Loãng xương không chỉ do thiếu canxi: Vai trò thiết yếu của sức khỏe đường ruột

Loãng xương là căn bệnh về xương phổ biến nhất liên quan đến lão hóa, ảnh hưởng đến hàng trăm triệu người trên toàn thế giới – đặc biệt là phụ nữ sau mãn kinh và người cao tuổi. Được xem là “căn bệnh thầm lặng”, loãng xương thường không gây triệu chứng cho đến khi người bệnh đối mặt với hậu quả nghiêm trọng: gãy xương.

Nhưng loãng xương không chỉ đơn thuần là thiếu canxi hay một hệ quả tất yếu của tuổi tác. Những nghiên cứu hiện đại gần đây mở ra hướng tiếp cận toàn diện hơn – từ vai trò của hệ vi sinh đường ruột, đến mối liên hệ giữa cảm xúc, nội tiết và sức khỏe xương. Trong khi đó, Trung y cũng cung cấp những nguyên lý trị liệu sâu sắc, xem xương là biểu hiện của sự thịnh suy bên trong tạng phủ.

Những dấu hiệu sớm dễ bị bỏ qua

Phần lớn người mắc loãng xương không hề biết mình có bệnh cho đến khi bị gãy xương do va chạm nhẹ hoặc té ngã. Tuy nhiên, có những dấu hiệu cảnh báo âm thầm xuất hiện trong sinh hoạt thường ngày:

• Đau lưng dưới mạn tính, đặc biệt nặng hơn khi ngồi hoặc đứng lâu.
• Biến dạng cột sống, như lưng gù, chiều cao bị rút ngắn.
• Khó thở, tức ngực do sự nén ép ở vùng đốt sống ngực ảnh hưởng đến không gian phổi và thần kinh tự động.

Gãy xương: Hậu quả nguy hiểm nhất của loãng xương

Gãy xương liên quan đến loãng xương là nguyên nhân hàng đầu gây tàn phế và tử vong sớm ở người cao tuổi. Theo thống kê, 1/3 phụ nữ và 1/5 nam giới trên 50 tuổi sẽ bị gãy xương do loãng xương ít nhất một lần trong đời. Đáng chú ý:

• Gãy cổ xương đùi là dạng nguy hiểm nhất, có thể tăng nguy cơ tử vong gấp 2–5 lần trong vòng một năm sau chấn thương.
• Sau gãy xương, người bệnh thường bị giảm vận động, kéo theo hàng loạt hậu quả: mất cơ, suy giảm miễn dịch, viêm mãn tính, loét tì đè, thuyên tắc phổi, nhiễm trùng tiết niệu, v.v.
• Việc sử dụng thuốc giảm đau dài ngày sau chấn thương có thể gây hại gan, thận và dạ dày, làm sức khỏe toàn thân suy yếu nhanh chóng.

Trung y và Tây y nói gì về loãng xương?

Trung y: “Thận chủ cốt – Gan chủ cân – Tỳ chủ cơ nhục”

Trong Trung y, xương được nuôi dưỡng bởi tinh hoa của thận. Suy thận đồng nghĩa với yếu xương. Gan điều hòa khí huyết và gân cơ, nếu gan khí uất thì huyết kém nuôi xương. Tỳ thì vận hóa thức ăn thành dưỡng chất, nếu tỳ yếu thì cơ thể không hấp thu được canxi. Do đó, điều trị loãng xương theo Trung y thường tập trung vào: bổ thận – kiện tỳ – sơ can.

Tây y hiện đại: Mất cân bằng giữa hủy và tạo xương

Ở người khỏe mạnh, xương được tái tạo liên tục qua hai quá trình đối lập: hủy xương và tạo xương. Tuy nhiên, tuổi tác, mãn kinh (giảm estrogen), thiếu vận động, viêm mạn tính và thiếu dinh dưỡng có thể làm rối loạn cân bằng này – khiến hủy xương vượt trội tạo xương.

Gần đây, khoa học đã phát hiện ra một yếu tố ít ai ngờ tới: Hệ vi sinh đường ruột đóng vai trò thiết yếu trong sức khỏe xương. Hệ vi sinh vật trong ruột không chỉ ảnh hưởng đến tiêu hóa, mà còn liên kết chặt chẽ với xương thông qua:

• Hấp thu khoáng chất như canxi, magiê và vitamin D.
• Tổng hợp vitamin K2, giúp vận chuyển canxi đến xương thay vì tích tụ trong mạch máu.
• Giảm viêm toàn thân, nhờ các acid béo chuỗi ngắn như butyrate.
• Tương tác với não và nội tiết, điều hòa serotonin – chất dẫn truyền thần kinh ảnh hưởng trực tiếp đến tế bào xương.
• Khi loạn khuẩn ruột xảy ra (do kháng sinh, stress, thực phẩm chế biến…), hàng rào ruột bị phá vỡ, gây viêm lan tỏa – một yếu tố nguy cơ chính của loãng xương. Đây là lý do vì sao những người có tiêu hóa kém thường dễ mất xương hơn, bất chấp chế độ ăn giàu canxi.

