Dư thừa hàng triệu tấn xi măng, Bộ Xây dựng nói gì?

Theo Bộ Xây dựng, sản lượng tiêu thụ xi măng, clinker năm ngoái khoảng 95 triệu tấn, các dây chuyền sản xuất chỉ hoạt động trung bình khoảng 77% tổng công suất thiết kế, ngành xi măng vẫn chưa giải quyết được bài toán về mất cân đối cung-cầu.

Theo báo cáo của Bộ Xây dựng, hiện nay, cả nước đầu tư 92 dây chuyền, với tổng công suất trên 122 triệu tấn/năm.

Tuy nhiên, năm 2024, tổng sản lượng xi măng và clinker tiêu thụ chỉ khoảng 95 triệu tấn, trong nước khoảng 65,3 triệu tấn và xuất khẩu khoảng 29,7 triệu tấn. Như vậy, các dây chuyền sản xuất xi măng chỉ hoạt động trung bình khoảng 77% tổng công suất thiết kế.

Bộ Xây dựng cho biết từ năm 2011, việc đầu tư sản xuất xi măng thực hiện theo quy hoạch của Thủ tướng về phát triển công nghiệp xi măng Việt Nam giai đoạn 2021 – 2020 và định hướng 2030 tại quyết định số 1488.

Năm 2015 tiêu thụ 72,7 triệu tấn, bằng 98% so với quy hoạch; năm 2020 tiêu thụ 100,2 triệu tấn/năm, bằng 107% so với quy hoạch. Tuy nhiên, từ năm 2020 đến nay, nguồn cung xi măng tăng lên do Luật Quy hoạch 2017 bãi bỏ Quy hoạch 1488.

Việc đầu tư các dây chuyền xi măng theo cơ chế thị trường và được thực hiện theo pháp luật về đầu tư, thuộc thẩm quyền của UBND các tỉnh. Do đó, các địa phương đã chấp thuận chủ trương đầu tư 13 dây chuyền công nghệ hiện đại với tổng công suất thiết kế 35,3 triệu tấn mỗi năm.

Trước tình hình các nhà máy xi măng có xu thế tăng nhanh, Bộ Xây dựng trình Thủ tướng ban hành quyết định về chiến lược phát triển vật liệu xây dựng Việt Nam thời kỳ 2021-2030, định hướng 2050, trong đó đưa ra lộ trình đầu tư các nhà máy xi măng.

Cụ thể, tổng công suất thiết kế đến năm 2025 không vượt quá 125 triệu tấn/năm; đến năm 2030 không vượt quá 150 triệu tấn/năm.

Hồi năm 2021, Bộ cũng có văn bản gửi UBND các địa phương yêu cầu trước khi xem xét, quyết định chấp thuận chủ trương đầu tư các dự án sản xuất xi măng cần cân nhắc tránh đầu tư tràn lan, dẫn đến cung vượt cầu, gây lãng phí nguồn lực xã hội.

Bộ Xây dựng cũng đề xuất bổ sung quy hoạch lĩnh vực xi măng vào danh mục các quy hoạch có tính chất kỹ thuật chuyên ngành trong Luật Quy hoạch.

Tuy nhiên, một khó khăn mà Bộ Xây dựng nêu lên là đề xuất này Bộ đã có văn bản góp ý, phân tích, đánh giá tình hình đầu tư, sản xuất, tiêu thụ clinker và xi măng nhưng Luật số 57/2024 được Quốc hội thông qua hồi tháng 11/2024 lại không có nội dung Bộ đã đề xuất.

Theo tính toán của Bộ Xây dựng, nhu cầu tiêu thụ xi măng trong năm 2025 sẽ tăng khoảng 2-3% so với năm 2024, đạt mức 95-100 triệu tấn. Trong đó tiêu thụ nội địa dao động từ 60-65 triệu tấn, còn xuất khẩu dự kiến đạt khoảng 30-35 triệu tấn.

Dư thừa nguồn cung lớn, tiêu thụ nội địa tăng chậm, thậm chí còn giảm, kênh xuất khẩu 3 năm gần nhất giảm mạnh, chỉ đạt quanh ngưỡng 30 triệu/tấn/năm, dẫn đến nhiều nhà máy sản xuất cầm chừng, nguy cơ đóng cửa, thua lỗ và nợ xấu.

Theo nhận định của Hiệp hội Xi măng Việt Nam (VNCA), tiêu thụ xi măng trong nước hiện vẫn rất khó do tác động của nhiều yếu tố bất lợi cùng với việc thị trường bất động sản chưa phục hồi. Xuất khẩu cũng chịu cạnh tranh gay gắt và phòng vệ thương mại gia tăng.

Hiện một số doanh nghiệp đã không thể xuất khẩu hoặc xuất được nhưng sản lượng rất thấp do vướng phòng vệ thương mại tại các thị trường truyền thống như Philippines, Đài Loan.

2 tháng đầu năm nay, toàn ngành xuất khẩu hơn 2 triệu tấn, trị giá 76 triệu USD, giảm lần lượt 36,7% về lượng và giảm 36% về trị giá so với cùng kỳ năm 2024.

Trong chiến lược dài hạn, ngành xi măng vẫn phải tập trung vào tiêu thụ trong nước, bởi đây mới là kênh tiêu thụ chính yếu của ngành. Để kích cầu, VNCA cùng một số Hiệp hội ngành nghề đã kiến nghị Chính phủ có biện pháp thúc đẩy nhu cầu tiêu thụ vật liệu xây dựng thông qua phát triển nhà ở, kết cấu hạ tầng, đường giao thông và ứng dụng các giải pháp công nghệ mới.