Chút tìm hiểu về câu “trúc Nam sơn không ghi hết tội”

Trong tác phẩm “Bình Ngô Đại Cáo” của Nguyễn Trãi viết sau khi Lê Lợi đánh bại quân Minh có câu:

Độc ác thay, trúc Nam Sơn không ghi hết tội,
Dơ bẩn thay, nước Đông Hải không rửa sạch mùi.

Nguyên văn Hán Việt của câu này là:

Quyết Đông Hải chi thuỷ bất túc dĩ trạc kỳ ô,
Khánh Nam Sơn chi trúc bất túc dĩ thư kỳ ác.

Trong câu này, Nguyễn Trãi đã sử dụng hình ảnh rừng trúc, nước biển để nói lên tội ác vô cùng lớn của quân Minh đối với dân tộc Việt. Vì cách sử dụng ngôn ngữ hình tượng rất mạnh mẽ, nên câu thơ gây nên ấn tượng sâu sắc với người đọc.

Câu “Khánh Nam Sơn chi trúc bất túc dĩ thư kỳ ác” của Nguyễn Trãi bắt nguồn từ câu “khánh trúc nan thư”. Đây thực chất là một câu thành ngữ được sử dụng rất phổ biến trong tiếng Hán, mang hàm ý “tội lỗi chồng chất”, không thể ghi chép hết. Câu thành ngữ này có nguồn gốc từ “Lã Thị Xuân Thu”.

Trong “Lã Thị Xuân Thu. Quý hạ kỷ. Minh lý” miêu tả các loại dị tượng xảy ra vào thời loạn thế, ví dụ như: mây trên trời triển hiện ra những hình thù kỳ quái, hiện tượng mặt trời có nhật thực, đồng thời có hai hoặc bốn mặt trăng cùng xuất hiện, trên đầu ngựa mọc sừng, có người nuôi gà trống 5 chân… Lã Thị Xuân Thu cho rằng những hiện tượng kỳ quái này đều là dấu hiệu của sự rối loạn suy vong do triều chính nhiễu nhương mà nên, chính là điềm báo sự sụp đổ của một vương triều. Khi quốc gia sắp sửa suy bại thì “bất năng thắng sổ, tẫn Kinh, Việt chi trúc, do bất năng thư“, dẫu chặt hết trúc vùng Kinh Việt (vùng đất của người Việt cổ tại Trung Nguyên, nơi có nhiều rừng trúc) cũng không chép xuể.

Về sau này, “khánh trúc nan thư” chuyển biến thành câu nói mang ý nghĩa là tội trạng quá nhiều, dùng hết tre để làm sách cũng không viết hết được. Như, trong cuốn “Hán Thư. Công Tôn hạ” viết: “Nam sơn chi trúc bất túc thụ ngã từ”, ý nói có dùng hết tre trúc của núi Nam cũng không đủ viết ra hết lời ta muốn nói. Đây là lời mà Chu An Thế thời nhà Hán bị vu oan và bị cầm tù đã viết để vạch trần những việc làm xấu xa và tàn ác của cha con tể tướng Công Tôn Hạ. Trong “Hán Thư” viết rằng, con trai của Công Tôn Hạ bị bắt bỏ tù vì tội tham ô, Công Tôn Hạ liền thỉnh cầu Hoàng đế cho bắt Chu An Thế là tội phạm đã lâu chưa bị bắt để chuộc tội cho con trai mình và được Hoàng đế đồng ý. Chu An Thế biết được chuyện Công Tôn Hạ bắt mình để chuộc tội cho con trai thì đã nói như vậy. 

Trong “Cựu Đường Thư. Lý Mật liệt truyện” viết: “Khánh nam sơn chi trúc, thư tội vị cùng; quyết đông hải chi ba, lưu ác nan tẫn” ý nói có dùng hết tre trúc của núi Nam để làm thẻ tre thì cũng không đủ để viết hết tội trạng, có dùng hết nước ở biển Đông cũng không tẩy sạch được hết tội trạng của Tùy Dạng Đế. Đây là lời mà Lý Mật thời nhà Tùy dùng để viết về hôn quân nhà Tùy, Tùy Dạng Đế.

Cổ nhân dùng tre, trúc để viết chữ. Trước khi giấy được phát minh ra, người xưa đã cắt tre trúc ra thành từng mảnh từng mảnh, sau đó dùng dây thừng xâu chúng thành một cuốn sổ dùng để viết và ghi chép, nó được gọi là “trúc giản”. Chữ “trúc” trong câu “khánh trúc nan thư” chính là chỉ “trúc phiến”. 

Từ “trúc phiến” trở thành “trúc giản” phải trải qua một quá trình chế tác. Đầu tiên, người ta luộc những thẻ tre trúc nguyên sơ cùng với những loại thảo dược có tác dụng diệt trùng trong nước sôi để tránh bị mọt. Sau đó, người ta lại đem những thẻ tre trúc đã luộc này hơ trên lửa hoặc đặt trong phòng sấy đặc biệt để làm bay hơi nước trong những thẻ tre trúc ấy, để tránh cho tre trúc bị mục nát vì ẩm nước. Trong quá trình hơ lửa, màu xanh trên các thẻ tre trúc này sẽ nhạt dần, quá trình này được gọi là “sát thanh” (hơ khô thẻ tre).

Thông thường, trên mỗi thẻ tre trúc, người ta sẽ chỉ viết một hàng chữ và số lượng chữ có thể nhiều ít khác nhau nhưng nhiều nhất là khoảng 40 chữ, ít nhất là một hoặc hai chữ, thông thường là khoảng hơn 20 chữ. Sau đó người ta đem những thẻ tre này kết hợp lại thành sách. Nội dung của “trúc giản” vô cùng phong phú, bao gồm: tài liệu văn thư, thư tín, bản sao sách, lịch. Ngoài ra nó còn có thể là những bút tích, thư pháp của các thi nhân, thư pháp gia hay học giả nổi tiếng. Những “trúc giản” như vậy rất quý giá và có giá trị lịch sử rất cao.

Theo Vision Times tiếng Trung
Tác giả: Giản Tú Uyên
An Hòa biên tập

Xem thêm:

• Chuyện ít biết về câu thành ngữ “màn trời chiếu đất”

Mời xem video: