Họ Ngô Lý Trai và chuyện hai cha con cùng đỗ một khoa thi

Họ Ngô ở làng Lý Trai (Diễn Châu, Nghệ An) nổi tiếng là dòng họ khoa bảng đứng đầu cả nước. Dòng họ có 5 đời đỗ đại khoa liên tiếp, đồng thời lại có hai cha con cùng thi đỗ một khoa.

Dòng họ Ngô ở Lý Trai bắt đầu từ thời ông Ngô Định, vốn là người ở làng Vọng Nguyệt thuộc xứ Kinh Bắc, vì mẹ mất nên không nơi nương tựa, được một người ở làng Lý Trai nhận nuôi vào năm 1480. Chuyện về người mẹ đã mất của ông là một câu chuyện cảm động, cũng được coi là nguyên nhân chính khiến họ Ngô Lý Trai thành dòng họ khoa bảng nổi tiếng với nhiều đời liên tiếp đều có người đỗ đạt. (Xem bài: Bí ẩn phong thủy dòng họ khoa bảng – P2)

Hai cha con cùng đỗ một khoa

Sau này họ Ngô ở Lý Trai có Ngô Trí Tri học rất giỏi nhờ được cha kèm cặp. Khoa thi năm 1558, Ngô Trí Tri 22 tuổi đỗ kỳ thi Hương, được Triều đình bổ nhiệm làm quan võ, đến năm 38 tuổi thì chuyển sang làm quan văn, giữ nhiều chức vụ trọng yếu.

Vợ ông là Cao Thị Ân là người nổi tiếng nhân đức, có công lớn trong việc đắp đê quai ngăn mặn cho các cánh đồng dọc theo sông Bằng Giang (còn gọi là sông Bùng), từ Diễn Kỷ qua Diễn Hoa, đến Diễn Hạnh (thuộc Diễn Châu, Nghệ An ngày nay). Công trình này có ý nghĩa vô cùng quan trọng, nhớ đó mà Nam Triều của nhà Lê có được những mùa lúa bội thu, ngày càng mạnh, dần dần đánh bại nhà Mạc.

Vợ chồng Ngô Trí Tri có 2 người con trai là Ngô Trí Trung và Ngô Trí Hòa, hai con trai của ông cũng học rất giỏi. Ngô Trí Hòa thể hiện thông minh nức tiếng trong vùng, năm 13 tuổi giỏi văn chương và nhiều người ví rằng còn giỏi hơn cả cha.

Khoa thi năm 1582, anh em Ngô Trí Trung và Ngô Trí Hoà dự thi và đều đỗ kỳ thi Hương.

Năm 1592, Triều đình nhà Lê Trung Hưng lại tổ chức khoa thi. Khoa thi lần này đặc biệt chỉ lấy đổ 3 người, đây là con số rất ít. Thế nhưng 3 người này thì có Ngô Trí Tri và con trai Ngô Trí Hòa đều đỗ, người đỗ còn lại là Đỗ Cảnh Thụy, cũng là học trò của Ngô Trí Tri.

Đây là lần đầu tiên trong lịch sử khoa bảng chứng kiến hai cha con đều thi đỗ, tức phụ tử đồng khoa, và cùng vinh quy bái tổ về làng. Vua Lê Thế Tông tặng bảng vàng “Phụ tử đồng khoa” và ban 10 chữ vào cờ vinh quy: “Khoa danh thiên hạ hữu. Phụ tử thế gian vô”, khoa danh trong thiên hạ thì có nhiều, nhưng hai cha con cùng đỗ một khoa thì chưa thấy bao giờ.

