Đôi nét về chim phượng hoàng

Phượng hoàng được xưng là “bách điểu chi vương”, biểu tượng của điềm lành. Trong tứ linh thì chim Phượng có lẽ là loài được yêu mến nhất.

“Phượng hoàng” có ngoại hình: mỏ gà, cổ rắn, hàm én, lưng rùa, đuôi cá, lông ngũ sắc, cao khoảng sáu thước, dáng như con hạc. Tương truyền rằng đó là loài “chim thần” – vua của các loài chim. Con đực gọi là “Phượng”, con cái gọi là “Hoàng”, thường được gọi chung là “Phượng” hoặc “Phượng Hoàng”.

“Khổng Diễn Đồ” có viết: “Phượng, hỏa tinh”, Phượng hoàng là tinh hoa của lửa.

“Mao Thi Sơ” có viết: “Phượng hoàng không phải cây ngô đồng thì không đậu, không phải quả trúc thì không ăn.”

Hứa Thận viết trong “Thuyết văn giải tự” rằng: “Phượng hoàng là chim thần. Xuất hiện ở phương Đông, nơi sinh sống của bậc quân tử, bay lượn khắp bốn phương. Bay qua núi Côn Luân, uống nước ở núi Để Trụ, rửa lông ở sông Nhược Thủy, tối ngủ ở cung điện. Khi xuất hiện thì thiên hạ sẽ thái bình. Phượng hoàng bay thì muôn vàn loài chim sẽ theo sau”.

“Luận Ngữ trích Suy Thánh” có viết:

“Phượng hoàng có lục tượng, cửu bao. Lục tượng gồm: một là đầu giống trời, hai là mắt giống mặt trời, ba là lưng giống mặt trăng, bốn là cánh giống gió, năm là chân giống đất, sáu là đuôi giống vệt sao. Cửu bao gồm: một là miệng vâng lệnh, hai là tâm độ lượng, ba là tai nghe rõ, bốn là lưỡi co duỗi, năm là màu sắc rực rỡ, sáu là mào xếp nếp, bảy là cựa sắc như móc câu, tám là tiếng kêu vang vọng, chín là bụng có hoa văn. Tiếng hót vui tươi khi bay lượn, hót nhẹ nhàng khi đậu xuống, hót thân thiện vào ban đêm, hót chào mừng vào sáng sớm, hót ngợi ca khi bay cao. Chỉ có người có tâm hồn thanh cao, hiểu được đạo lý mới hiểu ta, mang theo những phẩm chất tốt đẹp đến, nên ta muốn sống ở những nơi thanh bình, xa lánh trần tục, cùng phượng hoàng vui chơi, hưởng thụ sự thanh tao, an lạc.”

Theo “Đế Vương thế ký” của Hoàng Phủ Mật:

“Hoàng đế đang trai giới trong cung điện, ngồi trên đài Huyền Hỗ bên bờ sông Lạc. Bỗng nhiên, có một con chim lớn xuất hiện. Chim có đầu gà, mỏ én, cổ rùa, thân rồng, cánh lân, đuôi cá, hình dáng giống hạc. Toàn thân mang đủ năm màu, ba hình trên lông tạo thành chữ. Chữ trên đầu là “Thuận Đức”, chữ trên lưng là “Tín Nghĩa”, chữ trên ngực là “Nhân Trí”. Không ăn côn trùng sống, không dẫm lên cỏ xanh. Thi thoảng đậu ở vườn phía Đông của Vua, làm tổ trên gác cung điện. Khi ăn uống, nhất định phải tự hát múa, tiếng kêu như sáo trúc.”

Trong “Thi Kinh – Đại Nhã” viết: “Phượng hoàng tung cánh bay, lông vũ rực rỡ muôn màu, đậu ở đâu cũng mang niềm vui.”

Trong “Mạnh Tử – Công Tôn Sửu Thượng” viết: “Kỳ lân thuộc loài thú, phượng hoàng thuộc loài chim.”

Trong “Tả Truyện – Trang Nhị Nhị Niên” viết: “Phượng hoàng tung cánh bay, tiếng hót vang vọng.”

Trong “Tuân Tử Phú” viết: “Li long hóa chuồn chuồn, cú mèo hóa phượng hoàng. Tỷ Can bị mổ bụng, Khổng Tử bị giam cầm. Ôi sáng tỏ thay cho trí tuệ của họ!”

Trong “Bão Phác Tử” có mô tả về màu sắc các bộ phận khác nhau trên thân thể phượng hoàng như sau: đầu màu xanh, cổ màu trắng, mỏ màu đỏ, ngực và lưng màu đen, ngón chân và móng vuốt màu vàng.

“Dịch Lâm” của Tiêu Cống viết: “Phượng hoàng có mười con, chung ổ chung mẹ, vui vẻ bảo vệ nhau”. Lại nói: “Chim phượng hoàng sinh năm con, lớn lên ở Nam Quách”.