Chế độ ăn phòng ngừa loãng xương

Các loại thực phẩm tốt cho sức khỏe xương:

• Thực phẩm giàu canxi tự nhiên: Cá nhỏ ăn cả xương (cá cơm, cá bống). Mè đen nghiền, hạt óc chó, trứng, rong biển, tảo bẹ và nấm hương không chỉ cung cấp canxi mà còn giúp mạnh gân bổ thận.
• Chất xơ và probiotic: Các loại rau củ, trái cây có vỏ, yến mạch, thực phẩm lên men như miso, natto, kombucha, kefir – giúp nuôi dưỡng hệ vi sinh đường ruột. Vi khuẩn Lactobacillus rhamnosus đã được chứng minh là có thể giảm mất xương bằng cách tăng cường các tế bào miễn dịch bảo vệ và ức chế các tế bào gây viêm, phá hủy xương. Tương tự, Lactobacillus acidophilus được cho là giúp giảm các dấu hiệu viêm thúc đẩy mất xương trong khi tăng cường các hợp chất hỗ trợ hình thành xương.

• Collagen tự nhiên: Nước hầm xương, lòng đỏ trứng, da cá.
• Các chất hỗ trợ hấp thu canxi: Vitamin D3 (từ ánh nắng, dầu gan cá), vitamin K2 (trong natto, trứng gà ta, thịt gia cầm thả rông), magiê và boron (có trong hạnh nhân, rau xanh đậm, bơ).
• Các loại thực vật giàu polyphenol: Quả mọng, thảo mộc, dầu ô liu và trà xanh chứa các hợp chất làm giảm stress oxy hóa và tăng tính đa dạng của hệ vi sinh.

Hạn chế:

• Nước ngọt có ga (chứa phosphate làm mất canxi)
• Thực phẩm siêu chế biến và đường tinh luyện (gây viêm)
• Tránh tiêu thụ quá nhiều muối và protein
• Lạm dụng rượu, thuốc lá, cà phê, thuốc kháng sinh
• Thức khuya, căng thẳng kéo dài
• Lạm dụng thuốc ức chế bơm proton, kháng sinh và corticosteroid

Nhìn chung, chế độ ăn giàu chất xơ, thực phẩm nguyên chất, ít đường và thực phẩm siêu chế biến là tốt nhất để duy trì sức khỏe xương và hỗ trợ một hệ vi sinh khỏe mạnh, dẻo dai. 

3 công thức giúp chắc xương

Tiến sĩ Hồ Nãi Văn – chuyên gia Trung y, giám đốc phòng khám Tân Nghĩa Đường (Xinyitang) tại Đài Loan chia sẻ 3 công thức giúp chắc xương: 

• Bột mè đen – óc chó: Nghiền mịn 250 g mè đen và 250 g óc chó, trộn thêm 50 g đường nâu. Dùng mỗi sáng và tối, giúp bổ thận và cung cấp canxi.
• Canh hầm xương – đậu phụ – tôm khô: Dinh dưỡng cao, dễ tiêu, cung cấp collagen và canxi.
• Canh xương đuôi lợn + Kiên bổ hoàn: Theo bài thuốc của bác sĩ Trung y Wu, giúp giảm đau lưng và tăng mật độ xương trong vài ngày.

Tập luyện – Chìa khóa duy trì mật độ xương

Gãy xương có thể ảnh hưởng lớn đến cuộc sống, gây đau đớn, tàn tật và mất tự chủ. Do đó, phòng ngừa loãng xương là điều quan trọng. Tập thể dục là một trong những cách hiệu quả nhất để tăng mật độ xương. Các chiến lược được khuyến nghị bao gồm: 

• Tăng cường hoạt động thể chất hàng ngày: Vận động đều đặn tạo kích thích dọc lên xương, giúp xương chắc khỏe.
• Tăng cường cơ bắp: Cơ bắp mạnh hơn giúp tăng lưu thông máu qua các mạch nuôi xương quan trọng.
• Tập luyện thăng bằng: Cải thiện sự cân bằng, đặc biệt ở người cao tuổi, giúp phòng ngừa té ngã và giảm nguy cơ gãy xương.

3 bài tập tăng sức mạnh xương của Tiến sĩ Hồ Nãi Văn: 

• Tập nhón ngón chân và ấn gót chân kết hợp với xoa vùng hông: Bài tập này giúp tăng cường cơ bắp và dây chằng ở bắp chân và tạo kích thích dọc để cải thiện mật độ xương.
• Kích thích huyệt Thận Du ở lưng dưới: Giúp bồi bổ chân khí của thận, tốt cho sức khỏe thận.
• Đi bộ bằng đầu ngón chân (nhón chân) tiến hoặc lùi mỗi ngày trong 5 đến 10 phút: Bài tập này tăng cường cơ bắp bắp chân và thúc đẩy cân bằng tổng thể cũng như sức khỏe xương.

Lời kết

Loãng xương không chỉ là câu chuyện của tuổi già hay thiếu canxi. Đó là biểu hiện của mất cân bằng trong chuyển hóa, nội tiết và vi sinh vật trong cơ thể. Việc phòng ngừa loãng xương đòi hỏi một lối sống toàn diện: chế độ ăn lành mạnh – vận động đều đặn – giữ hệ vi sinh khỏe mạnh – và nuôi dưỡng khí huyết tạng phủ.