Văn bia trong Quốc Tử Giám cũng có một đoạn ghi chép sự kiện hai cha con cùng thi đỗ như sau:

“Ai nấy đều lấy làm sung sướng được trông thấy cảnh thái bình, dưới thời vua Thánh có hai cha con cùng đỗ một khoa. Thật là thịnh hội văn minh vậy…”

Văn bia cũng có đoạn khác ghi lại rằng:

“Những người đỗ khoa này đều là bậc tài cao học rộng. Có người bày mưu hay ở nơi lầu rồng cửa cấm, có người sưu tầm văn chương hay ở trong kho đá tủ vàng, có người giúp vầng nhật nguyệt trở lại huy hoàng, có người làm trận mưa rào sau khi bổ nhiệm, có người hiến mưu trung để tham gia kế lớn, có người phò vận sang để đi tới trung hưng. Nhà nước sở dĩ tiêu trừ được ngụy mạc, khôi phục kinh thành sáu cõi, chung hưởng trời xuân, thiên hạ thu về một mối cũng là nhờ công phò tá của những người đỗ khoa này vậy…”

Cuộc đời làm quan của Ngô Trí Hòa

Ngô Trí Hòa sau khi thi đỗ thì được cử làm Án sát sứ Sơn Tây, ông có được tri ngộ với chúa Trịnh Tùng và được Chúa đánh giá cao, nên ít lâu sau được phong làm Đô cấp sự Lại khoa và tham gia bàn chính sự ở Phủ chúa.

Sau đó ông được thăng làm Hữu thị lang bộ Hình, năm 1604 làm Hữu thị lang bộ Lại, ban tước Phú Lộc bá.

Sau khi nhà Lê Trung Hưng đánh bại nhà Mạc, năm 1606, Ngô Trí Hòa được cử làm Chánh sứ sang nhà Minh.

Sau khi hoàn thành chuyến đi sứ trở về, năm 1608 ông được thăng làm Thượng thư bộ Hộ kiêm Tế tửu Quốc Tử Giám tại kinh đô Thăng Long. Ông làm giám thị trong ba kỳ thi 1612, 1613, 1616.

Năm 1610, ông được thăng tước Phú Xuân hầu.

Năm 1618, Ngô Trí Hoà dâng lên Chúa tờ khải gồm 6 điều như sau:

1. Xin sửa đức chính để cầu mệnh trời
2. Xin răn trị kẻ quyền hào để nuôi sức dân
3. Xin cấm phu dịch phiền hà để đời sống nhân dân đỡ khổ
4. Xin bớt xa xỉ để nhân dân được ấm no
5. Xin dẹp trộm cướp để an dân
6. Xin sửa sang quân chính để bảo vệ tính mạng cho dân

Năm 1523, Ngô Trí Hòa có công dẹp loạn, được gia phong Thiếu bảo, phong Hiệp mưu Tá lý dục vân Tán trị công thần.

Năm 1625, Ngô Trí Hòa qua đời, được truy tặng tước Xuân Quận công, được dân chúng quê nhà lập đền thờ phụng.

Trong cuộc đời làm quan, Ngô Trí Tri từng giữ chức Giám sát ngự sử đạo Quảng Nam – đây là vùng đất cực nam của đất nước, dân trí còn thấp, dân chúng khá cơ cực. Ngô Trí Tri làm quan ở đây nổi tiếng hết lòng yêu thương dân chúng, thể hiện đức hạnh liêm khiết của một vị quan. Thậm chí đến hơn một trăm năm vẫn sau có tiến sĩ Bùi Dương Lịch ghi chép lại những câu chuyện về Ngô Trí Tri ở Quảng Nam trong tác phẩm của mình với sự kính trọng đặc biệt.

Con của Ngô Trí Hòa là Ngô Trí Tri đỗ tiến sĩ khoa thi năm 1646 đã có bài thơ ca ngợi ông nội và cha cùng thi đỗ một khoa như sau:

Trung hiếu lưỡng toàn huân hách dịch
Nhất môn phụ tử bảng liên đồng

Nghĩa là:

Trung hiếu đôi đường danh chói lọi
Cha con cùng được ghi bảng vàng.

Trần Hưng

Xem thêm:

• Bí ẩn phong thủy dòng họ khoa bảng

Mời xem video: