Nepal: Thủ đô thất thủ, phản kháng leo thang, phu nhân cựu Thủ tướng có thể đã thiệt mạng

Nepal đang trải qua một cuộc khủng hoảng chính trị chưa từng có. Cuộc biểu tình được gọi là “Phong trào Thế hệ Z” đã biến thành tình trạng hỗn loạn trên toàn quốc, không chỉ khiến Thủ tướng Oli tuyên bố từ chức, mà còn dẫn đến việc nhiều tòa nhà chính phủ quan trọng bị phóng hỏa phá hoại, thậm chí có thông tin cho rằng phu nhân cựu Thủ tướng thiệt mạng trong cuộc đụng độ biểu tình. Cuộc khủng hoảng này, bắt đầu từ lệnh cấm mạng xã hội, giờ đây đã trở thành một trong những khủng hoảng chính trị nghiêm trọng nhất của Nepal trong những năm gần đây.

Dòng thời gian và diễn biến chính

• Ngày 7/9/2025, Chính phủ Nepal đột ngột ban hành lệnh cấm mạng xã hội, hạn chế người dân sử dụng các nền tảng chính như Facebook, Instagram, TikTok…

• Ngày 8/9, các cuộc biểu tình bùng nổ tại thủ đô Kathmandu và nhanh chóng lan rộng toàn quốc.

• Đến ngày 9/9, dù Thủ tướng Oli tuyên bố từ chức và hủy bỏ lệnh cấm nhằm xoa dịu dân chúng, nhưng bạo lực vẫn tiếp tục leo thang. Người biểu tình bắt đầu tấn công các tòa nhà chính phủ và tư dinh của các chính trị gia, tình hình hoàn toàn mất kiểm soát.

Thông tin gây sốc nhất là phu nhân của cựu Thủ tướng Jaranath Kanal, bà Rachitrakar, được cho là đã thiệt mạng trong cuộc bạo động. Theo tờ Mint của Ấn Độ dẫn nguồn từ Khabarhub (truyền thông địa phương), vụ việc xảy ra tại tư dinh của cựu Thủ tướng ở khu Dallu, Kathmandu, nơi người biểu tình được cho là đã giam bà trong nhà rồi phóng hỏa. Dù bà được đưa đi cấp cứu, nhưng do bị thương quá nặng nên không qua khỏi. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng cái chết của bà và nguyên nhân cụ thể vẫn chưa được xác nhận chính thức, các chi tiết vẫn đang được điều tra.

Căn nguyên của cuộc biểu tình: Vượt xa lệnh cấm mạng xã hội

Mặc dù lệnh cấm mạng xã hội là nguyên nhân trực tiếp, nhưng gốc rễ sâu xa hơn là sự bất mãn âm ỉ lâu dài của thế hệ trẻ tại Nepal. Đối với thế hệ Z, vốn phụ thuộc vào internet để giao tiếp, học tập, khởi nghiệp và tham gia xã hội, lệnh cấm không chỉ là giới hạn công nghệ, mà còn bị coi là hành động đàn áp quyền tự do cơ bản.

Mạng xã hội ngày nay không chỉ là công cụ giải trí, mà còn là kênh thể hiện tiếng nói công dân, tổ chức hoạt động, và giám sát chính phủ.

Nepal từ khi bãi bỏ chế độ quân chủ vào năm 2008 đã trải qua nhiều biến động chính trị, liên tục thay đổi chính phủ, thiếu định hướng dài hạn. Tỷ lệ thất nghiệp cao, đặc biệt là trong thanh niên có học thức, buộc nhiều người phải ra nước ngoài mưu sinh. Nạn tham nhũng tràn lan, làm suy giảm nghiêm trọng niềm tin vào chính phủ. Những bất mãn này tích tụ lâu dài, và lệnh cấm mạng xã hội chỉ là giọt nước tràn ly.

Leo thang bạo lực và phá hoại mang tính biểu tượng

Mức độ bạo lực trong biểu tình gây chấn động, người biểu tình tấn công trực tiếp vào các biểu tượng quyền lực quốc gia:

• Tòa nhà Quốc hội, Phủ tổng thống và trụ sở chính phủ “Dinh Sư Tử” (Lion Palace) đều bị phóng hỏa hoặc phá hoại nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến hoạt động điều hành đất nước.

• Hệ thống tư pháp cũng bị tấn công: Quốc hội liên bang, Tòa án tối cao, Tòa án đặc biệt và nhiều tòa án địa phương bị hư hại, gây tổn thất cho nền pháp quyền.

• Các cơ quan trọng yếu như Văn phòng Tổng Chưởng lý, Cục thuế đất, và nhiều nơi ở, văn phòng của các chính trị gia kỳ cựu cũng bị đốt phá.

Những hành động có chủ đích này thể hiện sự phẫn nộ sâu sắc với toàn bộ tầng lớp tinh hoa chính trị. Nếu cái chết của phu nhân cựu Thủ tướng được xác nhận, nó sẽ trở thành biểu tượng bi thảm cho làn sóng bạo lực leo thang, cho thấy rủi ro to lớn mà người vô tội có thể phải đối mặt khi xã hội rơi vào hỗn loạn.

Khoảng trống chính trị và sự can thiệp của quân đội

Việc Thủ tướng Oli từ chức tạo ra khoảng trống quyền lực nghiêm trọng. Cùng với việc nhiều quan chức cấp cao rút lui, hiện chưa rõ ai sẽ tiếp quản điều hành đất nước.

Trước tình trạng Kathmandu rơi vào hỗn loạn, quân đội Nepal tuyên bố sẽ triển khai lực lượng để khôi phục trật tự. Tổng Tham mưu trưởng quân đội cùng lãnh đạo các cơ quan an ninh đã ra tuyên bố chung, kêu gọi kiềm chế và thúc giục các đảng phái giải quyết khủng hoảng bằng đối thoại hòa bình.

Tuy nhiên, sự can thiệp của quân đội làm dấy lên lo ngại về nguy cơ quay lại chế độ độc tài quân sự. Nepal từng trải qua nhiều biến động và đảo chính quân sự, vai trò của quân đội luôn là đề tài nhạy cảm.

Khó khăn lớn nhất hiện nay là các đảng phái khó đạt được đồng thuận để thành lập chính phủ lâm thời, do có thể lợi dụng khủng hoảng vì mục đích chính trị, hơn là tìm kiếm ổn định đất nước.

Sự quan tâm quốc tế và ảnh hưởng khu vực

Khủng hoảng chính trị Nepal thu hút sự chú ý của quốc tế. Các hãng tin lớn thế giới đã đưa tin về tình trạng hỗn loạn ở trung tâm Kathmandu, cũng như khả năng quân đội can thiệp.

Nepal nằm giữa Ấn Độ và Trung Quốc, có vị trí địa chính trị quan trọng, nên sự ổn định chính trị ở đây ảnh hưởng trực tiếp tới toàn bộ khu vực Nam Á.

Khủng hoảng này cũng là lời cảnh báo cho các chính phủ khác: Trong kỷ nguyên số, kiểm soát mạng xã hội cần được cân nhắc kỹ lưỡng, đặc biệt khi thế hệ trẻ có nhận thức cao về quyền số hóa. Chính phủ các nước cần cân bằng giữa an ninh mạng và quyền tự do công dân.

Thách thức tương lai và lối thoát

Nepal đang đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng và phức tạp:

• Ưu tiên hàng đầu là chấm dứt bạo lực, khôi phục trật tự và đảm bảo viện trợ nhân đạo được thực hiện an toàn.

• Về chính trị: Các bên phải vượt qua lợi ích đảng phái, đối thoại xây dựng, thành lập chính phủ chuyển tiếp đại diện rộng rãi. Không chỉ để ổn định ngắn hạn, mà còn xử lý các vấn đề cơ cấu lâu dài.

