Cổ nhân dạy con: Muốn làm quan trước tiên phải làm người tốt

Uông Huy Tổ là một vị quan thanh liêm hiền hậu thời nhà Thanh. Ông thông thuộc sử sách, xét xử các vụ án thường rất thỏa đáng và công bằng, quan tâm đến nỗi khổ và sinh kế của dân chúng. Uông Huy Tổ trở thành vị quan tốt sử sách lưu danh như vậy chính là nhờ vào lời dạy “muốn làm quan trước tiên phải làm người tốt” của cha ông và sự yêu thương kiên trì dạy dỗ của mẹ ông. 

Trong “Thanh sử cảo. Uông Huy Tổ truyện” chép rằng khi Uông Huy Tổ còn nhỏ, gia đình ông vô cùng nghèo khó. Cha của ông là Uông Giai dù không thực hiện được chí nguyện nhưng lại hết sức chú ý tới việc giáo dục con trai. Có một lần Uông Giai phải đi Quảng Đông để mưu sinh, Uông Huy Tổ đã ở trên thuyền đưa tiễn. Lúc ấy mưa phùn giăng như tơ, kéo dài không dứt. Uông Giai bèn hỏi con: “Con có biết cha lần này ra ngoài là vì điều gì không?”

Uông Huy Tổ nhất thời không biết trả lời cha như thế nào, Uông Giai nói tiếp: “Tuổi tác lớn rồi, còn phải đi đến nơi khác dựa dẫm, đây không phải là ý nguyện của cha! Cũng may cha vẫn còn khỏe mạnh, nếu bây giờ không kiếm sống, e rằng con sẽ khó sống đó”. Nói xong, cả hai cha con cùng nổi lên một nỗi thương cảm.

Một lát sau, Uông Giai lấy ra một đoạn văn cổ bảo Uông Huy Tổ học thuộc. Đợi con học xong, ông hỏi cậu: “Con nói xem, đọc sách là để làm gì?”

Uông Huy Tổ trả lời: “Là vì để sau này có thể làm quan.”

Uông Giai nghe xong, lắc đầu nói: “Con nói sai rồi! Làm quan cũng là một mục đích, nhưng làm quan thì không thể cầu mà được. Cầu được làm quan rồi thì chưa hẳn có thể làm người tốt, nếu như truy cầu làm người tốt thì dù không được làm quan cũng vẫn có thể làm một người tốt. Nếu như may mắn, sau này con có thể làm quan, lúc ấy nhất định phải làm một vị quan tốt, nhất định không thể để cho dân chúng thóa mạ, nhất định không thể gieo hại cho hậu thế, những lời này con phải nhớ kỹ đấy.” 

Sau lần đi Quảng Đông ấy, Uông Giai đã không thể trở về nhà được nữa. Ông chết tha hương tại Quảng Châu năm 46 tuổi. Khi ấy, Uông Huy Tổ mới chỉ gần 11 tuổi.

Uông Giai qua đời để lại một thê một thiếp, vợ lớn là Vương Thị, vợ nhỏ là Từ Thị. Uông Huy Tổ là con trai của Từ Thị. Sau khi chồng chết, Vương Thị và Từ Thị khổ cực chèo chống cho gia đình, vất vả sống qua ngày. Uông Giai vừa mất xong, một số chủ nợ tới nhà đòi nợ, Vương Thị đành phải bán ruộng đất, y phục là của hồi môn của mình để trả cho họ.

Em trai của Uông Giai là kẻ bất tài vô dụng, thường bám theo chị dâu đòi tiền đi đánh bạc. Có lúc không xin được tiền, anh ta liền bắt Uông Huy Tổ làm con tin để uy hiếp, đợi đến khi có tiền rồi mới thả Uông Huy Tổ về với gia đình. Nhưng ngay cả trong hoàn cảnh nghèo khổ và khó khăn như vậy, Vương Thị và Từ Thị vẫn không lơi lỏng việc giáo dục con trai. Có lúc dạy con trai học tập, Uông Huy Tổ không đạt được yêu cầu, mẹ ruột Từ Thị trong tay cầm gậy bắt Uông Huy Tổ phải quỳ xuống tiếp thu chỉ dạy và bị xử phạt, Vương Thị ở kế bên, nước mắt lưng tròng. Một lúc sau, cả ba người vứt gậy đi, cùng nhau khóc. Khi trong nhà đến độ cùng cực không có đủ thức ăn, Vương Thị và Từ Thị đều nói rằng họ bị bệnh, không ăn được để dành đồ ăn cho con trai.

Uông Huy Tổ lớn lên dưới sự giáo dục và yêu thương của Vương Thị và Từ Thị. Sau khi trưởng thành, Uông Huy Tổ ra ngoài làm phụ tá ở huyện, phụ trách các việc về hình pháp. Lúc ấy, Vương Thị luôn dặn con trai rằng: “Cha của con lúc còn sống đã từng nói rằng, trong đời người, điều bi thảm nhất đáng thương nhất không gì sánh bằng chính là bị nhốt vào trong ngục. Cho nên mỗi khi cha con xử phạt ai, trong lòng sẽ không vui suốt mấy ngày, ông nói: ‘Người ta chẳng lẽ không oán hận khi bị xử phạt sao!’ Bây giờ con ra ngoài phụ trách về việc trừng phạt, nhất định phải hiểu được tấm lòng khoan dung độ lượng của cha con.”   

Mỗi ngày khi Uông Huy Tổ xử lý xong công việc trở về nhà, Vương Thị và Từ Thị đều hỏi con trai xem có ai bị xử tội chết không, có gia đình nào tan vỡ không. Nếu như Uông Huy Tổ trả lời không có, cả hai người họ đều vô cùng vui mừng còn nếu như Uông Huy Tổ trả lời là có người bị xử tử theo pháp luật, vì thế mà dẫn đến tan cửa nát nhà, thì Vương Thị và Từ Thị trong tâm vẫn cảm thấy rất buồn, rơi lệ thương xót.

Vương Thị đặc biệt không thích nói đến sai lầm của người khác. Còn Từ Thị luôn mặc áo giản dị, tự mình làm mọi việc. Gặp những năm thiếu thốn thức ăn, mỗi ngày bà đều tự mình dệt vải đem đổi gạo cho cả nhà, cho dù bản thân mắc bệnh sốt rét cũng không chịu nghỉ ngơi. Một chiếc chăn bông bà cũng dùng trên hai mươi năm mà chưa từng thay đổi.

Uông Huy Tổ sống ở trong môi trường giáo dục như vậy nên bị cảm hóa. Sự giáo dục của cha và mẹ đã có ảnh hưởng vô cùng sâu sắc đối với Uông Huy Tổ. Vào năm Càn Long thứ 21, Uông Huy Tổ thi đỗ tiến sĩ, đảm nhận chức vụ tri huyện huyện Ninh Viễn Hồ Nam. Suốt cuộc đời mình, ông được đánh giá là vị quan thanh liêm, yêu thương dân chúng.

Ngay từ khi còn nhỏ, Uông Huy Tổ đã được Vương Thị và Từ Thị đốc thúc đọc sách nên về sau ông đã trở thành một học giả, được sách sử ghi nhận là “Bác văn thông thức”. Ông biên soạn “Sử tính vận biên” gồm 64 quyển, tập hơn lại các nhân vật trong “Nhị thập tứ sử”, bố trí theo mục lục, thuận tiện cho người đời sau tra cứu. Ông còn sáng tác các tác phẩm như “Liêu Kim Nguyên tam sử đồng danh lục”, “Nguyên sử bản chứng”... Ông cũng tham gia biên soạn cuốn “Tứ khố toàn thư tổng mục”, sưu tầm các tác phẩm của người đi trước, được hơn 4500 loại, biên soạn tóm tắt ra những điểm trọng yếu, nộp lên cho người tổng phụ trách bộ “Tứ khố toàn thư” là Đại học sĩ Kỷ Hiểu Lam và được Kỷ Hiểu Lam đánh giá rất cao. Ngoài ra, ông còn là một thi nhân nổi tiếng.

Theo Epoch Times tiếng Trung
An Hòa biên tập

Xem thêm:

• Cổ nhân dạy con: Bổng lộc của cha, con không nên hưởng

Mời xem video: