Trí tuệ cổ nhân: Tiên nhập vi chủ

Thành ngữ cổ có câu: “Tiên nhập vi chủ”, nghĩa là cái gì vào trước thì sẽ làm chủ. Câu thành ngữ này là để chỉ thói quen hình thành quan niệm của một người. Cụ thể hơn, khi một người nghe được, đọc được một điều gì đó, mà đồng ý hoặc tiếp nhận nó, thì sẽ hình thành khái niệm và quan niệm. Như vậy mặc dù điều này chưa hẳn đã là đúng nhất, nhưng sau này sẽ rất khó để thay đổi tiếp nữa nhận thức của họ. Đây là lý do giải thích tại sao mọi người giữ định kiến ​​và thường không dễ tiếp thụ những gì đến sau. Trong cuộc sống, câu nói này cũng được nhiều người vận dụng trong việc giáo dục con cái. 

Vương Nghi Công là danh thần thời Bắc Tống, làm đến chức Tể tướng. Ông quyết tâm tìm và mời những người học rộng và thiện lương để dạy dỗ con cái mình. Có người thấy ông lựa chọn cẩn thận như vậy liền hỏi: “Trẻ con chỉ là người mới bắt đầu học, tại sao phải làm như vậy?” Vương Nghi Công đáp: “Tiên nhập vi chủ!”

Trong “Mạnh Tử đề từ”, Triệu Kỳ thời nhà Hán có nhận xét: “Khi Mạnh Tử còn nhỏ đã được mẹ chuyển nhà ba lần để dạy bảo”.

Mẹ của Mạnh Tử muốn chọn một nơi có thể giúp Mạnh Tử trưởng thành một cách lành mạnh. Nhà Mạnh Tử vốn ở gần nghĩa địa, Mạnh Tử nhìn lâu quen mắt, thường cùng bạn mình chơi đùa giả xây mộ và tế mộ. Mẹ ông cho rằng như vậy không tốt, bèn quyết định chuyển nhà. Bên cạnh ngôi nhà mới lại gần một nơi giết mổ. Mạnh Tử có khả năng bắt chước rất nhanh, thế là ông lại học cách mổ lợn, bán thịt của người đồ tể láng giềng. Mẹ ông cảm thấy môi trường này cũng không ổn, lại tiếp tục chuyển nhà. Cuối cùng bà chuyển tới gần Thái Miếu. Mạnh Tử lại học theo lễ nghi của những quan văn ra vào nơi đây khiến mẹ vui mừng, cho rằng đây mới là nơi đáng để định cư.

Điều này cho thấy, mẹ của Mạnh Tử rất coi trọng môi trường phát triển của con. Bởi vì bà hiểu rằng “tiên nhập vi chủ”, đây là đặc điểm nhận thức của con người. Con người khi còn nhỏ, tiếp nhận nhiều thứ gì thì sẽ hình thành nên tính cách, phẩm chất của người đó.

Vào thời cổ đại, khi các giá trị văn hóa truyền thống được duy trì tương đối tốt, quá trình trưởng thành của một người sẽ giúp hình thành định hướng giá trị tích cực, chuẩn mực đạo đức cao và gần với Đạo. Một người được giáo dưỡng trong hoàn cảnh đó sẽ có đạo đức tốt, thiện lương và có thành tựu. Cho nên, từ thời xưa đã có rất nhiều gia đình lựa chọn người thầy cho con rất kỹ càng.

Về xuất xứ, cụm tử “Tiên nhập vi chủ” xuất hiện trong cuốn “Hán Thư”. Vào thời nhà Hán, Đổng Hiền, Tôn Sủng và Tức Phu Cung đều là những đại thần được Hán Ai Đế rất sủng ái. Hoàng đế đã ban chiếu chỉ phong cho họ tước Hầu. Thừa tướng Vương Gia khuyên hoàng đế: “Đổng Hiến thế lực quá mạnh, Tôn Sủng và Tức Phu Cung là những quan đại thần gian xảo”. Nhưng Hán Ai Đế không tiếp thu.

Tức Phu Cung muốn lập thêm công trạng để leo cao hơn, bèn nghĩ cách lừa gạt Hán Ai Đế. Ông ta phái người đến báo với Thiền Vu, không cho vào bái kiến thiên tử, sau đó lại nói với Hán Ai Đế: “Bệ hạ, năm nay Thiền Vu của Hung Nô không đến bái kiến ​​thiên tử. E rằng ông ta sẽ quấy nhiễu biên giới, bệ hạ nên xuất binh.”

Thừa tướng Vương Gia can gián: “Hoàng đế phải thành tâm làm việc thiện, vạn dân mới có thể được an cư lạc nghiệp. Lời của Tức Phu Cung rõ ràng là dối trá, muốn lợi dụng việc xuất binh để mưu làm loạn. Bệ hạ nhất định không được tin đó là thật, đừng vì tiên nhập vi chủ mà đưa ra quyết định sai lầm.”

Nhưng Hán Ai Đế vẫn tin lời của Tức Phu Cung, dự định phái quân đội xuất chinh. Tuy nhiên Đổng Hiền ra sức phản đối nên kế hoạch không thực hiện được. Chẳng bao lâu, âm mưu của Tức Phu Cung bị bại lộ, ông ta đã bị tống vào ngục và cuối cùng bị chết ở trong ngục.

“Tiên nhập vi chủ”, một người thường đánh giá và nhận thức những điều mới mà họ gặp sau này dựa trên kiến ​​thức và phương pháp mà họ đã có được trước đó. Do vậy, trong quá trình trưởng thành về mặt tâm thức, mọi người đều phải đối mặt với việc vượt ra ngoài nhận thức cổ hữu. Đối với một người, đây là một điều rất khó thực hiện. Nhưng nếu một người không bỏ đi những quan niệm và định kiến của mình thì sẽ dễ bị phạm sai lầm, không thừa nhận những gì vượt quá tầm hiểu biết của bản thân. Người như vậy sẽ rất khó để tiếp thu nhận thức mới và không tin vào những điều cần phải có một trực giác rất mạnh mới cảm nhận được.

Ngay từ khi một người được sinh ra, hết thảy những gì nhìn thấy và nghe thấy sẽ hình thành nên cách nhận thức thế giới và quan niệm của mình, và học vấn thu được sẽ dần dần hình thành nên giá trị quan của mình. Vì thế, “tiên nhập vi chủ”là lời cảnh báo chúng ta cần phải sáng suốt và có trí tuệ khi tiếp thu một tri thức, một sự tình nào đó.

Theo Epoch Times tiếng Trung
Tác giả: La Nhẫn
An Hòa biên tập

Xem thêm:

• Trí tuệ cổ nhân: Chính trực làm người, làm đến tể tướng

Mời xem video: