Mối quan hệ giữa ngũ hành và màu sắc long bào của Hoàng đế

Trong nhiều bộ phim truyền hình cổ trang, khán giả thường thấy tạo hình của Hoàng đế với long bào màu vàng. Nhưng trong lịch sử, long bào không phải chỉ có màu vàng, hơn nữa màu sắc của nó còn chịu ảnh hưởng trực tiếp của học thuyết ngũ hành.

Nói về cái tên “long bào” này, người cổ đại cho rằng rồng là loài vật có khả năng ẩn hình, trừ khi chúng nguyện ý hiện hình cho con người chứng kiến ra thì con người sẽ không có khả năng nhìn thấy chúng. Mỗi lần rồng xuất hiện thì sẽ có đại biến đổi ở thế gian. Vì thế sử sách của địa phương hay triều đình đều chú ý ghi chép về những sự kiện này. Thời thượng cổ, rồng là loài động vật thần dị trong mắt mọi người. Đến thời Minh, rồng trở thành biểu trưng của Đế Vương, chính thức hình thành chế độ lễ nghi trên phục trang của Hoàng đế thêu hoa văn hình rồng. Cho nên y phục của Hoàng đế được gọi là “long bào”.

Trong sử sách có ghi chép điển cố Triệu Khuông Dận bị ép mặc “Hoàng bào” (tức long bào màu vàng) như vậy. Năm 960, khi Triệu Khuông Dận dẫn binh đến Trần Kiều, một số tướng lĩnh thủ hạ của ông dẫn binh sĩ xông thẳng vào tẩm thất. Bấy giờ Triệu Khuông Dận vừa mới mặc xong y phục, còn chưa kịp phản ứng thì các tướng lĩnh đã ép ông cởi ra, đồng thời lấy “Hoàng bào” khoác lên người ông. Tiếp đó, mọi người quỳ xuống tung hô vạn tuế. Đây chính là điển cố “Hoàng bào gia thân”. Từ thời Triệu Khuông Dận trở đi, việc long bào có màu vàng đã trở thành một loại quy định nghiêm khắc hơn. Nhưng vào thời trước đó, màu sắc long bào của Hoàng đế được lựa chọn chủ yếu tuân theo học thuyết ngũ hành.

Về cơ bản, ngũ hành gồm có Kim, Mộc, Thuỷ, Hoả, Thổ, năm nguyên tố căn bản của vũ trụ:

• Kim tức kim loại, biểu tượng bằng màu Trắng.
• Mộc là gỗ, mang màu Xanh.
• Thủy là nước, biểu tượng màu Ðen.
• Hoả là Lửa, mang màu Ðỏ.
• Thổ là Ðất, mang màu Vàng.

Trung Hoa từ thời đại nhà Hạ, Thương, Chu đến nhà Thanh, mỗi một triều đại đều lựa chọn một loại màu sắc làm long bào và màu sắc cho Hoàng tộc. Mục đích của việc làm này là để phân biệt Hoàng tộc với các giai tầng khác trong xã hội. Đồng thời, nó cũng thể hiện ra sự cao quý của Hoàng tộc và Hoàng quyền.

Vào những năm cuối của thời Chiến Quốc, Trâu Diễn đã trình bày học thuyết Ngũ hành và thuyết Ngũ đức chung thủy. Quy luật của Ngũ hành tương sinh là mộc sinh hỏa, hỏa sinh thổ, thổ sinh kim, kim sinh thủy, thủy sinh mộc. Quy luật của Ngũ hành tương khắc là mộc khắc thổ, thổ khắc thủy, thủy khắc hỏa, hỏa khắc kim, kim khắc mộc.

Trâu Diễn cho rằng Trời Đất có Ngũ hành, xã hội nhân loại đều tuần hoàn chiểu theo Ngũ đức (đức của Ngũ hành). Mà sự biến đổi của Ngũ đức là thuận theo quy luật của Ngũ hành tương sinh tương khắc trong tự nhiên. Sự biến hóa của lịch sử xã hội nhân loại cũng là giống với sự biến hóa của tự nhiên, cũng chịu sự chi phối của năm loại vật chất: kim, mộc, thủy, hỏa, thổ. Sự xuất hiện của mỗi một Vương triều trong lịch sử đều thể hiện một loại tính “tất yếu”, tức là có quy luật, có “an bài”.

Học thuyết này của Trâu Diễn rất được các bậc Đế Vương trọng dụng, về sau cũng được Hoàng đế đầu tiên là Tần Thủy Hoàng sử dụng khi lựa chọn màu sắc cho triều đại. Kể từ đó các đời Hoàng đế đều sử dụng học thuyết này.

