Loạn khuẩn đường ruột làm gia tăng nguy cơ ung thư – Cách để khôi phục

Khi bước vào giai đoạn mãn kinh, bà Linda, 52 tuổi, đã chuẩn bị tinh thần cho những cơn bốc hỏa và rối loạn giấc ngủ. Nhưng không ngờ, bà lại gặp tình trạng chướng bụng dai dẳng, mệt mỏi và cảm giác như có vấn đề nào đó ẩn giấu sâu bên trong cơ thể. Phân tích hệ vi sinh đường ruột cho thấy bà có thêm một vấn đề nữa: Sự phát triển quá mức của vi khuẩn có hại trong ruột non.

• Vi khuẩn đường ruột: Chìa khóa mới trong quản lý căng thẳng

Tiến sĩ William Davis, bác sĩ tim mạch và là tác giả cuốn Super Gut, cho biết: 

“Đây là điều chúng tôi đang thấy ngày càng nhiều. Khi phụ nữ lớn tuổi, đặc biệt là trong và sau giai đoạn mãn kinh, hệ vi sinh thường thay đổi theo hướng bất lợi. Sự thay đổi đó có thể ảnh hưởng sâu sắc đến tình trạng viêm, chuyển hóa hormone và thậm chí là nguy cơ ung thư”. 

Hệ vi sinh đường ruột: Một hệ sinh thái ẩn nhưng giữ vai trò lớn

Đường ruột là nơi cư trú của hàng nghìn tỷ vi sinh vật, bao gồm vi khuẩn, nấm và các sinh vật khác, đóng vai trò trung tâm trong tiêu hóa, hấp thu dưỡng chất, chức năng miễn dịch và duy trì hàng rào bảo vệ ruột khỏe mạnh.

Tuy nhiên, theo thời gian, lối sống hiện đại đã dần bào mòn hệ sinh thái mong manh này. Thực phẩm chế biến sẵn, chất bảo quản, nước có clo, chất nhũ hóa, kháng sinh, glyphosate và căng thẳng có thể làm suy giảm sự đa dạng vi sinh.

Một trong những thay đổi đáng chú ý nhất là sự gia tăng của nhóm Proteobacteria – các vi sinh vật liên quan đến ô nhiễm phân và tình trạng viêm. Những vi khuẩn này vốn chỉ nên tồn tại ở đại tràng nhưng lại xâm nhập vào ruột non.

Sự xâm nhập này, được gọi là tình trạng tăng sinh vi khuẩn ruột non (SIBO), hiện rất phổ biến. Nó liên quan đến viêm mạn tính mức độ thấp, và ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy SIBO có thể làm tăng nguy cơ một số loại ung thư.

Vi khuẩn đường ruột ảnh hưởng đến nguy cơ ung thư ra sao?

Tiến sĩ Davis cho biết: “Nguy cơ ung thư không chỉ là vấn đề gen. Nó còn liên quan đến các vi sinh vật sống bên trong chúng ta”. 

Ruột non được thiết kế để hấp thu dưỡng chất. Khi các vi khuẩn có nguồn gốc từ phân phát triển quá mức tại đây, chúng nhanh chóng chết đi và giải phóng endotoxin vào máu. Quá trình này gọi là nhiễm độc nội độc tố (endotoxemia).

Tiến sĩ Davis giải thích: “Nhiễm độc nội độc tố giống như châm ngòi cho một đám cháy âm ỉ trong cơ thể. Nó thúc đẩy viêm, đẩy nhanh quá trình lão hóa, làm rối loạn chuyển hóa và làm tăng nguy cơ ung thư”. 

Nghiên cứu cho thấy phụ nữ mắc ung thư vú thường có sự phát triển quá mức của vi khuẩn kiểu phân trong ruột, nồng độ endotoxin trong máu cao hơn và hệ vi sinh chuyển hóa estrogen theo những cách bất lợi.

Sự kết hợp giữa viêm và rối loạn chuyển hóa hormone này tạo ra một môi trường nội tại thuận lợi cho sự phát triển của khối u. 

Tiến sĩ Davis nói: “Những vi khuẩn này có thể chuyển hóa estrogen thành các dạng có tính sinh ung thư cao hơn. Đó là một yếu tố nguy cơ thực sự đối với ung thư vú”.  Estrogen có thể đóng vai trò như một chất kích thích tăng trưởng vì nó gắn vào các thụ thể trên tế bào ung thư vú, khiến chúng nhân lên.

Mối liên hệ giữa estrogen và hệ vi sinh đường ruột

Sau mãn kinh, dù nồng độ estrogen trong cơ thể tự nhiên giảm xuống, một số vi khuẩn đường ruột có hại vẫn giữ vai trò quan trọng vì chúng tạo ra một enzyme gọi là beta-glucuronidase, có khả năng “tái kích hoạt” estrogen, cho phép hormone này tiếp tục kích thích sự phát triển của ung thư.

Đây là một trong những lý do khiến nguy cơ ung thư vú tăng mạnh sau mãn kinh. Thách thức không chỉ nằm ở việc hormone giảm xuống mà còn ở cách cơ thể chuyển hóa các hormone đó.

Mặc dù ung thư vú là ví dụ rõ ràng nhất, loạn khuẩn đường ruột còn liên quan đến nhiều loại ung thư khác:

• Ung thư đại trực tràng: Một số vi khuẩn miệng, như Fusobacterium nucleatum, có thể di chuyển đến đại tràng và thúc đẩy sự phát triển khối u.
• Ung thư nội mạc tử cung và tử cung: Rối loạn chuyển hóa estrogen có thể ảnh hưởng đến các mô nhạy cảm với hormone.
• Viêm toàn thân: Nhiễm độc nội độc tố có thể tạo ra môi trường nội tại hỗ trợ sự hình thành khối u ở các cơ quan khác.

Vì sao lối sống hiện đại làm tổn hại đường ruột

Trong khi những tiến bộ của xã hội hiện đại mang lại tiện nghi và thoải mái, chúng cũng vô tình đưa vào chế độ ăn và môi trường sống những yếu tố nuôi dưỡng vi khuẩn có hại và phá vỡ sức khỏe đường ruột.

Thực phẩm chế biến sẵn

Thực phẩm siêu chế biến như bánh quy, khoai tây chiên, nước ngọt, bữa ăn đông lạnh thường chứa các chất nhũ hóa như polysorbate 80 và carboxymethyl cellulose. Theo Tiến sĩ Davis, các hợp chất này làm mỏng lớp nhầy bảo vệ ruột và biến đổi hệ vi sinh theo hướng bất lợi.

Nhiều sản phẩm còn chứa chất bảo quản như butylated hydroxytoluene (BHT), butylated hydroxyanisole (BHA) và sodium benzoate. Chúng có thể giúp thực phẩm bảo quản lâu hơn, nhưng đồng thời cũng hoạt động như chất kháng khuẩn trong ruột, gây hại cho các lợi khuẩn.

Độc tố và dược phẩm

Các hợp chất PFAS (per- và polyfluoroalkyl), còn gọi là “hóa chất vĩnh cửu”, có trong dụng cụ chống dính và sản phẩm chống thấm, tồn lưu lâu dài trong cơ thể và làm rối loạn cân bằng hormone.

Glyphosate, hoạt chất chính trong thuốc diệt cỏ, hoạt động như một loại kháng sinh, tiêu diệt vi khuẩn có lợi trong khi để lại những vi khuẩn có hại. Các xét nghiệm của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ cho thấy hơn 80% người Mỹ có tồn dư glyphosate trong nước tiểu.

Các thuốc ức chế acid dạ dày thường dùng, như thuốc chẹn H2 và thuốc ức chế bơm proton (PPI), có thể cho phép vi khuẩn từ miệng di chuyển xuống dưới, cư trú ở dạ dày và ruột non. “Miệng chỉ đứng sau đại tràng về mật độ vi sinh vật”, Tiến sĩ Davis nói.

Khôi phục cân bằng: Chiến lược phòng ngừa đặt đường ruột lên hàng đầu

Trong khi phòng ngừa ung thư truyền thống tập trung vào tầm soát và điều trị, Tiến sĩ Davis cho rằng sức khỏe đường ruột là một công cụ phòng ngừa mạnh mẽ nhưng chưa được khai thác đúng mức.

1. Bổ sung lợi khuẩn

Các vi khuẩn có lợi như Lactobacillus reuteri và Lactobacillus gasseri vốn hiện diện tự nhiên trong ruột người, nhưng có thể được bổ sung thông qua thực phẩm, chế phẩm bổ sung và các công thức probiotic chuyên biệt. Những chủng này thường có trong viên nang hoặc bột probiotic, và với lượng nhỏ trong các thực phẩm lên men như sữa chua, kefir, dưa chua và một số sản phẩm sữa lên men.