Trong “Xuân Thu Hợp Thành Đồ” ghi rằng: Hoàng đế ngồi bên bờ sông Lạc, trong một căn phòng đá gọi là “Huyền Hỗ”, cùng với Đại Tư Mã Dung Quang và những người khác ngắm cảnh. Bỗng nhiên một con phượng hoàng mỏ ngậm cuộn tranh đặt trước mặt Hoàng đế, ngài bái lạy hai lần rồi mới nhận cuộn tranh.

Sách còn ghi rằng: Vua Nghiêu ngồi trên thuyền ngắm cảnh cùng với Thuấn lúc đó đang nhậm chức Thái úy. Một con phượng hoàng đột nhiên bay đến, mang theo cuộn tranh trao cho vua Nghiêu. Cuộn tranh được đựng trong một chiếc hộp bằng ngọc thạch màu đỏ, dài ba thước, rộng tám tấc, có dây đai bằng ngọc vàng, dây buộc bằng ngọc trắng. Hai đầu được đóng kín, trên nắp có đóng dấu năm chữ “Thiên Xích Đế Phù Ấn”.

Trong “Thập Khán Ký” của Vương Tử Niên viết: Vua Chu Chiêu Vương dùng lông chim phượng xanh làm thành hai chiếc áo choàng lông, một bộ tên là Úc Chất, một bộ tên là Huyên Cơ, có tác dụng giữ ấm cực tốt, thường dùng để chống rét vào mùa đông lạnh giá. Sau đó được truyền lại cho đời sau, đến cuối đời vua Chu Lệ Vương, hoàng thất vẫn rất trân trọng những món đồ này. Sau này, Vua Chu Lệ Vương cai trị độc đoán, bị người dân lưu đày đến đất Trệ, có người may mắn sở hữu hai chiếc “áo choàng lông phượng” này và vô cùng quý trọng chúng. Tương truyền rằng, những người phạm tội tử hình (một trong năm hình phạt thời cổ đại), có thể dùng lông chim phượng xanh để chuộc tội, có thể thoát chết; mà một sợi lông phượng có thể đổi được cả nghìn vàng.

Trong “Nghiệp Trung Ký” có viết: Hoàng hậu Thạch Quý Long đang ở trên đài ngắm cảnh thì thấy một tờ chiếu thư bằng giấy ngũ sắc rơi vào miệng con phượng hoàng. Thế là phượng hoàng liền ngậm chiếu thư bay lượn vòng trên không đợi chờ, các thị nữ và người hầu thả xuống dây thừng màu đỏ sậm dài hàng trăm trượng, giống như guồng kéo nước giếng quay lên quay xuống vậy, phượng hoàng mới bay xuống.

Trong “Hán Thư” đã ghi lại rằng vào năm Nguyên Thủy thứ ba, chim phượng hoàng đã xuất hiện ở Đông Hải. Triều đình đặc biệt cử sứ thần đến lập đền thờ ở đó. Đến thời Hán Tuyên Đế, tại kinh đô đồng thời xuất hiện hai loài chim quý là phượng hoàng và thần tước. Hơn nữa đất trời mưa thuận gió hòa, giải trừ hạn hán kéo dài. Vì vậy, Hoàng đế vui mừng khôn xiết, đại xá thiên hạ, phượng hoàng tụ họp về Thượng Lâm Uyển, Hoàng đế đã cho xây dựng “Điện Phượng hoàng” để tạ ơn trời đất ban điềm lành.

Trong “Đông Quan Hán Ký” viết: Năm Kiến Vũ thứ 17, có chim phượng hoàng đến. Nó cao tám, chín thước với bộ lông ngũ sắc. Bay đến bên bờ Dĩnh Xuyên, muôn loài chim từ bốn phương tám hướng quần tụ lại ở đây và vây quanh nó, số lượng nhiều đến mức phủ kín cả một vùng rộng vài mẫu. Đàn chim lưu lại 17 ngày rồi mới bay đi.

Trong tâm trí người dân bình thường, phượng hoàng là loài chim may mắn tượng trưng cho sự thái bình thịnh trị. Người xưa tin rằng khi thái bình thịnh thế, phượng hoàng sẽ bay đến. Chữ Phượng (鳳) trong chữ giáp cốt giống với chữ Phong (風), đại biểu cho sự hiện diện khắp nơi và tính linh động như gió; chữ Hoàng (凰) lại là chữ Hoàng đế (皇), mang ý nghĩa vĩ đại.

Trích từ “Sơ Học Ký – Quyển 30 – Bộ Điểu”

Theo “Khái quát về Văn hóa Trung Quốc: Phượng hoàng tới báo điềm lành“
Đăng trên ChanhKien.org
Tác giả: Tử Duyên

Xem thêm:

• Họa tiết chim phụng của người An Nam

Mời xem video: