Tác giả đoạt giải Nobel: 5 yếu tố gây lão hóa và 1 bí quyết chống lão hóa

Khoa học đã chứng minh rằng suy nghĩ của chúng ta có thể ảnh hưởng đến cấp độ di truyền, từ đó góp phần quyết định sức khỏe cũng như sự lão hóa của cơ thể.

• Trái tim và khối óc ghi dấu mọi giây phút nóng giận của chúng ta

Y học hiện đại nhìn nhận quá trình lão hóa của cơ thể con người ra sao? Các nhà khoa học đã phát hiện ra ở các đầu mút của nhiễm sắc thể có tồn tại telomere hoạt động như một chiếc “đồng hồ sinh học” ảnh hưởng đến lão hóa cơ thể. Chúng có chức năng bảo vệ nhiễm sắc thể khỏi bị tổn thương và sẽ ngắn lại mỗi khi tế bào phân chia.

Ngày nay, chúng ta đã biết rằng các kiểu tư duy tiêu cực có thể gây hại cho telomere, vậy liệu có cách nào giúp đảo ngược quá trình này hay không?

Đảo ngược “đồng hồ” sinh học

Từ góc nhìn sinh học, lão hóa là quá trình diễn ra chậm rãi và không thể đảo ngược. Điều này thể hiện ở việc các tế bào dần suy yếu theo thời gian: Số lượng tế bào giảm đi, thể tích chung cũng nhỏ lại.

Quá trình sao chép vật chất di truyền của cơ thể chịu tác động bởi telomere và telomerase. Telomerase là một loại enzyme quyết định độ dài của telomere, còn telomere chính là phần bảo vệ ở đầu mút nhiễm sắc thể. Do vậy, chúng giúp nhiễm sắc thể không bị tổn hại. Nhờ vai trò này, các nhà khoa học gọi telomere là “đồng hồ sinh học” của cơ thể.

Khi telomere bị rút ngắn do căng thẳng hay tác động xấu, tế bào dễ bị ngừng phân chia và chết đi. Lúc đó, những bệnh mà cơ thể vốn có nguy cơ mắc từ yếu tố di truyền sẽ dễ dàng bùng phát và tiến triển nhanh hơn.

Vì thế, nếu tìm được cách làm chậm quá trình rút ngắn telomere, chúng ta có thể trì hoãn được sự lão hóa.

Tiến sĩ Elizabeth Blackburn đã đoạt giải Nobel Sinh lý học hoặc Y học năm 2009 nhờ khám phá bản chất phân tử của telomere. Telomere đóng vai trò như “đầu mút bảo vệ” giúp duy trì và bảo vệ thông tin di truyền. TS Blackburn cũng tìm ra telomerase, loại enzym duy trì độ dài của telomere.

“Telomere lắng nghe bạn, lắng nghe hành vi của bạn, và lắng nghe cả trạng thái tinh thần của bạn”, TS Blackburn – hiện là Chủ tịch Viện Nghiên cứu Sinh học Salk ở La Jolla, California – chia sẻ với StatNews.

Năm 2017, bà Blackburn xuất bản cuốn “The Telomere Effect: A Revolutionary Approach to Living Younger, Healthier, Longer” (Hiệu ứng Telomere: Cách tiếp cận đột phá để sống trẻ hơn, khỏe mạnh hơn, lâu hơn), tiết lộ rằng con người có thể kiểm soát quá trình lão hóa nhiều hơn chúng ta tưởng. Dựa trên tổng hợp hàng nghìn nghiên cứu, bà kết luận rằng chúng ta thực sự có thể kéo dài telomere – và có thể, nhờ đó kéo dài tuổi thọ.

Trong cuốn sách trên, bà đã chỉ ra năm kiểu tư duy gây hại cho telomere và một chiến lược giúp kéo dài “đồng hồ sinh học” này.

1. Thù địch hoài nghi

Trong một nghiên cứu do TS Blackburn thực hiện trên nhóm công chức Anh, bà nhận thấy: “Những người đàn ông có điểm số cao về mức độ thù địch hoài nghi thường có telomere ngắn hơn so với những người có điểm số thấp”. 

Vậy thù địch hoài nghi là gì?

TS Blackburn và đồng tác giả Elissa Epel viết: “Thù địch hoài nghi nghĩa là rất giận dữ và thường xuyên có suy nghĩ rằng người khác không đáng tin. Người có tính cách này không chỉ nghĩ ‘Tôi ghét phải xếp hàng dài ở siêu thị’, mà còn nghĩ ‘Người mua kia cố tình đi nhanh để chiếm mất vị trí đáng ra thuộc về tôi!’ — rồi âm ỉ tức giận”. 

Kiểu thù địch này có mối liên hệ chặt chẽ với việc gia tăng nguy cơ mắc bệnh và tử vong.

2. Bi quan

Tính cách bi quan có ảnh hưởng tiêu cực nghiêm trọng đến telomere. Trong một nghiên cứu quy mô nhỏ với khoảng 35 phụ nữ, TS Blackburn phát hiện những người có mức độ bi quan cao thường có telomere ngắn hơn.

Ngoài ra, một nghiên cứu trên hơn 1.000 nam giới cũng cho thấy bi quan là yếu tố nguy cơ đối với sức khỏe kém. Khi những người bi quan mắc các bệnh liên quan đến lão hóa như ung thư hoặc bệnh tim, bệnh thường tiến triển nhanh hơn, và nhìn chung họ có xu hướng tử vong sớm hơn.

3. Suy nghĩ ám ảnh

Có nhiều người thường xuyên ở trong trạng thái lo âu và tự ép mình phải nghĩ mãi về một vấn đề mà không thể buông bỏ, chẳng hạn như những mâu thuẫn kéo dài giữa các thành viên trong gia đình hoặc trong các mối quan hệ cá nhân.

Các nghiên cứu cho thấy việc bị ám ảnh bởi những rắc rối này cũng có thể ảnh hưởng đến tế bào miễn dịch của cơ thể và làm telomere ngắn lại.

Tác giả Blackburn và Epel viết: “Khi bạn cứ nghĩ đi nghĩ lại về một chuyện, căng thẳng sẽ lưu lại trong cơ thể rất lâu, ngay cả khi nguyên nhân gây căng thẳng đã qua”. 

Đồng thời, những người thường hay nghĩ tiêu cực về quá khứ hoặc để tâm trí lang thang theo hướng tiêu cực (ám ảnh lặp đi lặp lại) thường có tỷ lệ mắc trầm cảm lâm sàng và rối loạn lo âu cao hơn. Những tình trạng này cũng liên quan đến telomere ngắn hơn.

4. Kìm nén suy nghĩ

Ai cũng sẽ gặp rắc rối trong cuộc sống và đôi khi chúng ta chủ động đẩy những suy nghĩ khó chịu ra khỏi tâm trí mà không thật sự giải quyết chúng. Điều này cũng có thể ảnh hưởng đến độ dài của telomere.

Nhà tâm lý học xã hội Harvard quá cố Daniel Wegner, người tiên phong cho ý tưởng này, từng bắt gặp một câu trong Ghi chú mùa đông về những ấn tượng mùa hè (1863) của Fyodor Dostoevsky, ghi lại chuyến đi của ông ở Tây Âu: “Hãy thử đặt ra cho mình nhiệm vụ: Đừng nghĩ đến một con gấu trắng, và rồi bạn sẽ thấy con vật đáng ghét ấy cứ hiện lên trong đầu từng phút một”. 

Tức là, khi càng cố gắng xua đuổi một ý nghĩ, chúng sẽ lại càng chiếm lấy sự chú ý của bạn.

5. Xao nhãng

Chúng ta đều biết rằng nhiều người đạt thành tựu lớn thường có khả năng tập trung và chú ý rất mạnh.

Tuy nhiên, nhiều người lại dễ bị môi trường bên ngoài làm phân tâm. Nghiên cứu của TS Blackburn cho thấy độ dài telomere sẽ ngắn lại nếu con người không thể tập trung và sống trọn vẹn với hiện tại.

Chống lão hóa và sự tỉnh thức

Ngược lại với năm kiểu tư duy tiêu cực kể trên, TS Blackburn cũng phát hiện ra điều ngược lại: Tư duy tích cực giúp cải thiện sức khỏe ở cấp độ di truyền.

Cuốn sách của TS Blackburn có một phần mang tên: “Nhận biết suy nghĩ: Rũ bỏ sự kìm kẹp từ các kiểu tư duy tiêu cực”.

Trong đó, các tác giả đã Blackburn và Epel viết rằng: “Khi ý thức được những gì mình đang nghĩ, bạn sẽ dần trở nên vững vàng hơn trước căng thẳng. Theo thời gian, bạn sẽ biết nhìn vào những suy nghĩ cứ lặp đi lặp lại và tự nhủ: ‘Đó chỉ là suy nghĩ thôi mà’. ”

Năm kiểu tư duy tiêu cực này là những phản ứng tự động, các thói quen ăn sâu, thường bị phóng đại và mang tính kiểm soát. Khi nhận biết được từng suy nghĩa của bản thân, chúng ta sẽ có thể giải phóng mình khỏi những khuôn mẫu đó.

Theo các tác giả, bí quyết để làm chủ tâm trí là đừng tin hết vào mọi điều bản thân suy nghĩ. Khi nhận ra mình đang suy nghĩ gì và chỗ nào bị nghiêng về tiêu cực, chúng ta sẽ dễ dàng buông bỏ và dừng được vòng luẩn quẩn tiêu cực.

Bên cạnh đó, các tác giả khuyến khích những hoạt động giúp nhận biết rõ hơn về dòng suy nghĩ của bản thân như thiền định hoặc bài tập kết hợp tâm–thân tương tự như chạy đường dài. Nhờ sự rèn luyện, chúng ta có thể ngừng “tự suy nghĩ” theo hướng bất hạnh, đồng thời cân bằng tốt hơn các hormone căng thẳng khi nghỉ ngơi, từ đó làm chậm sự rút ngắn các telomere, làm chậm lão hóa và sống khỏe mạnh hơn.