việc cho đi mang lại một lợi ích bất ngờ khác: giảm đau thể chất.

Một bài báo được công bố trên PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America) (Kỷ yếu của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Hoa Kỳ)  đã chứng minh rằng, hành vi hào phóng làm giảm cảm giác đau và thậm chí cải thiện khả năng chịu đau. Trong một ví dụ, những người hiến máu cho biết: họ cảm thấy ít khó chịu hơn đáng kể khi bị kim chích so với những người lấy máu để xét nghiệm y tế cá nhân.

Trong một ví dụ khác, các nhà nghiên cứu đã xác minh hiệu quả chịu đau thông qua thử nghiệm ép lạnh, trong đó, những người tham gia nhúng tay vào nước lạnh và xem họ có thể chịu được lạnh trong bao lâu.

Những tình nguyện viên – những người tình nguyện biên tập cuốn Sổ tay Hướng dẫn dành cho con em người lao động nhập cư cho biết, họ cảm thấy đau ít hơn và chịu được lạnh lâu hơn nhiều so với những người từ chối tình nguyện hoặc hoàn thành nhiệm vụ như một nhiệm vụ bắt buộc (nhóm đối chứng). Trung bình, nhóm tình nguyện giúp đỡ chịu đựng cơn đau lâu gấp đôi so với nhóm đối chứng.

Thật đáng ngạc nhiên là trong số tất cả những người tham gia, chỉ có 11,6% chịu được nước lạnh trong thời gian tối đa là 3 phút. Những người có sức bền đáng kinh ngạc này là ai? Tất cả đều thuộc nhóm tình nguyện hào phóng.

Nghiên cứu tương tự đã áp dụng hiệu ứng giảm đau tự nhiên này cho bệnh nhân ung thư bằng cách yêu cầu họ thực hành giúp đỡ người khác trong 3 tuần. Bao gồm việc chuẩn bị bữa ăn cho các bệnh nhân khác và dọn dẹp không gian công cộng trong bệnh viện. Kết quả là các bệnh nhân ung thư báo cáo mức độ đau mạn tính của họ đã giảm đáng kể về mặt lâm sàng, với những cải thiện được quan sát thấy trong nhiều tuần.

Các tác giả kết luận rằng, những phát hiện này cho thấy hành động tự bỏ tiền của cá nhân để giúp đỡ người khác có thể bổ sung cho các liệu pháp điều trị đau hiện tại và mang lại lợi ích cho những người bị đau mạn tính.

Khoa học thần kinh về lòng hào phóng: Không phải tất cả đều là ăn miếng trả miếng

Bà Marsh giải thích rằng, các vùng não như thể vân bụng và vùng đỉnh bụng hoạt động rất mạnh khi mọi người tham gia vào các hoạt động có tính hào phóng. Những vùng này cũng là những vùng sáng lên trong những trải nghiệm thú vị như ăn uống hoặc đạt được mục tiêu, cho thấy rằng, sự hào phóng mang lại cảm giác được đền đáp xứng đáng ở cấp độ thần kinh.

Theo đó, não sẽ xử lý sự hào phóng theo những cách khác nhau tùy thuộc vào động lực đằng sau nó. Theo bà Marsh, những động lực khác nhau cho sự hào phóng như – có đi có lại, công bằng hoặc lòng vị tha thuần túy – có liên quan đến các mô hình hoạt động não riêng biệt.

Ví dụ, giúp đỡ ai đó vì lo ngại về sự công bằng (muốn đảm bảo bình đẳng) sẽ kích hoạt các vùng não chịu trách nhiệm cho tư duy dựa trên quy tắc. Mặt khác, các hành động hoàn toàn vị tha – giúp đỡ ai đó vì lòng trắc ẩn hoặc sự đồng cảm – sẽ kích hoạt các mạng lưới liên quan với sự hiểu biết và kết nối về mặt cảm xúc.

Nhưng tại sao một số người lại nỗ lực hết mình để giúp đỡ người khác, thậm chí là người lạ, mà không mong đợi bất cứ điều gì đền đáp lại?

Nghiên cứu của bà Marsh về những người hiến thận ẩn danh thách thức giả định phổ biến rằng mọi người chỉ hiến tặng vì động cơ ích kỷ.

Bà Marsh nói, “Có một số dữ liệu cho thấy rằng, khi mọi người chọn hiến tặng cho người khác, phần lớn là vì họ đang tích cực kìm nén ham muốn ích kỷ. Nhưng chúng tôi đã thử nghiệm câu hỏi này ở những người hiến thận vị tha và không tìm thấy bằng chứng nào cho thấy điều đó là đúng”.

Những cá nhân này biểu hiện hoạt động nhiều hơn ở các cấu trúc liên quan đến sự đồng cảm trong não. Hoạt động não bộ của họ “phản chiếu” não của người lạ theo cách rất giống với khi chính họ trải qua nỗi đau. Bà Marsh thấy thú vị khi những người vị tha này có hạch hạnh nhân lớn hơn – một vùng não đóng vai trò quan trọng trong cảm xúc – điều này trái ngược với những người mắc chứng rối loạn nhân cách hoặc rất vô tâm. Quyết định của những người hiến tặng này phản ánh giá trị thực sự của họ đối với hạnh phúc của người khác.

Bà Marsh cho biết: “Nói cách khác, họ giúp đỡ người khác vì họ thực sự coi trọng lợi ích của người khác”.

Ông William Chopik, Phó giáo sư Tâm lý học Nhân cách tại Đại học bang Michigan, cho rằng sự hào phóng này gắn kết mọi người lại với nhau, thúc đẩy thiện chí và hợp tác.

Những phát hiện này làm nổi bật một sự thật về sự hào phóng: Không phải lúc nào cũng là để nhận lại thứ gì đó; không phải lúc nào cũng là sự đền đáp. Đối với nhiều người, sự hào phóng dựa trên các giá trị, sự đồng cảm và niềm vui mà họ có được khi giúp đỡ hoặc chia sẻ với ai đó. Và thực sự, so với động vật, con người khác hẳn động vật vì khả năng quan tâm sâu sắc đến nhiều cá nhân khác nhau, bao gồm cả người lạ. Bà Marsh nói thêm rằng, chúng ta dường như có một bản năng đặc biệt để thấy những hành động quan tâm như vậy thực sự có giá trị.

Ngược lại, lòng tham – ham muốn dai dẳng về việc có được nhiều thứ hơn, cho dù đó là tiền bạc, của cải vật chất hay sự công nhận – có vẻ như có ít tác động hơn đến sức khỏe và hạnh phúc. Những người tham lam có thể cảm thấy thỏa mãn tạm thời khi có được thứ gì đó mới, chẳng hạn như cảm giác tự hào sau khi mua một món đồ lớn. Tuy nhiên, cảm giác đó nhanh chóng biến mất bởi vì những người tham lam trải qua tâm lý “không bao giờ đủ”, họ phát triển một hệ thống khen thưởng mất kiểm soát tương tự như những người nghiện, điều này có thể dẫn đến sự bất mãn, căng thẳng hơn và giảm sút hạnh phúc.

Ranh giới của lòng hào phóng

Liệu mọi sự cho đi đều như nhau? Rõ ràng là không.

Một nghiên cứu được công bố trên Collabra: Psychology (tập san Collabra: Tâm lý học) phát hiện ra rằng, loại cho đi, hiệu ứng nhận thức của việc cho đi và bối cảnh quyết định đáng kể đến lợi ích của lòng hào phóng.

Ví dụ, trao tặng một trải nghiệm như đưa ai đó đi ăn tối hoặc mời họ đi xem hòa nhạc có xu hướng thúc đẩy mối quan hệ xã hội gần gũi hơn. Mặt khác, quà tặng vật chất, mặc dù được đánh giá cao, nhưng ít liên quan đến kết quả củng cố mối quan hệ trừ khi chúng được cá nhân hóa sâu sắc hoặc gắn liền với những trải nghiệm chung.