Nếu căn cứ vào tài liệu lễ nghi cổ đại thì có thể thấy, quân vương và hậu phi không hề có quy định rõ ràng đối với việc mặc trang phục màu gì. Trong “Lễ Ký” cũng ghi chép ngắn gọn: Thời kỳ Đông Chu, Tây Chu, “Thiên tử áo xanh”. Thời Xuân Thu, các chư hầu phân tranh, bào phục của các quốc quân cũng đa dạng đủ kiểu. Đến triều Tần, sự thịnh hành của thuyết ngũ hành cùng với đạo thuật của các đạo sĩ là một nguyên nhân khiến Tần Thủy Hoàng cho rằng nhà Tần thuộc về “thủy đức”. Vậy thì suy diễn “thủy đức” này như thế nào?

Thời cổ đại, màu vàng tượng trưng cho trung tâm, Hoàng Đế khai sáng văn minh Hoa Hạ, tên của ông vốn có chữ “Hoàng” (màu vàng). Cho nên, “Hoàng” (màu vàng) được xem là đại biểu cho màu da, địa vực, sự tôn quý trong lý niệm của người cổ xưa.

Dựa theo thuyết Ngũ hành của Trâu Diễn, Hoàng Đế là “thổ” đức, vì “mộc” khắc “thổ” nên nhà Hạ tiếp nối, là “mộc” đức. Vì “kim” khắc “mộc”, nhà Thương lên thay, là “kim” đức. Vì “hỏa” khắc “kim”, nhà Chu diệt nhà Thương nên là “hỏa” đức. Vì “thủy” khắc “hỏa”, nhà Tần diệt nhà Chu, nên nhà Tần là “thủy” đức.

“Thủy” trong học thuyết ngũ hành ứng với màu đen, cho nên Tần Thuỷ Hoàng mặc bào phục màu đen. Màu đen khi ấy chiếm vị trí thống soái, cả sông Hoàng Hà cũng được gọi là Hắc Thủy.

Sau khi nhà Hán tiêu diệt nhà Tần, ban đầu nhà Hán vẫn tuân theo chế độ cũ của nhà Tần, lấy màu đen là màu sắc của Triều đình. Nhưng về sau, nhà Hán cho rằng nhà Tần chuộng thủy đức, “thổ” khắc “thủy” nên nhà Hán chuộng “thổ” đức. Bởi vì thổ ứng với màu vàng trong Ngũ hành, nên nhà Hán chuyển sang dùng màu vàng làm màu sắc long bào. Thời nhà Tấn, do chuộng “kim” đức, cho màu đỏ là tôn quý, nên long bào của Hoàng đế đời Tấn dùng màu đỏ, v.v..

Trong một khoảng thời gian dài, phục sức các loại màu lưu hành trong dân gian tương đối phổ biến, ai cũng có thể mặc. Đến thời Tuỳ Đường, long bào màu vàng mới trở thành y phục chuyên dụng của Hoàng đế. Nhà Đường cho rằng mình là “thổ đức”, nên dùng màu vàng. Hoàng đế nhà Đường lại không muốn bản thân mình và dân thường mặc y phục màu vàng giống nhau, nên đã ban bố mệnh lệnh “Sĩ thứ không được dùng màu đỏ màu vàng may y phục”.

Thời Đường Cao Tông lại nhắc lại: “Nhất thiết không cho phép mặc màu vàng”. Nhưng quy định thời ấy chưa nghiêm khắc lắm, nhìn chung dân chúng mặc trang phục màu vàng vẫn còn tương đối nhiều.

Tuy nhiên thời Đường cũng là một thời kỳ mà các học phải vô cùng nhiều, Nho giáo, Thích giáo, Lão giáo đều hưng thịnh, một số tôn giáo ở phương Tây cũng được truyền nhập vào. Do đó, học thuyết ngũ hành không còn quá nổi bật kể từ đây.

Đến thời Tống, sau khi Triệu Khuông Dận lên ngôi, long bào màu vàng chính thức tượng trưng cho Hoàng quyền và không còn thay đổi màu sắc. Đến thời Tống Nhân Tông lại có quy định, các nhân sĩ mặc y phục thì không được lấy màu vàng làm nền hoặc phối chế hoa văn. Từ đó, không chỉ “Hoàng bào” là chỉ dành cho Hoàng đế, mà ngay cả màu vàng cũng trở thành màu chuyên dụng của Hoàng gia.

Theo Vision Times tiếng Trung
An Hòa biên tập

Xem thêm:

• Ngũ hành trong kiến trúc của người xưa

Mời xem video: