‘Người lao động không mất việc sẽ không cần rút BHXH một lần’

Bị nghỉ việc, người lao động mới buộc phải rút bảo hiểm xã hội (BHXH) một lần. Muốn ngăn tình trạng rút BHXH một lần thì cần để doanh nghiệp duy trì được hoạt động, theo quan điểm của đại biểu Phạm Văn Hòa (tỉnh Đồng Tháp). 

Ngày 27/5, các đại biểu Quốc hội thảo luận tại hội trường về một số nội dung còn ý kiến khác nhau của dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi).

Dự luật được dự kiến thông qua trong kỳ họp, vào ngày 25/6 tới. Tuy nhiên do mức độ tác động lớn, có đại biểu đề xuất nên lùi thời gian thông qua dự luật sang kỳ họp sau.

“Vì đối với họ, chỉ cần một câu, một chữ thay đổi trong văn bản luật được ban hành sẽ quyết định đến cả vấn đề an sinh của cả cuộc đời” – đại biểu Trần Thị Thu Phước (Kon Tum) nói về mức độ ảnh hưởng của Luật BHXH đối với đời sống người lao động.

BHXH một lần – được rút hay không?

Bản dự thảo đưa ra hai phương án rút BHXH một lần.

Phương án 1 phân người lao động thành hai nhóm. Nhóm 1 là người tham gia BHXH trước khi luật có hiệu lực (dự kiến ngày 1/7/2025), sau 12 tháng nghỉ việc, không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm thì được rút BHXH một lần.

Nhóm 2 là người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ ngày luật có hiệu lực trở đi thì không được rút BHXH một lần, trừ một số trường hợp cụ thể theo quy định.

Phương án 2 là người lao động được rút BHXH một lần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ BHXH. Điều kiện được rút là người lao động đã đóng bảo hiểm dưới 20 năm, và sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện.

Đa số ý kiến trong Ủy ban Thường vụ Quốc hội tán thành phương án 1, dù vậy, cơ quan này cũng nhấn mạnh đây là vấn đề khó, còn nhiều ý kiến khác nhau và liên quan trực tiếp đến quyền lợi của nhiều người lao động trong thời điểm hiện tại và khi hết tuổi lao động.

Người lao động còn khổ thì còn rút BHXH một lần

Đại biểu Nguyễn Thị Hồng Hạnh – Phó giám đốc Sở Tư pháp TP.HCM (TP.HCM) cho rằng cả hai phương án đưa ra trong bản dự luật đều không ổn.

Với phương án 2, bà Hạnh cho biết sẽ không chọn, vì nên giữ chân người lao động bằng sự ưu việt và lợi ích của bảo hiểm chứ không phải bằng cách giữ lại 50% số tiền ít ỏi của họ.

Với phương án 1, nữ đại biểu băn khoăn khi những người đóng BHXH sau ngày luật này có hiệu lực sẽ không còn được lựa chọn hưởng BHXH một lần, “trong khi chưa có những chính sách chăm lo hữu hiệu”. Theo bà Hạnh, người lao động muốn rút BHXH một lần để lo cho những bức thiết cuộc sống trước mắt.

“Khi bản thân và người thân ốm đau, họ phải nhắm mắt vay tín dụng đen thì việc không cho họ quyền lựa chọn cần cân nhắc”, bà Hạnh dẫn tình huống. “Nếu chưa có phương án tối ưu thì nên giữ nguyên như quy định hiện hành để tránh gây xáo trộn xã hội, cho người lao động được lựa chọn, kể cả tham gia BHXH trước hay sau ngày luật này có hiệu lực”. 

Để khắc phục tình trạng ồ ạt rút BHXH một lần, bà Hạnh đề xuất giao BHXH phối hợp với Ngân hàng chính sách hỗ trợ cho người lao động được vay không lãi suất hoặc lãi suất rất thấp. Mức vay tối đa bằng số tiền họ được hưởng nếu rút BHXH một lần và đây sẽ như một sự đảm bảo cho khoản vay.

“Thủ tục vay vốn phải rất đơn giản, không cần chứng minh tài sản, thu nhập. Nếu người lao động không đồng ý vay thì nên cho họ được rút BHXH một lần để chi tiêu cho cuộc sống”, bà Hạnh nói.

Lập nguồn quỹ cho công nhân vay hay giữ 14% doanh nghiệp đóng làm quỹ hữu trí?

Đại biểu Trần Kim Yến (TP.HCM) nhận định phương án 1 sẽ có lợi cho người lao động hơn phương án 2 (nếu chưa có phương án thứ 3 tốt hơn). Tuy nhiên, bà Yến đề nghị thêm một giải pháp, là có một nguồn quỹ cho người lao động vay để giải quyết khó khăn. Khoản vay này tương tự như chính sách cho sinh viên vay đi học. Khi người lao động đi làm trở lại sẽ trả khoản nợ nói trên.

Ý kiến của bà Yến tương đồng với đề xuất nói trên của đại biểu Nguyễn Thị Hồng Hạnh, khi kiến nghị khoản vay thế chấp bằng sổ bảo hiểm tại Ngân hàng Chính sách xã hội.

Đại biểu Trần Thị Hoa Ry (Bạc Liêu) cũng cho rằng phương án 1 là phương án khá tối ưu, tuy nhiên nhược điểm là phương án này chia người lao động thành 2 nhóm tham gia BHXH trước và sau ngày luật có hiệu lực.

Nêu ý kiến tổng quan, bà Hoa Ry cho hay việc rút BHXH một lần đã tăng 39% trong quý 1/2024 – mức tăng cao nhất trong nhiều năm qua. Nếu không có giải pháp hiệu quả, khả thi thì chắc chắn trong thời gian tới, việc rút BHXH một lần sẽ tăng thêm. Do vậy, việc cho rằng phương án 1 không làm ảnh hưởng tới 18 triệu lao động đang tham gia BHXH là chưa chính xác.

Phương án 2 cũng cần tiếp tục hoàn thiện, vì không nên quy định sau 12 tháng mới xem xét việc rút BHXH một lần của người lao động, khi người lao động có nhu cầu cần tiền cấp bách khi mất việc, cuộc sống nhiều khó khăn. Bà đề xuất giảm thời gian xem xét xuống từ 3 đến 6 tháng.

Với quy định người lao động được rút BHXH một lần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất, đại biểu Hoa Ry cho rằng là chưa rõ ràng. Bà cho rằng nên kết hợp giữa phương án 1 và phương án 2, người lao động có quyền rút BHXH đối với khoản đóng trực tiếp (8%) theo thời gian thực đóng. Phần 14% là do người sử dụng lao động đóng nhằm đảm bảo chế độ hưu trí, và người lao động chỉ được hưởng khoản này khi đủ điều kiện hưởng chế độ trợ cấp hưu trí.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) đề cập đến thực trạng nhiều người lao động nghỉ việc ở độ tuổi từ 35-40, mà nguyên nhân có phần xuất phát từ các doanh nghiệp “suy dinh dưỡng”, ngưng hoạt động. Các doanh nghiệp ngoài nhà nước có xu hướng cho nghỉ việc nhiều đối với những người lao động ở độ tuổi này. Trong hoàn cảnh đó, người lao động buộc phải rút BHXH một lần.

Từ thực trạng trên, ông Hòa đề nghị Nhà nước tạo điều kiện thuận lợi nhất cho doanh nghiệp hoạt động, duy trì hoạt động để người lao động có việc làm. Khi người lao động không mất việc thì sẽ không cần rút BHXH một lần.

Giữa hai phương án trên, ông Hòa nghiêng về phương án 1 và đề nghị bổ sung quy định Ngân hàng chính sách xã hội phải cho vay đối với những người không rút BHXH một lần, để họ có tiền trang trải cuộc sống khi nghỉ việc.

Nguyễn Quân