Nghiên cứu cho thấy, những khác biệt này phát sinh vì những trải nghiệm có nhiều khả năng tạo ra những kết nối có ý nghĩa, những kỷ niệm đẹp và cảm giác vui vẻ chung. Ngược lại, quà tặng vật chất đôi khi có thể mang tính giao dịch hoặc ít mang tính cá nhân hơn.

Hơn nữa, nhiều hơn không phải lúc nào cũng tốt hơn. Sự hào phóng phải tuân theo quy luật lợi nhuận giảm dần. Giống như miếng bánh sẽ trở nên kém ngon hơn sau khi ăn quá nhiều, việc tặng quá nhiều quà – hoặc quá xa xỉ – không nhất thiết mang lại nhiều hạnh phúc hơn. Một cử chỉ nhỏ, có ý nghĩa như mua một tách cà phê cho ai đó cũng có thể mang lại sự nâng cao cảm xúc tương tự.

Sự hào phóng phát triển mạnh mẽ trong tính chân thực. Việc cho đi chân thành, tự nguyện sẽ tăng cường hạnh phúc; tuy nhiên, việc cho đi vì những lý do bên ngoài, chẳng hạn như áp lực hoặc nghĩa vụ, có thể làm giảm hoặc thậm chí phủ nhận mọi lợi ích.

Ví dụ, một người tham gia trong nghiên cứu năm 2022 đã mô tả một tình huống quyên góp trong đó người tham gia cảm thấy bị áp lực bởi một người vận động từ thiện quá dai dẳng bên ngoài một cửa hàng tạp hóa. Mặc dù hoạt động từ thiện này là vì mục đích tốt, nhưng việc không có sự lựa chọn khiến trải nghiệm này trở nên khó chịu và không thỏa mãn về mặt cảm xúc. Ngược lại, một người tham gia mô tả việc trả tiền thuê nhà của một người bạn để chăm sóc người đó, nhấn mạnh đến bản chất tự nguyện của hành động này và mang lại lợi ích về mặt cảm xúc cao hơn.

Áp lực về nghĩa vụ thể hiện rõ ràng hơn trong những ngày lễ. Theo đó, những ngày lễ có thể khuếch đại các tác nhân gây căng thẳng, biểu hiện dưới dạng căng thẳng về tài chính hoặc mong muốn vượt qua người khác, nhưng cũng đại diện cho một thời điểm độc đáo để suy ngẫm về tính hào phóng so với lòng tham.

Một nghiên cứu năm 2019 thậm chí còn phát hiện ra rằng, mặc dù bạn mong đợi lòng hào phóng sẽ tăng lên vào tháng 12, nhưng thực tế lại có xu hướng giảm xuống. Những người tham gia báo cáo rằng, vào kỳ nghỉ lễ này mức độ căng thẳng  tăng cao khiến họ cho đi ít hơn so với những thời điểm khác trong năm.Khoa học cho thấy, cho dù từ những đứa trẻ mới biết đi cho đến người lớn thì sự hào phóng vẫn có mối tương quan đáng tin cậy với cải thiện sức khỏe và hạnh phúc. Tuy nhiên, việc cho đi không nhất thiết phải là to lớn hay vĩ đại. Ông Chopik chia sẻ với tờ The Epoch Times rằng, sự hào phóng được thể hiện hàng ngày qua các việc như: Giúp hàng xóm vứt rác, quyên góp một ít cho tổ chức từ thiện, làm tình nguyện viên tại bếp ăn từ thiện hoặc đơn giản chỉ là lắng nghe một người bạn trong lúc họ khó khăn.

Tác giả: Makai Allbert, theo The Epoch Times

Nguyên Khang biên dịch

Mời xem thêm bài liên quan: