Thuốc làm tổn thương đường ruột dù đã ngừng dùng nhiều năm – Cách khắc phục

Thông thường, cơ thể đào thải thuốc chỉ trong vòng vài giờ đến vài tuần. Tuy nhiên, một nghiên cứu mới cho thấy những loại thuốc từng sử dụng từ nhiều năm trước vẫn có thể tiếp tục ảnh hưởng đến sức khỏe đường ruột, với mức độ ảnh hưởng tăng lên theo tần suất và thời gian sử dụng. Rối loạn vi hệ đường ruột và tổn thương hàng rào ruột do thuốc có thể góp phần gây ra các rối loạn chuyển hóa như các bệnh dị ứng, gan nhiễm mỡ, kháng insulin và làm tăng nguy cơ bệnh tim mạch.

• Ăn uống đúng giờ: Tăng cường sức khỏe từ vi sinh vật đường ruột

Theo nghiên cứu được công bố trên Tập san mSystems vào tháng 9, gần 9 trong số 10 loại thuốc thông dụng để lại những thay đổi vĩnh viễn trong quần thể hệ vi khuẩn đường ruột – bao gồm cả những loại thuốc trước đây chưa từng được ghi nhận có tác động đến hệ tiêu hóa.

Điều này không chỉ đúng với thuốc kháng sinh mà còn với các loại thuốc điều trị tăng huyết áp, lo âu và tăng tiết axit dạ dày như thuốc chẹn beta, omeprazole, benzodiazepin và metformin.

“Chúng ta có thể đang đánh giá thấp mức độ ảnh hưởng của các loại thuốc thông dụng đối với sức khỏe đường ruột”, Kara Siedman, chuyên gia dinh dưỡng và là Giám đốc hợp tác của hãng Dinh dưỡng Resbiotic Nutrition, người không tham gia vào nghiên cứu, chia sẻ với The Epoch Times.

Sự thay đổi của hệ vi sinh đường ruột

Một nhóm vi khuẩn thường gia tăng khi tiếp xúc với thuốc, chẳng hạn như thuốc chống trầm cảm và thuốc chẹn beta, là họ Clostridium. Một số loài trong nhóm này có liên quan đến các trường hợp nhiễm trùng hiếm gặp ở người.

Thuốc benzodiazepin được phát hiện có liên quan đến sự gia tăng của Dorea formicigenerans và Ruminococcus torques. Dorea formicigenerans có liên quan đến béo phì và hội chứng chuyển hóa, mặc dù loài này cũng có khả năng tạo ra các chất chuyển hóa có lợi. Trong khi đó, Ruminococcus torques là vi khuẩn có chức năng phân giải lớp nhầy bảo vệ niêm mạc ruột và khi phát triển quá mức, chúng có thể liên quan đến các bệnh lý đường ruột như bệnh Crohn, hội chứng ruột kích thích và các rối loạn chuyển hóa. 

Các loại thuốc điều trị cùng một bệnh lý cũng không phải lúc nào cũng ảnh hưởng đến hệ vi sinh đường ruột theo cách giống nhau. Ví dụ, trong nhóm benzodiazepin, alprazolam (Xanax) gây mất đa dạng vi sinh đường ruột nhiều hơn so với diazepam (Valium).

Thuốc ức chế bơm proton được ghi nhận làm tăng nồng độ của một số vi khuẩn trong miệng như Streptococcus parasanguinis và Veillonella parvula, cả hai loài đều có liên quan đến bệnh nha chu và sâu răng.

Có lẽ điều đáng chú ý nhất là tính tích lũy của các biến đổi này. Những người đã từng sử dụng kháng sinh không bao giờ có thể hồi phục hoàn toàn sự đa dạng vi sinh đường ruột như ở những người chưa từng dùng, bất kể thời gian đã trôi qua bao lâu kể từ đợt điều trị cuối cùng.

Việc sử dụng thuốc trong quá khứ có tác động cộng dồn, khi liều cao hơn và thời gian sử dụng dài hơn dẫn đến những thay đổi mạnh mẽ và kéo dài hơn trong hệ vi sinh đường ruột. Điều này cũng được ghi nhận ở nhóm thuốc benzodiazepin, steroid và thuốc chẹn beta.

Cách thuốc ảnh hưởng đến hệ vi sinh đường ruột

Có nhiều cơ chế khác nhau mà thuốc có thể tác động đến hệ vi sinh vật đường ruột.

Thuốc có thể làm chậm hoặc ngăn chặn sự phát triển của một số vi khuẩn đường ruột trong khi tạo điều kiện cho những loài khác phát triển mạnh, từ đó làm thay đổi sự cân bằng của hệ vi sinh. Một số thuốc trực tiếp tiêu diệt hoặc ức chế các vi khuẩn có lợi, trong khi một số khác làm thay đổi độ axit của dạ dày, ảnh hưởng đến phản ứng miễn dịch hoặc làm suy yếu lớp niêm mạc ruột.