Các cải cách cần bao gồm:

• Tạo việc làm, đặc biệt cho thanh niên;

• Nâng cao minh bạch, chống tham nhũng, phục hồi niềm tin vào hệ thống chính trị;

• Tăng cường tiếng nói của giới trẻ trong chính sách công.

Về quản lý mạng xã hội, chính phủ cần tránh các biện pháp cực đoan. Thay vào đó, nên xây dựng chiến lược quản trị số thông minh, cân bằng giữa công nghệ – pháp lý – xã hội để vừa đảm bảo an toàn mạng, vừa bảo vệ quyền cơ bản.

Môi trường thông tin hỗn loạn & yêu cầu thận trọng

Hiện tại, môi trường thông tin rất hỗn loạn và phân mảnh. Sau khi gỡ bỏ lệnh cấm, lưu lượng thông tin trên mạng tăng đột biến. Các livestream, video, bài đăng lan truyền chóng mặt, thật giả lẫn lộn.

Do đó, truyền thông và công chúng cần đặc biệt thận trọng. Đặc biệt, về cái chết của phu nhân cựu Thủ tướng, dù nhiều hãng tin đã đăng, nhưng chưa có xác nhận chính thức, nguyên nhân và diễn biến cụ thể còn cần điều tra. Tránh lan truyền thông tin chưa được kiểm chứng là cực kỳ quan trọng để ngăn chặn hoảng loạn và tổn thương thứ cấp.

Nepal vẫn đang trong giai đoạn bất ổn. Kết quả cuối cùng sẽ có ảnh hưởng sâu rộng đến nền dân chủ, ổn định và hòa hợp xã hội của nước này. Tất cả các bên cần trí tuệ và kiềm chế, tìm kiếm giải pháp hòa bình qua đối thoại và thỏa hiệp. Chỉ khi mọi thỏa thuận nằm trong khuôn khổ hiến pháp, phân biệt rõ giữa biểu tình chính đáng và phá hoại bạo lực, Nepal mới có thể sớm khôi phục ổn định và tiến tới cải cách thể chế sâu rộng.

Cộng đồng quốc tế cũng nên đóng vai trò tích cực, hỗ trợ hòa giải và viện trợ cần thiết, giúp Nepal vượt qua khủng hoảng, hướng tới dân chủ và ổn định thực sự.

Các cuộc biểu tình chính trị liên tục ở Nam Á đang tác động đến địa chính trị

Nepal là quốc gia mới nhất ở Nam Á trải qua biến động chính trị do các cuộc biểu tình chống chính phủ.

Năm ngoái, các cuộc biểu tình ở Bangladesh đã dẫn đến việc lật đổ nhà lãnh đạo lâu năm Sheikh Hasina, trong khi vào năm 2022, Chính phủ Sri Lanka cũng sụp đổ trong bối cảnh bất ổn lan rộng.

Nepal, nằm giữa Ấn Độ và Trung Quốc, đã phải hứng chịu tình trạng bất ổn chính trị và kinh tế kể từ khi các cuộc biểu tình lật đổ chế độ quân chủ vào năm 2008.

Tuy nhiên, Nepal có tiềm năng thủy điện rất lớn và dưới thời ông Oli, đã thắt chặt quan hệ với Trung Quốc, trong khi Ấn Độ muốn hạn chế ảnh hưởng của đối thủ trong khu vực.

Sau khi ông Oli từ chức, một số bộ trưởng chủ chốt cũng từ chức vì bị chỉ trích, dẫn đến khoảng trống chính trị trong nước và ảnh hưởng đến cuộc đấu tranh trong tương lai giữa Trung Quốc và Ấn Độ trong lĩnh vực này.

Nội các An ninh Quốc gia Ấn Độ cũng đã tổ chức một cuộc họp vào tối thứ Ba để thảo luận về tình hình ở các nước láng giềng.

Bảo Minh (t/h)