Các probiotic này có thể cư trú ở ruột non và giúp ức chế vi khuẩn có hại. Theo Tiến sĩ Davis, khi đưa những vi khuẩn này trở lại, chúng không chỉ cải thiện tiêu hóa mà còn giảm viêm và khôi phục quá trình chuyển hóa estrogen lành mạnh.

2. Nuôi dưỡng lợi khuẩn

Các chất xơ tiền sinh học như inulin, fructooligosaccharides (FOS), galactooligosaccharides (GOS) và pectin giúp nuôi dưỡng vi khuẩn có lợi và củng cố hàng rào ruột.

• Inulin và FOS thường có trong hành, tỏi, atiso, măng tây, chuối xanh và lúa mì nguyên cám.
• GOS có trong các loại đậu và sản phẩm từ đậu nành.
• Pectin có nhiều trong táo, trái cây họ cam quýt, lê và cà rốt.

3. Giảm các yếu tố phá vỡ hệ vi sinh

Loại bỏ chất bảo quản, chất nhũ hóa, thực phẩm siêu chế biến và các độc tố môi trường như glyphosate sẽ giúp hệ sinh thái ruột có cơ hội phục hồi. 

4. Tăng cường hàng rào ruột

Một lớp niêm mạc khỏe mạnh giúp bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm độc nội độc tố. Axit hyaluronic có trong da động vật và nội tạng hoặc dùng dưới dạng bổ sung có thể giúp phục hồi hàng rào ruột, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của các lợi khuẩn như Akkermansia muciniphila.

Những bước thực hành ban đầu

Có nhiều bước thực tế mà mọi người có thể áp dụng để tái xây dựng hệ vi sinh và củng cố hàng rào bảo vệ:

• Ăn chế độ đa dạng, giàu chất xơ, ít qua chế biến.
• Bổ sung thực phẩm lên men hoặc các chủng probiotic chuyên biệt. Lactobacillus gasseri đã được chứng minh giúp giảm các triệu chứng mãn kinh như bốc hỏa và đổ mồ hôi đêm.
• Tự làm “sữa chua SIBO” tại nhà từ sữa nguyên kem hoặc sữa dừa để tăng cường vi khuẩn có lợi. Tiến sĩ Davis cho biết, trong kinh nghiệm lâm sàng của ông, việc dùng hằng ngày có thể giải quyết SIBO ở tới 90% trường hợp trong vòng 4 tuần.
• Hỗ trợ hàng rào ruột bằng axit hyaluronic, các thực phẩm giàu collagen như nước hầm xương, thịt hầm chậm, tủy xương, hoặc chế phẩm bổ sung.
• Duy trì vệ sinh răng miệng tốt để ngăn vi khuẩn có hại di chuyển xuống ruột.
• Tránh sử dụng kháng sinh không cần thiết và các phụ gia gây rối loạn hệ vi sinh.

Tiến sĩ Davis nói: “Đây là những bước thực tế, chi phí thấp mà bất kỳ ai cũng có thể thực hiện. Bạn không cần đơn thuốc để bảo vệ hệ vi sinh của mình”. 

Một góc nhìn mới về phòng ngừa ung thư

Ung thư học truyền thống thường chỉ can thiệp sau khi ung thư đã hình thành. Theo Tiến sĩ Davis, việc giải quyết loạn khuẩn ruột từ sớm có thể là một hình thức phòng ngừa đầy sức mạnh. Ông nói: 

“Nếu tất cả những gì chúng ta làm là chờ đến khi ung thư xuất hiện rồi điều trị bằng phẫu thuật, xạ trị hay hóa trị, thì chúng ta đã thua mất một nửa cuộc chiến. Hệ vi sinh là mảnh ghép còn thiếu trong phòng ngừa ung thư”. 

Ông nhấn mạnh mối liên hệ giữa sức khỏe răng miệng và ung thư. Các mầm bệnh trong miệng như Fusobacterium có thể di chuyển xuống ruột và góp phần gây viêm. Ông nói: “Chúng ta cần ngừng suy nghĩ về cơ thể theo từng ‘ngăn’ riêng lẻ. Miệng, ruột, hormone và hệ miễn dịch đều kết nối với nhau”. 

Với bà Linda, việc khôi phục sức khỏe đường ruột đã mang tính bước ngoặt. Tình trạng chướng bụng giảm bớt, năng lượng quay trở lại và các chỉ dấu viêm được cải thiện.

Tiến sĩ Davis nói: “Đường ruột không chỉ liên quan đến tiêu hóa. Đó là tuyến phòng thủ đầu tiên của bạn. Khi nuôi dưỡng đường ruột, rất có thể bạn đang tự bảo vệ mình trước ung thư”.