Thuốc chống trầm cảm có thể làm rối loạn quá trình tạo và sử dụng năng lượng của vi khuẩn đường ruột, thậm chí có thể tiêu diệt chúng trực tiếp. Thuốc chống viêm không steroid có thể gây kích ứng niêm mạc ruột, khiến ruột trở nên dễ bị rò rỉ và viêm hơn, làm thay đổi môi trường sống của các vi sinh vật trong ruột.

Các lợi khuẩn tạo ra axit béo chuỗi ngắn (SCFA) giúp giảm viêm. Khi các vi khuẩn này bị tiêu diệt, nồng độ SCFA giảm xuống, dẫn đến tình trạng viêm ruột và suy yếu hàng rào bảo vệ niêm mạc ruột.

Sự viêm và tổn thương hàng rào ruột có thể góp phần gây ra các rối loạn chuyển hóa như gan nhiễm mỡ, đề kháng insulin và làm tăng nguy cơ bệnh tim mạch.

Sau khi ngừng dùng thuốc, hệ vi sinh có thể hồi phục, đặc biệt nếu ban đầu hệ vi sinh đã đa dạng hoặc chế độ ăn uống hỗ trợ sự tái sinh vi khuẩn. Tuy nhiên, một số loài vi khuẩn có thể biến mất vĩnh viễn nếu bị tiêu diệt hoàn toàn và không được tái bổ sung.

Một đánh giá năm 2024 ghi nhận rằng sự hồi phục không phải lúc nào cũng hoàn toàn. Ngay cả khi mức độ đa dạng trở lại bình thường, thành phần vi khuẩn có thể vẫn thay đổi trong nhiều tháng do một số loài không bao giờ quay trở lại hoặc bị thay thế bởi các loài khác.

Trẻ sơ sinh đặc biệt dễ bị tổn thương trước những biến đổi của hệ vi sinh đường ruột.

Một nghiên cứu năm 2022 cho thấy trẻ được dùng thuốc ức chế bơm proton (PPI) trong hơn 400 ngày có hệ vi sinh đường ruột kém đa dạng và mất cân bằng hơn và những thay đổi này vẫn tồn tại ít nhất một tháng sau khi ngừng thuốc. Các nhà nghiên cứu kết luận rằng việc sử dụng PPI kéo dài gây rối loạn hệ vi sinh nghiêm trọng hơn so với điều trị ngắn hạn.

Tiếp xúc với kháng sinh sớm trong đời cũng được chứng minh là làm tăng nguy cơ mắc các rối loạn chuyển hóa và dị ứng, bao gồm dị ứng, hen suyễn và các bệnh chuyển hóa trong giai đoạn trưởng thành.

Khả năng hồi phục phụ thuộc vào mỗi người

Mặc dù thuốc ảnh hưởng đến đường ruột theo những cách có thể dự đoán được, nhưng mức độ tác động lại khác nhau rất lớn ở từng người.

“Chế độ ăn uống là yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất đến sức khỏe và khả năng hồi phục của hệ vi sinh đường ruột. Những gì chúng ta ăn ảnh hưởng đến sự đa dạng của hệ vi sinh, quá trình lên men chất xơ và sản xuất axit mật – tất cả đều tương tác với thuốc”, bà Siedman cho biết.

Một chế độ ăn nhiều chất xơ giúp khôi phục sự cân bằng sau khi dùng kháng sinh, trong khi chế độ ăn ít chất xơ có thể làm suy yếu hàng rào bảo vệ ruột và thúc đẩy tình trạng viêm, khiến quá trình hồi phục của hệ vi sinh đường ruột chậm lại. Tình trạng viêm ruột cũng có thể làm thay đổi tốc độ hấp thu thuốc và sự biến đổi trong nồng độ axit mật có thể ảnh hưởng đến cách cơ thể xử lý các loại thuốc tan trong chất béo.

Thành phần hệ vi sinh đường ruột ban đầu là một yếu tố quan trọng khác.

Bà Siedman cho biết: “Hai người có thể dùng cùng một loại thuốc nhưng lại chứng kiến những thay đổi rất khác nhau trong hệ vi sinh và thời gian hồi phục, tùy thuộc vào mức độ đa dạng và sức mạnh của hệ vi sinh đường ruột ban đầu”.

Cách bảo vệ hệ vi sinh đường ruột

Đối với những người cần sử dụng thuốc lâu dài, chuyên gia Siedman gợi ý một số phương pháp thực tiễn giúp tăng cường sức đề kháng và hỗ trợ hệ sinh thái đường ruột bao gồm: